کریم یزدی عبدوی

قرن سیزدهم ه.ق

نام اثر: مسجد ملا اسمعیل یزد

« این مسجد بزرگ در بازار منسوب به ملا اسمعیل واقع در جنوب میدان خان قرار دارد و از مستحدثات و اثر همه بلند آخوند ملا اسمعیل عقدائی است.

 آخوند ملا اسمعیل بن عبدالملک (یا حاجی ملک) عقدائی متولد 1188 از علمای یزد و از فقهای مشهور قرن سیزدهم هجری بود که در سال 1230 هجری وفات کرد و در مقبره جوار مسجد به خاک سپرده شد.

این مسجد به مناسبت ایوان و شبستان غربی (که دارای سی و دو ستون است) از همان زمان ساختن زبانزد بود و شهرت یافت.

پهنای دهنه ایوان دقیقا 75/15متر است.

وصف قسمتهای مختلف آن از زبان مؤلف تذکره جلالی چنین است:«مشتمل است به ایوان و گنبدهای بس عالی متعالی. دهنه ایوان شانزده ذرع شاه است و در ایوان و گنبد دو جماعتخانه و غرفه ها ترتیب داده شده و در وسط صحن مسجد حوضی است وسیع و آب قنات جدیده در آن جاری است و در هر دو طرف حوض دو تریشه قرار داده شده که مشتمل است بر اشجار گوناگون و در اطراف صحن مسجد غلام گردش های با آجر و گچ ساخته اند و در طرف یمین صحن شبستان دو جماعت خانه بسیار وسیع و نیکو طرح انداخته اند و در مقابل قبله مسجد کرباسی نیکو اساس ترتیب داده شده و در طرف یسار کرباس حوضخانه ای است روح فزا و در طرف یمیمن ان مدرسی است با روح و صفا و در خارج کرباس مدرسه ای است دلگشا مشتمل بر حجره های تحتانی و فوقانی.»

منبع: کتاب معماران ایران

بررسی و نوشته: زهره بزرگ نیا