از ژاپن تا معماری ارگانیک

نظر هیات داوران

این پروژه بخاطر نوآوری در طراحی محیط زیست و محدود کردن توسعه شهری ، انتخاب و بخاطر آگاهی و شناختی که نسبت به نگهداری طبیعت در میان بافت شهری و جمعیت داشته ، دارای ارزش خاصی است . وجود فضاهای باز ، فضاهایی برای تفکر ، گردهمایی و ارتباط جمعی ، فضاهایی برای تفریح عموم و اهدافی چون احترام گذاشتن به فرهنگ و طبیعت ، عوامل مؤثر در انتخاب و جذابیت این پروژه بوده . به کار بردن مصالح و خلاقیت در آن ، طراحی مجسمه ها و فضاهای باز بومی بر پایه طراحی فضای سبز و نگاه به طبیعت بوده است . در عصر فرهنگ مصرفی جهان و با گسترش فضاها و فرمهای شهری مشابه ، این پارک عمومی ( طبیعی شهری ) ، ابداع و تغییر جدیدی در این فرایند نوین شمرده می شود .

 

طراحی منظر در معماری ژاپن

طبیعت کشور ژاپن ، بهترین وئ کاملترین الگو در طراحی فضای خارجی معماری ژاپنی است . یک ژاپنی طراحی منظر را به « سامان دهی طبیعت » ،   « به کار گیری مصالح ، باتفت و فرم های طبیعی » ، « استفاده بهینه از عناصر دست ساز » تعبیر می کند .

بنابراین دلایل و همچنین وجود اصل « احترام به طبیعت » در فرهنگ مردم ژاپن باغ سازی ژاپنی بهترین نمود طراحی فضای خارجی و از اهمیت ویژه ای برخوردار است .

تکنیک های باغ سازی نه تنها در وسعت زیاد ، بلکه در فضاهای بسته کوچک نیز با ظرافت و دقت کامل رعایت می شود . باغبان ، باغ را از گیاه پر نمی کند ، او برای جلوگیری از اغتشاش بصری ، قسمت های اندکی از باغ را سامان دهی کرده و بیش از آنکه به چشم دیده شود طراحی خود را بر پایه ایجاد ارتباط بهینه میان اجناس مختلف باغ بنا می نهد . وی همچنین از عناصر دست ساز نظیر فانوس های سنگی ، حوضچه های آب و آبشار و جوی های مصنوع برای انسانی کردن مقیاس باغ ، تزیین فضای باغ و ایجاد کارکردهای در محدوده باغ استفاده می کند .

هدف او رسیدن به تعادل و تناسب ، بدون طراحی هندسی است . او باغ را به خانه خود وصل می کند و عناصر ملموس زیادی ، نظیر وزش باد ، طنین ، گذشت فصلها ، تلالو خورشید و ابعاد طبیعی و آشکار فضای خالی را از باغ استخراج می کند .

با این مقدمه ، برای شناخت اصول طراحی فضای خارجی در معماری ژاپنی ، جستاری در باغ سازی ژاپنی خواهیم داشت .

آوای سکوت : ( باغ سنگ )

در نهان یک سنگ سخت ، زمان انباشته شده وجود دارد . وظیفه اصلی باغبان آن است که این کیفیت ها را قابل رؤیت کند ، او سنگهای خشن و طبیعی را انتخاب کرده و آنها را در زمین باغ محکم می کند .

باغبان ، ایجاد تمرکز را برای زایش تفکر در نهاد هر که باغ را می بیند ، به مثابه یک اصل در طراحی خود پذیرفته است و اجازه می دهد ،دریایی از ریگ، بدون وجود نقطه ای سبز رنگ ، انسان را به خلوت نهی و رهایی از قیود نزدیکتر سازد .

وی ممکن است با هدف برقراری تعادل و یا نرم کردن طبیعت سخت سنگ ، از گیاهان سبز ، در ترکیبی غیر ثابت و پویا استفاده کند .

هرگاه سنگ های باغ او سنگین بوده و احساسی ریشه دار از محکمی و قدرت را در باغ نشان دارند ، می گوید که « آنها زنده اند » این احساس عمیقتر نیز خواهد بود . همان گونه که یکی از شخصیت های زمان کاواباتا درک کرده بود : « باغ های سنگی که قرن ها نفس کشیده اند ، در یک قاب قدیمی قرار دارند که به نظر می رسد ، سنگها سالها در آنجا بوده اند . با این وجود ، فرمهای تیز و گوشه دار آنها شکی باقی نمی گذارد که به دست انسان در ترکیب های گوناگون قرار گرفته اند ، بهتر نیست برویم ؟ ( او پرسید ) ، سنگها مرا می ترسانند . » سنگها همچنین برای زه کشی و امتداد خطوط پلان ساختمان در باغ به کار می روند . گاهی ماسه ، تا باغ را بزرگتر از آنچه که هست ، به نظر برساند . شکل های مواج ماسه و سنگهای دو طرف باز تاب هم هستند .

زمزمه ای پایدار : ( باغ های آب و درخت )

اگر سنگها در باغ ، مکان های سخت و ایمنی به وجود می آورند ، درختها و آب نیز اجازه می دهند ، باغ افقی و عمود رشد یابد و حرکت کند . باغبان از درختان همیشه سبز ، به منزله هسته اصلی باغ سازی استفاده می کند ، چرا که آنها استواری و ثبات طبیعت را به همراه دارند و باغ را در سرتاسر سال سبز نگه می دارند و وی همیشه این مسئله را در نظر داشته است که چگونه باغ ژاپنی در همه فصول و همه وقت بایست جلوه خاص خود را داشته باشد .

باغبان ، درختان بزرگ ریز و درختانی را که برگهای آنها در پاییز تغییر رنگ می دهد ، برای نشان دادن تغییر فصول و چرخه حیات به کار می برد . برگهای زرد رنگ پای درختان ، در هنگام طلوع آفتاب ، رنگ روشنی دارند . این رنگها باعث تسکین محیط ، نمایش چرخش فصول و جاری شدن روح زندگی در باغ می شوند . برگ های زرد و قرمز پاییزی همانند قبری از نور و آتش هستند که بر روی باغ گسترده شده اند . باغبان درختان و بوته زارها را تنها به خاطر نمایان کردن ویژگی طبیعی آنها شکل می دهد و همچنین گلها را که تنها ضرورتی برای شکل دهی فضای باغ هستند . آزالیاها به دقت حرص می شوند و اغلب با توجه به شکلشان در مناظر از آنها استفاده می شود .

آب ، عنصری آزاد است و حالت و شکل جایی را که در آن قرار دارد به خود می گیرد . آب بخشی از باغ ژاپنی است و باغبان ها از آب به خاطر صدایش استفاده می کنند . صدای ریزش آب « روح » هر باغ ژاپنی است . در مناظر قدیم ذن بودیستی آبشارهای زیبای ساخته شده با هدف خاصی خشک رها می شدند . مشاهده گر بایستی چیزی را خود به منظره اضافه کند تا تصویر آن را کامل کند .

در باغ های مدرن کیوتو ، هوا را با شنیدن صدا تنفس می کنند . نمایش در فصول تحت تأثیر آبشارها قرار می گیرد ، مقداری آب در بهار جاری می شود اما در زمستان که قطرات آن بر روی استخر نیمه یخ زده می چکد ، زیباترین نمود آب احساس می شود .

آب همچنین به خاطر سطح منعکس کننده اش در باغ به کار می رود . تخته سنگها در آب همانند جزیره هایی در اقیانوس به نظر می آیند . سنگ هایی که پوشیده از آبند ، از هر گونه ظاهر مصنوعی آریند و از آن جهت مورد توجه اند که احساس زیباشناسانه بیشتری نسبت به هر آنچه دست ساز انسان است در بر دارند .

باغبان ها ، درختها و بوته زارها را برای نشان دادن تضاد به کار می برند تا به کمک آنها ، طبیعت باغ را به عناصر ساخت انسان نظیر خانه و یا فانوس های سنگی پیوند بزنند و مهمتر از همه چیز باغ ژاپنی مکانی برای تجدید روحیه انسانی است .

نهر درخشان جریان می یابد و آب از روی سنگها و شن ها روان می شود و خلوص سنگهای زیر خود را آشکار می کند . هر لحظه با آنکه در تغییر است مانند لحظه پیش است . فصول خود تجدید می شوند و با خود می گویند :       « انسان جزئی از طبیعت است و کمال خود را در طبیعت می جوید » .

معماری و منظر ارتباط فضایی و بصری داخل و خارج بنا ، مهم ترین اصل در معماری ژاپن است . در باغ سازی ژاپنی ، ارتباط ساختمان و مجاور آن به  ساده ترین شکل و با هماهنگی هوشمندانه ای برقرار شده است . بین معماری و منظر نباید انقطاعی باشد و شخص باید از یکی در دیگری جاری شود . خانه و باغ در هم ادغام می شوند و ساختمان جزئی از چشم انداز می شود خطوط عمودی و افقی درهای کشویی در پرچین ها تکرار می شود . قدم سنگها ، حصارها و رخبامهای پیش آمده و راه رو های شفاف با نرده های کوتاه به طور کامل باغ را با بنا مرتبط می کنند ، سنگها در کنار ورودی خانه به صورت    آینه وار قرار گرفته اند تا بدون هیچ مرزی فضای خارج را به داخل راه دهند . سنگاب واقع در کنار ایوان اغلب با هدف انتقال باغ به داخل خانه ساخته     می شود . جایگذاری مناسب این سنگاب عامل مهمی در جهت بخشی به مجموعه باغ می باشد .

اشکال طبیعی ، مصالح و عناصر طبیعی نقش بسیار مهمی در شکل گیری معماری ژاپن و تأثیر گذاری آن دارند . در باغهایی که تفکر خلاقانه ای در طراحی آنها وجود داشته باشد ، سطوح نقاشی شده وجود ندارد و سنگهای بریده بریده در تزئینات استفاده می شود .

 

زبان باغ ژاپنی

یک باغ ـ چه در غرب باشد ، چه در ژاپن ـ همانند یک « گفتار » است . بیانی است همراه با طراحی و هدف مندی ، باغبان ، آرایه ها و گیاهانی را که مورد علاقه او هستند به کار می برند و آنها را به شیوه ای که مهم می داند       سامان دهی می کند . او ممکن است عملکرد را بر شکل یا رنگ را بر بافت ترجیح دهد . او اطلاعات را قبل از تصمیم گیری جمع آوری می کند PH  خاک را کنترل می کند . درباره شرایط آب و هوایی مطالعه می کند مسائل زه کشی خاک را در نظر می گیرد ، نیازهای خانه خود را لحاظ می کند و بودجه لازم برای این کار را مشخص می کند .

تا این مرحله ، باغ های غربی و ژاپنی بسیار شبیه به یکدیگرند ، اما زبانی که هر باغ به آن تکلم می کند متفاوت است ؛ زبانی که کلماتش سنگها ، جویها و گیاهانند و دستور زبانش ، شیوه سامان دهی این عوامل است . باغ ژاپنی طبیعتی در مقیاس بسیار خرد است ، این گفته بدان معنی نیست که طبیعت محدود شده است ، بلکه با سنبلها و نشانه هایی استفاده شده است . باغبان ، عناصر باغ را با ساختار دستوری استوار به هم مربوط کرده است . در واقع باغ سازی ژاپنی ، هنر ارتباط میان اجزای مختلف ، رنگها ، بافتها و اندازه هاست .

اغلب قوانینی را که نقاشان استفاده کرده اند ، در طراحی باغهای ژاپنی به کار گرفته شده است . جرم ( سنگینی ) ، تعادل ، بعد سوم ، رنگ بافت ، وزن و سایر نکات دیگر به دقت در نظر گرفته شده اند . با استفاده مناسب از این قوانین طراحان باغ ، مناظر شگفت آوری را به منظور تمرکز و فراموش کردن دنیای ماده خلق کرده اند . باغهایی که علی رغم وسعت کوچکشان بی نهایتند . در این باغها در حالی که زندانی هیاهوی شهرهای بزرگ هستیم حتی        می توانیم توقف کنیم و جایگاه خودت را بین چیزهای دیگر کشف کنی . سیری در بی مکانی و بی زمانی . آری ! در اینجا ، زمان نیز ایستاده است .

همچنین باغها بایستی با ایده ها و شناختهای افراد استفاده کننده خویش هماهنگ شوند . در صورتی که یک سرایدار حاضر باشد در ازای معبدی زندگی کند ، هرگاه راهب حاضر به عبادت در آن نخواهد شد . عواملی که هنگام طراحی باغ ژاپنی در نظر گرفته می شوند شامل جانمایی ، اندازه و شکل عملکرد ، سبک ترکیب بندی ، استفاده از فضا و مواد به کار رفته هستند که هر کدام از آنها بخشی از زبان باغند و نمی توانند جدا از تعبیر در نظر گرفته شوند . باغبان ، طراحی غیر متقارن خویش را مرحله به مرحله کامل می کند ، ابتدا ، جای باغ را در خانه می یابند و آنگاه سنگها را در مکان مناسبی جاگذاری کرده و سپس طراحی باغ را تکمیل می کند .

سنگ

الف : پله های سنگی ، پیاده روهای سنگی ـ باغ های ماسه ای :

سنگها جز عناصر ثابت در طراحی باغهای ژاپنی هستند ، سنگهای قوز کرده احساس پایداری در باغ را به وجود می آورند . هم چینیها و هم ژاپنی ها سنگهایی با اشکال طبیعی را نیز می ستایند ولی اغلب به ندرت می توان سنگهای تکی را در باغهای ژاپنی دید که برای تزیین در باغ قرار گرفته باشند و معمولاً آنها در ارتباط با سایر سنگها به کار گرفته می شوند . سامان دهی سنگها در باغ اغلب استعاراتی را به همراه دارد . مانند القای شکل کشتی در دریا و یا نمایان ساختن شکل یک تپه مصنوعی . مایل شدن سنگ در بعضی جاها به طراحی نیرو و پویایی می بخشد . پل های سنگی یکی از بهترین   نمونه های پل های قدیمی ، هستند ، آرامش بی زمانی و ایستایی با چنین کار سنگی استفاده می شود . سنگهای طبیعی بزرگ پایه های مناسبی برای فانوس های سنگی هستند . شکل های طبیعی و خالص سنگها ، احساس راحتی را القاء  می کند . گاهی اوقات پوشش خزه ای لبه های تیز سنگها را نرم کرده و باعث افزایش تنوع در طراحی باغ می شوند .

پله های سنگی و پیاده روها در ذهن مردم نقش می بندند . با کنترل سرعت و ایجاد پرسپکتیوهای مختلف از طریق قدم سنگها می توان پیش بینی کرد که آیا ارزش یک باغ درک می شود یا خیر . هنگام قدم زدن توجه به سنگها و مسیر گام برداشتن معطوف نمی شود بلکه به حرکت درون باغ معطوف         می شود . حرکتی همانند جنبش رهایی در فضا . در باغهای ژاپنی رسم بوده که پیش از ورود میهمانان ، روی آبراه های سنگی را آب می پاشیدند . خیسی سنگها باعث درک عمیق فضای باغ می شود . سنگها بزرگ برای نشان دادن سواحل دریایی ژاپن به کار می رفته اند . سنگهای پله ای ، شخص را در تماس نزدیکتری با آب و رودخانه روان عبور می دهد تا جایی که او می تواند سرمای آب را احساس کند .

ب : فانوسهای سنگی

فانوسهای سنگی نظیر قدم سنگها از طریق استادان چای در باغهای ژاپنی گسترش یافتند . مراسم چای اغلب در بعد از ظهر برگزار می شود و برای هدایت مهمانان بر اطاق چایی می بایست روشنایی هایی در باغ ، مسیرها را نشان دهند . امروزه فانوسهای سنگی برای تزیینات به کار می روند اما عملکرد نور دهنده آنها در گذشته باعث شده بود که آنها هرگز در جایی که نور نیاز نبود به کار نروند . به همین خاطر مکان این فانوسها اغلب در پیچ مسیرها ، لبه دریاچه یا جوی ، نزدیک پل یا نزدیک حوضچه های آب بود اغلب سنگهای کوچک برای ابعاد تعادل در ارتفاع فانوس استفاده می شدند . فانوسهای سنگی سبکهای ساخت گوناگونی داشتند .

پ : حوضچه آب

حوضچه آب یکی دیگر از تمهیدات استادان چای در طراحی باغهای ژاپنی است که برای بزرگداشت آیین طهارت در باغ قرار داده می شود . لازم است میهمانان هنگام ورود به اطاق چای جسماً و روحاً تطهیر شوند . مرد پس از شستن دستها و نوشیدن آب می ایستد و به صدای به هم خوردن بامبوها گوش می کند. صدا در باغ رخنه می کند و محو می شود و زمان تغییر می کند. همچنین این حوضچه ها باعث سامان دهی سنگهای اطراف خود می شوند . برای استفاده از آنها بخشی از فضاهای زیستی نظیر ایوان توسعه می یابند . حوضچه های آب مرتفع اغلب نزدیک خانه ساخته می شوند . گاهی اوقات حوضچه در کنار توالت واقع می شود و برای شستن دستها ملاغه بلندی به گوشه ای آویزان می شود . بر روی حوضچه در پوشی است چند تکه بامبو ساخته می شود تا از آب درون آن حفاظت کند .

آب

باغ باید خالق حس پاکی و خلوص باشد . برای می به این هدف ، آب بایستی پاک باشد ، درختان و بوته ها بایستی حرص شده و راهها بایستی خوب جارو شده باشند . برگها و گلهای تازه ریخته شده زیبا هستند ولی تا وقتی که منظره را زشت نکرده اند باید جمع شوند . یک باغ تمیز مرتباً جارو می شوند و همیشه جذاب به نظر می آید . حرص شاخه های باغ نیازمند مهارت در ترکیب با سنگ و سخره است . اگر سنگها قیمتی باشند ، ارزش آنها مورد توجه است . نکته معمولی آن است که طراح بایستی با مصالح ارزانتر کار را انجام دهد و در محل سنگهای قیمتی ، سنگهای زیبای کنتری قرار دهد .

همچنین ابعاد فضاهای بزرگ برای آب ضروری است . نه تنها خشکی و آب بایستی متناسب با همدیگر باشند ، بلکه اطاق نیز باید برای انعکاس درختان ، ابرها و آسمان ساخته شود ، با آنکه دریاچه های بزرگتر با درخت کاری کوچک می شوند . ژاپنی ها عموماً تا حد امکان به آب اهمیت می دهند . دور نماها بر اهمیت کیفیت سه بعدی فضا در طراحی منظر می افزاید و چنانچه با دقت چیده شوند به پهناوری فضا می افزایند طراحی دریاچه های باغ یکی از موارد رایجی بوده است که با در نظر داشتن این واقعیت ، بدانها توجه نشده است .

جوی ها

از آنجایی که انسانها دیگر از منابع آبی طبیعی نظیر چشمه ها و چاهها استفاده نمی کنند ، باغها ، امروزه دارای مانیزمهای تصویه و حرکت آب هستند تا جریانی از آب پاک را در سطح زمین به وجود آورند . شیب جویها حدوداً 3 % است و می توان با قرار دادن دو قطعه سنگ در عرض جوی و باریک کردن مسیر ، بر سرعت آن افزود . در بسیاری موارد بخشی از جوی در نزدیکی بنایا چشم انداز داخلی وسیعتر می شود . گیاهانی که پرپشت و مرتفع نمی رویند ، در امتداد جوی و یا درون آن کاسته می شوند که همراه آنها تعدادی سنگ کوچک در جوی قرار می گیرد . سنگها معمولاً در جایی که جوی تغییر مسیر می دهد و یا جایی که ریزش آب سریع است جانمایی       می شوند . کناره ها و لبه دریاچه ها می بایست با شیب ملایمی ساخته شوند تا آرامش را القا کنند . وقتی شیب بسیار آرام است و دریاچه نیز جریان تندی ندارد از چنین فرمی در شکل گیری لبه ها استفاده می کنند . همچنین هنگامی که عمق آب زیاد است می توان از قطعات سنگ و سخره های ناصاف در ساخت دریاچه ها ، استفاده کرد . قلوه سنگها و تنه های درختان نیز از جمله مصالحی هستند که در ساخت لبه های دریاچه ها به کار می روند .

 

پل ها

پلی که بر وری جوی خشک یا پر آب ساخته می شود می تواند جذابیت بیشتری به باغ شما ببخشد . پل ها هیچگاه صرفاً برای تزیین ساخت نمی شوند ، بنابراین لازم است تا برای حفاظت از عابران ، پل امن و مطمئن باشد . مصالحی که در ساخت پل استفاده می شود بهتر است با روحیه باغ هماهنگ باشد . اگر باغ به گونه ای طراحی شده باشد که بکر به نظر آید ، یک پل ساده از تنه های درخت مناسب است و اگر در طراحی باغ اشکال مختلفی از سنگها به کار رفته باشد ، یک تخته سنگ صاف ، پل مطلوبی است .

مأخره :

معماری ارگانیک از دیدگاهی دیگر سابقه‌ای به طول تاریخ دارد. انسانهای اولیه(در مواجهه با طبیعت و اقلیم به عنوان بستر و پناهگاه خود) در جهت وفق با آن و ایجاد سرپناه و احساس آرامش به آغوش طبیعت پناه می‌برد و از غار و ارگانیک طبیعت بهره می ‌برد. و تدریجاًُ با معنا یافتن جمع‌گرایی و اجتماع در روستا به سر می‌ برد.(عناصر طبیعی ، رودخانه اسکیموها

در مورد طبیعت و تطابق با آن (اقلیم ، سنت ، بستر زمین…)

در تمامی سبکها و معماران  و آثارشان طبیعت به عنوان آغوش طرح و پروژه مورد اهمیت قرار گرفته است.

در معماری ارگانیک به صورت رسمی مطرح شد و تأکید بر روی طبیعت در قرون معاصر در سبکهای منتخب تعدد پیدا کرده است.

های تک

اکوتک

کیهانی و نولدینگ

معماری سبز

معماری پایدار

نهضت‌ های صلح سبز

بحرانهای انرژی و آلودگی محیط زیست.

 

با هجوم ابزار تکنولوژی و صنعت بشر طونلی عمیق ساخت که از داخل آن به طبیعت نگاه کند به جای آنکه عینکی بسازد که دقیقتر با مسائل محیط برخورد کند. بشر نیازمند یک ارزشگذاری و تجدید نظر در ارتباط با طبیعت اطرافش است.

 

 منابع و مأخذ:

از زمان و معماری ، منوچهر مزینی

معماری مدرن ، بنه ولو

معماری معاصر غرب ، وحید قبادیان

فضا،زمان،معماری ، زیگفرید گیدئون

پیشگامان معماری نوین ؛ پیتر بلیک

هنر در گذر زمان ؛ هلن گاردنر

دانش نامه قرن بیستم ؛

تأملات در هنر ومعماری- مهندس نوحی

معاری و شهر سازی قرن 20 ؛ دانشگاه شهید بهشتی

آثار معماران ( فرانک لویت رایت ، آلوار آتو ، تادائو آندو …)

Organic architecture

Frank lioyd wright                 مجله آبادی 7