-مبدا اوليه يونجه

ظاهراً ارزش يافتن گياهان علوفه اي همزمان بااهلي كردن حيوانان وحشي بوده است.هرچه بشر بيشتر به فراورده هاي دامي احتياج پيدا مي كرد اهميت اقتصادي نباتات علوفه اي بارزتر مي شد. تا آنجا كه اين بخش امروز در زراعت اساسي ترين قسمتها راتشكيل ميدهد وشناسائي آن همانطور كه گفته شد بااستفاده از حيونانات شروع مي شود.

تاريخ كشت يونجه به دوران مادها وهخامنشي ها مي رسد.اين علوفه درموقع حمله خشايارشاه ازايران به يونان برده شد واز آنجا به ايتاليا وبالاخره ساير كشورهاي اروپايي منتقل گرديد.

يونجه در دوره سلسله ماد ها جزو علوفه اسب محسوب مي شد بهمين جهت ريشه گياه شناسي آن Hema media  كه به معني مادها مي باشد . يونجه معمولي يا medicago sativy مناطق گرم راترجيح مي دهد وكشت آن ازخاكهاي مناسب بهترين عملكرد رادارد در صورتي كه اززمينهاي شني وهواي سرد محصول مناسبي نمي دهد.

 

-انواع يونجه ايران:

درايران چهار نوع يونجه وجود دارد:

1-يونجه بغدادي: اين يونجه مخصوص نواحي گرمسير است كه درنواحي جنوب ايران واستان خوزستان كشت وكار مي شود.

2-يونجه همداني: برتري اين نوع به ساير يونجه هاي ايراني مقاومت زياد به زمستان ومناطق سرد است. دراتفاعات زياد يعني بيشتر درحوالي همدان واستان كردستان كشت مي شود.

3-يونجه يزدي: اين يونجه مخصوص نواحي گرمسير است كه به علت خوبي جنس وزيادي عملكرد مورد توجه است.اين يونجه به خلاف يونجه همداني كه مخصوص نواحي سردسير ويونجه بغدادي كه مخصوص نواحي گرمسير است يونجه يزدي مخصوص نواحي معتدل است وبدون زمستانهاي سخت.

4-يونجه بمي : يونجه بمي برخلاف دورقم فوق (همداني –يزدي) مانند يونجه بغدادي مخصوص نواحي حاره يا گرم است.شاخ وبرگ آن زياد وحد آن حد واسط يزدي وبمي است.

خواص گياه شناسي يونجه :

يونجه گياهي است چند ساله باريشه مستقيم وعميق وضخيم كه ازآن تعداد زيادي انشعابات ياجاني پديد مي آيد . غده هاي باكتري دريونجه در روي ريشه هاي ظريف بطور منفرد قرار گرفته وشكل استوانه اي شكل وباريك ونازك دارد .ساقه يونجه درنزديك سطح زمين توليد انشعابات زيادي نموده كه به مرور زمان چوبي وضخيم شده است وبه يك طوقه تبديل مي گردد. وبعد ها ازاين محل ساقه هاي كوتاه منشعب وضخيم توليد مي گردند كه تبديل به ساقه هاي بلند واصلي يونجه مي شود. تعداد ساقه هاي يونجه بين 5 تا25 عدد مي باشد كه ازطوقه خارج شده وازهرساقه به ساقه ديگري بعد ازچيدن يارسيدن توليد مي گردد. بعد ازگذشت چند سال از ريشه يونجه طوقه يونجه به صورت توده انبوهي درمي آيد كه درسطح زمين ويا در زير خاك دفن مي گردد. ساقه هاي هوائي كه مردم ازمحل طوقه يونجه درآيد مي گردد ساقه هايي است داراي رنگ سبز پوشيده از كرك هاي نرم بوده كه هركدام توليد انشعابات كوتاهي درمحور اوليه برگ مي نمايد.

ارتفاع اين ساقه به بيش ازيك متر مي رسد. ساقه هاي سبز هوائي يونجه داراي مغز زيادي بوده وارزش غذائي آن زياد وقابل توجه است.

درروي ساقه هاي يونجه برگهاي 3 برگچه اي  به صورت متناوب در روي دمبرگ باريك وشيار دار كه پوشيده ازكركهاي نرم مي باشد قرار گرفته وقاعده هربرگ بوسيله دو گوشواره بزرگ ونوكدار احاطه شده است. از قاعده دمبرگ گوشوارك ها به هم پيوسته است .

 

رنگ برگچه ها سبز تيره ،تخم مرغي شگل وسطح زيرين آنها خيلي بيشتر نسبت به سطح فوقاني ازكرك پوشيده شده است.برگچه وسط داراي يك دمبرگ كوتاه است. درحالي كه برگهاي جانبي فاقد دمبرگ بوده ومستقيماً به دمبرگ متصل مي باشد. هركدام ازاين 3 برگچه ها داراي يك نوك تيز مي باشد .گل آذين يونجه به صورت يك خوشه مركب ازمحل محور برگ خارج مي گردد وداراي يك دمگل بلند كه طول آن حدود يابلندتر ازدمبرگ است .

هرگل داراي براكتر (Bract)  خيلي ضعيف ولوله (alyx) با كاسه بلند ومستقيمي مي باشد كه درنصف طول خود به پنج لبه نوكدار وباريك تقسيم مي گردد. گلبرگ داراي رنگ بنفش بارگه هاي تيره مي باشد .ميوه يونجه داراي نيامي به شكل خاص است در پيچش توليد شده در ميان كه دراثر رشد سريع طرف تحتاني آن بوجود مي آيد باعث پديد آمدن نيام حلزوني شكل مي گردد.نيام محتوي چندين بذر است وبذرها داراي سطح نسبتاً صاف (طول آنها بيش ازعرض) وكم وبيش قلوه اي شكل وتاحدودي متقارن است. و بذر داراي رنگ زرد قهوه اي مي باشد.

 

ارقام مختلف يونجه دردنيا

تقريباً تاهشتاد سال قبل رقم يونجه به خصوص دربين زارعين دنيا شناخته نشده بود. كشت اين گياه درمناطق مختلف وشرائط جوي متفاوت سبب شد كه ارقام متعدد تطابق يافته برحسب هرمنطقه تشخيص داده شود. ارقام يونجه موجود در بازارهاي دنيا را اغلب بر حسب منطقه جغرافيايي آنها Ahlgren  (1955) و Mheler (1950) و Hansin (1960) بشرح زير نامگذاري كرده اند:

1-يونجه Argentine- يونجه هايي كه مبدا آنها آرژانتين مي باشد وتا حدودي محدود به مناطق به خصوصي است كه زمستان زياد سردي نداشته باشد.

2-يونجه South Africa- يونجه هايي كه مبداء آنها جنوب آفريقا است وبسرماي زمستان حساس مي باشد.

3-يونجه Provance- يونجه هايي كه مبداء آنها حنوب شرقي فرانسه بوده وداراي رشد بهاره سريع بوده وبعد از هر چين نيز رشد سريعي دارند.

4-يونجه Boffalo- يونجه اي است كه مبداء آن كانزاس ميباشد. اين رقم به بيماري پژمردگي باكتري مقاوم بوده وداراي رشد سريع بعد از هرچين است.

 

5-يونجه Williamsburg- رقم انتخاب شده اي است دركانزاس ومقاوم به پوسيدگي ساقه اسكلروتينيا ميباشد.

6-يونجه Talent- يونجه اي است كه مبداء اوليه آن فرانسه بوده ومقاوم به نماتد ساقه است ومحصول وبذر خوبي توليد مي كند.

7-يونجه Turkistan- يونجه اي است كه مبداء آن تركستان است ومقاوم به پژمردگي باكتري زايي نماتد ساقه (Ditylencus dipsaci)  ومقاوم به شته (peterocallidiom)  ميباشد. درمقابل اين مقاومت ها نسبت به بيماري لكه قهوه اي برگ خيلي حساس است.

8-يونجه Nemostan- مبداء ان عشق آباد روسيه بوده ومقاومت خيلي زيادي دربرابر نماتد ساقه نشان مي دهد. اين رقم حساسيت زيادي نسبت به لكه قهوه اي برگ داشته ومحصول آن پايين است.

9-يونجه Hardistan- مبداء اين يونجه تركستان روسيه است ومحصول آن چندان زياد نيست.

10-يونجه Orestan- مبداء اين يونجه تركستان روسيه بوده وعيب آن توليد بذر كم مي باشد.

11-يونجه Grimm- مبداء اين يونجه آلمان بوده وداراي مقاومت خيلي زيادي نسبت به سرما داشته ولي درعوض درمقابل بيماري پژمردگي باكتري زائي حساس است.

12-يونجه Cossack : مبدأ اين رقم روسيه بوده و داراي گلهاي سفيد وزرد مي باشد.

13-يونجه Canadian Variegated : مبدأ اين رقم كانادا بوده و شبيه رقم Grimm مي باشد .

14-يونجه Ladak: مبدأ اين رقم هندوستان بوده و عملكرد خوبي دارد و نسبت به سرما و بيماري پژمردگي باكتري زائي مقاوم است .

15-يونجه Baltic :‌ مبدأ اين رقم اروپا بوده و شبيه رقم Grimm مي باشد.

16-يونجه Hrdigan : اين رقم در دانشگاه ميشيگان از رقم Baltic انتخاب شده و بيشتر مناسب مناطق مربوط و نسبتاً مرطوب است. درصورت موجود بودن شرايط مناسب ، اين رقم بذر خيلي زيادي توليد مي كند.

17-يونجه Ranger: مبدأ اين رقم مصنوعي (Synthetic) در اثر دورگ گيري چند رقم (Cossack %45 و Turkastan %45 و Ladak %10) به دست آمده است . رقمي است كه بعد از هر چين نسبت به ارقام خويشاوند خود به طور سريعتري رشد كرده و نسبت به لكه قهوه اي برگ نسبتاً حساس مي باشد.

18-يونجه Atlantic: مبدأ اين رقم نيوجرسي آمريكا بوده و خيلي شبيه به رقم Hardigan است .

19-يونجه Narragansett: اين رقم در اثر انتخاب به دست آمده و محصول دوام زيادي دارد .

ساير ارقام مربوط به اين گروه عبارت از Vernal ، 525 وWl202 مي باشد.

ارقام زير كه Nonhardy نام دارد از يونجه معمولي به دست آمده داراي دوره رشد و نمو طولاني ، قدرت رشد و نمو بهتر در روزهاي كوتاه و رشد و نمو سريعتري بعد از هر چين مي باشد . اصلاح Nonhardy به اين علت انتخاب شده است كه ارقام مربوطه از سرما خسارت ديده و محصول چنداني نمي دهد.

يونجه هاي اين گروه عبارت است از : يونجه هاي پرو ، هندوستان ، افريقا ، عربي و ارقام آن شامل Moapa ، Sonora ،African وperuvian ميباشد.