آرامگاه امیر اسماعیل سامانی (بخارا ـ 295 ه .ق):
معماری:
1- این ساختمان میانه راه شیوه خراسانی و رازی است. (طبق نظر پیرنیا)
2- الگویی چهارتاغی دارد که الگویی است کاملاً ایرانی.
3- اولین آرامگاه بعد از اسلام است که باقی مانده است.
4- در چهارگوشه گنبد، چهار قُبه درست کردهاند.
5- از لحاظ کالبدی، در گوشههای بیرونی این ساختمان، چهار «پیلَک » اجرا شده است.
6- دورتادور گنبد، یک مردگرد وجود دارد.
سازه:
1- گنبد آن ناری است و تیزه ندارد.
2- گنبد آن یک پوسته است.
3- گوشهسازی گنبد سکنج بوده است.
4- چفد درگاهها، تیزهدار است. (نخستین چفد تیزهدار بعد از اسلام)
5- چفد «پنجها» ، یا «کپلهها» در بالا، مازهدار بوده که برخی نیز کوردر هستند.
آرایه:
1- شاهکار آجرکاری حصیری در نمای بیرونی این آرامگاه وجود دارد، با اجرای «همچین» آجرها.