پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
معرفی رشته ژنتیک — از تحصیل تا اشتغال
رشته ژنتیک مناسب چه کسانی است؟
ژنتیک یکی از پنج زیرشاخه (گرایش) رشته زیست سلولی-مولکولی در مقطع کارشناسی است و به عنوان عضوی از خانواده رشته‌های علوم پایه نقش عمده‌ای در صنعت، پزشکی، کشاورزی، دام و غیره ایفا می‌کند. در این مطلب، تمرکز ما صرفا روی ژنتیک بوده و به چهار گرایش دیگر نخواهیم پرداخت.
اگر به کارهای تحقیقاتی علاقه‌مندید و مایل هستید هر روز با یک چالش جدید روبرو شوید، این رشته برای شما مناسب است. یک محقق، باید با انرژی پایان ناپذیر خود مسائل پیشِ رویش را در ابعاد مختلف بررسی کرده و اِبایی از مشکلات دشوار و طاقت فرسا نداشته باشد؛ چراکه این مشکلات، شیرین‌ترین بخش کارهای تحقیقاتی هستند.
نقل قولی از پروفسور «F. Bieber» استاد دانشگاه هاروارد با این مضمون وجود دارد: «زمانی فکر می‌کردم ژنتیک زیرمجموعه‌ای از علم پزشکی است، اما حال بر این باورم که پزشکی شاخه از علم ژنتیک است.»
با همین نقل قول می‌توانید به اهمیت این رشته پی ببرید؛ چراکه ریشه تقریباً تمامی بیماری‌هایی که امروزه بشر با آن‌ها دست و پنجه نرم می‌کند در ژنوم نهفته است. با کاوش در این توالی نوکلئوتیدی، می‌توان به جوابی برای درمان تمامی این بیماری‌ها دست یافت. از سرطان گرفته تا مقاومت باکتریایی، ایدز و غیره همگی به این دو توالی در هم پیچیده ختم می‌شوند.
اما در ژنتیک همه چیز فقط به بیماری‌ها منتهی نمی‌شود. آینده‌ای را تصور کنید که در آن می‌توان از رنگ چشم، مو و پوست تا قد و هوش فرزند خود را انتخاب کرد. تکنیکی در ویرایش و دستکاری ژنوم، به نام کریسپر (CRISPR)، این رویای بشر را به واقعیت تبدیل کرده است.
حال با این دید کلی که به ژنتیک پیدا کردید به سراغ جزئیات می‌رویم.
کدام دروس دوره دبیرستان در رشته ژنتیک بیشتر کاربرد دارند؟
در ابتدای مقطع کارشناسی با دروس پایه همچون ریاضی (1 و 2)، فیزیک (1 و2)، شیمی عمومی (1 و 2) سر و کار خواهید داشت که اغلب مطالب دوران دبیرستان را در بر می‌گیرند؛ با این تفاوت که برای دروسی مثل فیزیک و شیمی آزمایشگاه نیز خواهید داشت که تا حدودی به فهم تجربی این مباحث کمک خواهد کرد.
در کنار این موارد، دروسی همچون زیست جانوری، زیست گیاهی و آمار زیستی را نیز باید بگذرانید که تا حدود زیادی از دروس دوران دبیرستان تاثیر گرفته‌اند. در ترم‌های بالاتر دروسی مانند ژنتیک 1، زیست سلولی، میکروبیولوژی 1 و فیزیولوژی جانوری بسیار به فهم مطالب زیست‌شناسی دوران دبیرستان وابسته‌اند.
به طور کلی اگر دروس دبیرستان را به خوبی فهمیده باشید، دوران کارشناسی راحت‌تری را پیش‌رو دارید. اما اگر کمی در دبیرستان مشکل داشتید، هیچ نگران نباشید؛ چراکه با تلاش بیشتر می‌توان کاستی آن دوره را جبران کرد.
گرایش‌های رشته ژنتیک برای ادامه تحصیل چه هستند؟
این سوالی بسیار مهم است که جواب دادن به آن انرژی بسیار زیادی از هر دانشجو خواهد گرفت. برای کنکور کارشناسی ارشد دو راه پیش‌روی شما است: وزارت بهداشت و وزرات علوم. بسیاری از دانشجویان زیست شناسی سلولی-مولکولی و علوم آزمایشگاهی، کنکور وزارت بهداشت را انتخاب می‌کنند و دلیل آن چیزی جز آینده روشن‌تر نیست. پرطرفدارترین رشته‌های وزارت بهداشت که دانشجویان برای قبولی در آن‌ها وارد رقابتی بسیار سنگین می‌شوند به شرح زیر است:
- مجموعه علوم آزمایشگاهی (1): شامل رشته‌های بیوشیمی بالینی، بیوتکنولوژی پزشکی و ژنتیک انسانی است.
- مجموعه علوم آزمایشگاهی (2): شامل رشته‌های ایمنی‌شناسی پزشکی و هماتولوژی است.
- مجموعه علوم آزمایشگاهی (3): شامل انگل‌شناسی، قارچ‌شناسی، میکروبیولوژی و ویروس‌شناسی است.
در این میان رشته‌های بیوشیمی بالینی، ژنتیک انسانی و هماتولوژی بیشترین داوطلب را دارا هستند. توضیح هر کدام از این‌ها مقاله‌ای جداگانه می‌طلبد، اما توضیحی کوتاه در مورد ژنتیک انسانی ارائه خواهیم کرد. با گذراندن مقطع ارشد و دکتری در ژنتیک پزشکی (انسانی)، مهر نظام پزشکی به شما تعلق خواهد گرفت (که البته چهار-پنج سالی است اعطای آن با مشکل موقتی مواجه شده، اما تلاش‌ها در جهت رفع آن در جریان است) و با آن قادر خواهید بود مطبی برای مشاوره ژنتیک یا آزمایشگاهی برای انجام تحقیقات مربوطه تاسیس کنید.
البته ناگفته نماند، ظرفیت بسیار پایین قبولی در وزارت بهداشت (حدود 150 تا 200 نفر برای مجموعه علوم آزمایشگاهی 1) باعث شده قبولی در آن بسیار سخت شود.
در ادامه، لازم است توضیحی نیز در مورد رشته‌های وزارت علوم بدهیم. رشته‌هایی که در مقطع ارشد برای این منظور می‌توانید انتخاب کنید، شامل مواردی است که در ادامه ذکر شده‌اند: ژنتیک، میکروبیولوژی، زیست سلولی-مولکولی، بیوشیمی، بیوتکنولوژی میکروبی، بیوتکنولوژی دریا، بیوتکنولوژی صنعت و محیط زیست، بیوفیزیک.
اولین تفاوت کنکور بهداشت و علوم در تعداد دروسی است که از آن‌ها آزمون گرفته خواهد شد. به طور مثال، برای رشته ژنتیک پزشکی (وزارت بهداشت) 4 درس بیوشیمی، ژنتیک، زیست سلولی-مولکولی و زبان تخصصی پزشکی شامل آزمون خواهند بود؛ اما برای مهندسی ژنتیک (وزارت علوم) دروس زبان تخصصی، مجموعه زیست شناسی (شامل میکروبیولوژی، اکولوژی، بیوشیمی، بیوفیزیک، تکامل، زیست گیاهی، جانوری و سلولی مولکولی)، بیوشیمی، ژنتیک، زیست سلولی-مولکولی، میکروبیولوژی و بیوفیزیک در آزمون دخیل هستند.
تفاوت بعدی در ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها است. همان‌طور که اشاره شد، وزارت بهداشت برای جلوگیری از اشباع شدن رشته‌های خود اقدام به پایین آوردن ظرفیت پذیرش کرده اما در وزارت علوم خبری از این سیاست نیست.
سخن را کوتاه کنیم. اگر مایل به کارهای تحقیقاتی هستید، بهتر است وزارت علوم را انتخاب کنید؛ چراکه تمرکز بیشتری بر افزایش بار علمی برای توسعه ایده‌ها و طرح‌های تحقیقاتی دارد. اما در صورتی که انجام کارهای درمانی بیشتر برایتان خوشایند است، بهتر است به سمت وزارت بهداشت بروید. البته این بدان معنا نیست که دانشجویان وزارت بهداشت خروجی تحقیقاتی ندارند؛ خیر، منظور این است که رشته‌های این وزارتخانه بیشتر به کار درمان بالینی نزدیک هستند. در مورد بازار کار این دو رشته، در ادامه توضیح بیشتری خواهم داد.
مهم‌ترین دروس دانشگاهی رشته ژنتیک چه هستند؟
در ادامه فهرستی از مهم‌ترین دروس مقطع کارشناسی مهندسی ژنتیک ارائه شده است:
- زبان تخصصی
- زیست سلولی و مولکولی
- ژنتیک 1 و 2
- ژنتیک انسانی
- ژنتیک جمعیت
- سیتوژنتیک
- بیوشیمی
- مجموعه شیمی (شامل شیمی عمومی 1 و 2 و شیمی آلی 1 و 2)
- زیست و فیزیولوژی جانوری و گیاهی
- بیوفیزیک
- زیست پرتوی
- ایمونولوژی
- آزمایشگاه‌های هر کدام از این دروس
فارغ التحصیل رشته ژنتیک در چه کارها و صنایعی می‌تواند شاغل شود؟
به طور کلی فارغ التحصیلان این دو رشته (رشته ژنتیک پزشکی و مهندسی ژنتیک) می‌توانند در آزمایشگاه‌های پژوهشی، تشخیصی و کادر درمان (ژنتیک پزشکی) مشغول به کار شوند.
بازار کار رشته ژنتیک به چه صورت است؟
پیدا کردن کار در مقطع کارشناسی رشته ژنتیک کمی سخت اما امکان‌پذیر است. معمولاً فارغ التحصیلان مقطع لیسانس رشته ژنتیک می‌توانند در آزمایشگاه‌های تشخیص طبی با حقوق تقریبی 800 الی 1.5 میلیون تومان مشغول به کار شوند. اما در مقطع ارشد و دکتری، از آنجایی که فارغ التحصیلان به دو دسته ژنتیک پزشکی و مهندسی ژنتیک تقسیم می‌شوند، داستان کمی متفاوت است.
برای فارغ التحصیلان مهندسی ژنتیک، با توجه به نامناسب بودن بازار کار رشته‌های علوم پایه، پیدا کردن موقعیت شغلی در آزمایشگاه‌ها و مراکز پژوهشی همچون انستیتو پاستور، مرکز ملی تحقیقات و غیره کمی سخت است. این افراد معمولاً بیشتر چشم به مهاجرت دارند؛ زیرا مدرک وزارت علوم برای مهاجرت از اعتبار بیشتری برخوردار است (از دیگر تفاوت‌های وزارت علوم و بهداشت).
اما برای فارغ التحصیلان ژنتیک پزشکی، آینده روشن‌تری در پیش‌رو قرار دارد. از آنجایی که این رشته پذیرش بسیار پایین‌تری دارد، احتمال اشباع شدن بازار کار آن نیز به حداقل می‌رسد. بخشی از موقعیت شغلی این افراد را وزارت بهداشت با داشتن مراکز تحقیقاتی و درمان تامین می‌کند و بخشی دیگر را خود فارغ التحصیلان، با گذراندن مقطع ارشد و دکتری و با تاسیس کلینیک و آزمایشگاه ژنتیک پزشکی تامین می‌کنند.
لازم به ذکر است که فارغ التحصیلان هر دو رشته در کادر آموزش نیز می‌توانند مشغول به کار شوند.
امکان ادامه تحصیل در رشته ژنتیک در داخل ایران چگونه است؟
هر دو رشته در ایران تا مقطع ارشد و دکتری قابل ادامه دادن هستند. همچنین دانشگاه‌های تهران، شهید بهشتی، بقیه الله، تربیت مدرس، اصفهان، شیراز و مشهد از جمله بهترین دانشگاه‌های کشور برای ادامه تحصیل در هر سه مقطع ممکن به حساب می‌آیند.
امکان ادامه تحصیل در رشته ژنتیک در خارج از کشور به چه صورت است؟
بهترین کشور مناسب رشته ژنتیک برای مهاجرت ایالات متحده آمریکا است. اما با توجه به قوانین فعلی، گرفتن پذیرش و مهاجرت به این کشور کار بسیار سختی محسوب می‌شود. مقصد بعدی کانادا و کشورهای اروپایی همچون آلمان، اتریش و دانمارک هستند و در وهله بعد کشورهایی همچون سنگاپور، چین، استرالیا، روسیه و غیره را نیز می‌توان مدنظر داشت.
به علاقه‌مندان به مهاجرت، پیشنهاد می‌شود که سعی کنند مقطع ارشد خود را در یک دانشگاه خوب در ایران به اتمام برسانند. سپس رزومه خود را پربارتر کرده و برای دکتری اپلای کنند. به خاطر داشته باشید مقاله خوب و تسلط بر زبان انگلیسی برگ برنده افراد برای مهاجرت به حساب می‌آید.
دروس دانشگاهی رشته ژنتیک تا چه میزان نیازهای بازار کار را پاسخگو هستند؟
در رشته ژنتیک، پیشرفت در شغل کاملا وابسته به میزان تسلط شما بر دروس دانشگاهی است. به علاقه‌مندان این رشته، پیشنهاد می‌شود سعی کنند تا جای ممکن بر دروس اصلی در کارشناسی تسلط پیدا کنند؛ چراکه در مقطع ارشد و دکتری دیگر وقتی برای بازگشت به دروس پایه نیست و باید تمرکز خود را روی خواندن مقالات و به روز نگه داشتن خود بگذارید.