شهرستان بستک

شهرهای  ناشناس وخاموش  ایران   (1)

 هرمزگان بهشت بناهای تاریخی است.

شهرستان بستک

این مقاله در مورد شهرستان بستک  بدلیل وسعت واهمیت مطالب به سه قسمت تقسیم میگردد تا بتوان عمده مطالب ذکر گردد ومطالبی از  قلم نیافتد  که این قسمت اول از مقاله است .

هرازگاهی در بخشی از کشور سیل و یا زلزله ویا توفان رخ میهد و سهری ویا بخشی که آسیب دیده در صدر اخبار قرارمیگیرد و بعد از مدتی  به فراموشی سپرده میشود .

نگارنده تا سال 1392 منطقه بستک را نمی شناخته و نمیدانستم که این شهرستان در کدام منطقه کشور قرارداردکه پس از وقوع زلزله واطلاع رسانی از طریق رسانه ها مایل بودم که از منطقه دیداری داشته باشم که خوشبختانه بنا به دعوت مقامات محلی دراواخر اسفند  1394 با هیاتی از اعضاء منتخب  انجمن مفاخر معماری ایران سفری هرچندکوتاه به شهرستان بستک انجام گردید وضمن بازدید از اماکن تاریخی و دیدنی شهر بستک درجلسه ای با حضور فرماندار محترم شهرستان واعضاء محترم شورای اسلامی شهر وشهردار دلسوز و همراهان وسایر مقامات بلند پایه شهری بستک و همچنین یک از مهندسان  که پایانامه دانشگاهی با موضوع بستک بودتشکیل شد.

در ابتدا فرماندار محترم وسپس شهردار دلسوز شهر و بعد از آن  یکی ازمهندسان که پایانامه دانشگاهی خود بنام شهر بستک بود و یکی از کارشناسان شهرداری مطالب مبسوطی در باره شناخت و پتانسیل های شهر بستک ورسیدن به یک شهر پایدار بیان داشتند و پس از آن رئیس انجمن مفاخر و دبیر انجمن مفاخر و دو تن از اعضاء انجمن مفاخر معماری ایران  (از جمله نگارنده )مطالب و مواردی پس ازشنیدن مطالب مطرح شده بیاناتی اظهار گردید ودر نهایت مقررشد که در صورت امکان انجمن مفاخر معماری ایران نسبت به شناسائی شهرستان بستک و پتانسیل های آن اقدام نماید که مورد موافقت قرارگرفت .

. این مقاله ره آورد سفر و نتیجه مطالعات کتابخانه ای و بازدید میدانی ازشه بستک میباشد.

1-                      بستک

بستک در منطقه‌ای کوهستانی قرار دارد که از شمال و غرب به استان فارس و از شرق و جنوب به استان هرمزگان متصل است. این شهر مرکز شهرستان بستکاست

بستک جزو معدود شهرستان های استان هرمزگان است که به دریا راه ندارد ، آب آن تلخ و شور و دارای املاح گچی وگوگرداست و بدلیل نزدیکی به خلیج فارس ، منطقه حاره و موقعیت کوهستانی اش اقلیم خاص و متفاوتی پیدا کرده است. یعنی در حالی که در تابستان گرم وخشک است ، زمستان های سرد و خشکی هم دارد .

 این شهر در فاصله 170 کیلومتری بندرعباس و 110 کیلومتری شهرستان لار قرار دارد.

بستک از شهرهای استان هرمزگان، با قدمتی تاریخی، در قدیم محلی برای استراحت کاروان‌ها بوده‌است. شهر

جمعیت شهربستک طبق سرشماری درسال۱۳۸۵، برابربا ۹۰۱۹ نفر بوده  مردم بستک به زبان اچمیبا گویش بستکی سخن می‌گویند که از دستهٔ زبانهای پارسی جنوب غربی ایران است.

این شهر تا سال ۱۳۳۴ جزء لارستان در استان فارسبوده‌ . دارای بیش از دویست روستا بوده، که در سال ۱۳۶۴وسال 1370 بخش وسیعی از روستاهای منطقه ‌جدا شدند

درامارت دبی یکی از امیرنشین‌های  هفت‌گانه  امارات متحده عربی،  محله‌ای  وجود  دارد که  به نام  محلهٔ ((بستکیه )) معروف است

مظاهر عرفان و تصوف در شهرستان بستک به وفور دیده می‌شود که این خود نشانه رایج بودن زهد و تقوا میان مردمان این شهرستان و مناطق اطراف بوده است. صوفیان بستکبسیار بوده‌اند.

مردم بستک به زبان لارستانی باگویش بستکی سخن میگویندکه ازدسته زبانهای پارسی جنوب غربی ایراناست.

محدوده شهرستان بستک
شهرستان بستک از شمال به لارستان، از جنوب به شهرستان گاوبندی و شهرستان بندر لنگه، از مغرب به شهرستان لامرد، و از سمت مشرق به شهرستان بندر عباس محدود می‌گردد.
شهرستان بندر لنگه، واز مغرب شهرستان لامرد و از سمت مشرق به شهرستان بندر عباس محدود می‌گردد.

تقسیمات سیاسی
شهرستان بستک دارای سه بخش و 9 دهستان و 110 آبادی سکنه و 40 پارجه آبادی خالی از سکنه‌است.
بخش مرکزی به مرکزیت بستک مشتمل بردهستانهای:گوده،دهتل،فتویه وبیش از 40 روستای بزرگ و کوچک.بخش کوخردبه مرکزیت دهستان کوخردمشتمل بردهستانهای:کوخردوهرنگ وبیش از3روستای بزرگ کوچک.بخش جناح به مرکزیت جناح مشتمل بردهستانهای:فرامرزان، جناح وکمشک وبیش از3روستای بزرگ وکوچک.

بستک پیشینه تاریخی و سیاسی طولانی دارد. دارای بیش از دویست روستا بوده، که منطقه‌جدا شدند.

وضعیت توپوگرافی
شهرستان بستک از جمله ناهموارترین مناطق استان هرمزگان است به گونه‌ای که برخی از ناهموارترین وبلندترین ارتفاعات استان در این شهرستان واقع شده‌است.

موقعیت اقلیمی

شهرستان بستک به علت نزدیکی به خلیج فارس ونزدیکی به منطقه حاره وداشتن موقعیت کوهستانی، دارای ویژگیهای اقلیمی مخصوص به خود است، وبعلت نزدیکی به مدار خط السرطان دارای آب وهوای گرم وخشک به لحاظ تقسیم بندی اقلیمی است. بر اساس اطلاعات موجود از ایستگاه جناح میانگین درجه حرارت در طول دوره آماری 5/49 درجه سانتیگراد وحد اقل مطلق آن صفر درجه سانتیگراد است. اصولا آب وهوای منطقه گرم است و منطقه «گرمسیر» یا «گرمسیرات» نامیده شده‌است. حدود 300 روز از روزهای سال از گرمای بیش از حد مطلوب برخوردار است.

بارندگی ورطوبت وروزهای یخبندان

در تقسیمات اقلیمی ، شهر بستک دارای. متوسط بارندگی سالانه حدود 100 تا 200 میلیمترودربعضی ازسالها کمتر هم می‌شود . حد اکثر بارندگی درماههای تابستان میزان رطوبت بطور چشم گیری افزایش می‌یابد.

درزمستان دربرخی مواقع اززمان درقله ‌های برخی ازکوههای شهرستان بست بستک یخ میبندد

 پوشش گیاهی

اغلب اراضی شهرستان بستک دارای قابلیت مرتعی ومناسب‌ترین اراضی جهت استفاده‌های مرتعی و برداشت علوفه محسوب می شوند. محدودیتهای عمده این اراضی شیب بسیارتند،فرسایش بسیارزیاد محدودیت عمق خاک،پستی وبلندی ناهمواری،وجودسنگریزه،شوری وقلیائیت،محدودیت آب زیرزمینی وخطرات سیل گیری است .

مکانهای تاریخی و مذهبی شهرستان بستک:

بستک دارای اماکن تاریخی ومذهبی بسیارکه برخی دارای معماری منحصربه فرد میباشند واماکن بشرح زیر است
1-آرامگاه شیخ محمد صوفی – تسان

2-آرامگاه شیخ مفتی وآرامگاه سید قطب الدین شیدا – انوه

3-آرامگاه شیخ رستم و آرامگاه شیخ کمال الدین بهزاد دهنگ

4- آرامگاه شیخ حمزه ــ دهنگ

5-آرامگاه سید قطب الدین و آرامگاه بی بی فاطمه قتال – دهنگ
6-آرامگاه شیخ محمد زنگبار – فتویه

7- آرامگاه شیخ عبد القاسم حضور – شیخ حضور

8-آرامگاه سید محمد سید منصور و آرامگاه سید عامر – چاه بنارد

9- آرامگاه امام زاده سید کنچی – کنچی

10-آرامگاه سید محمد ابراهیم شاعر – دهتل
11- آرامگاه مجموعه دو گنبدان (بقعه شیخ عبدالرحمن بزرگ و ملا اسماعیل و ملا عبدالواحد) کوخرد
12- آرامگاه سید مظفر سید منصور – کوخرد

13-گردش گاه ناخری
14-فرج گاه نیدان

15-هفت رشته قنات – دهنگ

16-پاراو کوخرد- کـوخـرد

17- تاق نه تا – ناخری (تاخ نه تا – ناخری)

18-قبرستان تسان

19- آب گرم – فتویه
20-تنب کوشک و تنب پرگان (تمب پرگان) دهنگ

21- چاهها و کانالهای ساروجی – دهنگ
22-آسیابهای آبی – آب گرم (آب باد) تدرویه

23-آسیابهای آبی دامن – فاریاب
24- کانال آب معروف به ترنه ـــ دهستان کوخرد

25-آب گرم – فاریاب سنگویه

26-قلعه سیبه وقلعه توصیله وقلعه آماج ــ کوخرد

27- کاروانسرای کوخرد.

28- برج گری کوه – کوهیج

29-  قلعه ایلود – ایلود
30-حمام سیبه ــ کوخرد

31-   شهرتاریخی ساسانی (شهرسیبه) ــ کوخرد
32-سنگ نگاره‌ها – ده تل

33-کاروانسراى کوردان.
34- بر که آخوند در شرق انوه

35- کاروان سرای آخوند – در شرق انوه

36- مسجد ملا محمد نامی
37- مکتب خانه نامی – فتویه

38- کاروانسرای لرد محیا قلعه شاه بنار

39- چاه بنارد

40- آسیاب دومن کریکی

41- مخدان (بستک)مُخدان

42- آسیابهای کریکی – بستک

43- مجموعه بازار قدیم بستک

44- بازاربستک

45-کاروانسرای بستک.

46- مسجد جامع قدیم ومسجد جامع بستک

47 – مسجد بن نادر ــ بستک
48- مدرسه مصطفویه بستک – بستک

49-حمام خانی بستک
50- خانه خان بستک ــ بستک

51- مدرسه مصطفویه بستک – بستک

52- آرامگاه شیخ احمد شیخ راشد ــ بستک

بیژن علی آبادی

شهرهای  ناشناس وخاموش  ایران   (2)

هرمزگان بهشت بناهای تاریخی است.

شهرستان بستک

مقاله در مورد شهرستان بستک  بدلیل وسعت واهمیت مطالب به سه قسمت تقسیم میگردد تا بتوان عمده مطالب ذکر گردد ومطالبی از  قلم نیافتد  که این قسمت دوم از مقاله است .

شهر من بستک

معرفی شهرستان بستک :در بنادر ، جزایر ، شهرها ، آبادیها و سواحل خلیج فارس (از استان هرمزگان) آثاری به چشم می‌خورد که هرکدام حکایت از فرهنگ غنی و تاریخ پویای این نواحی دارند. بستک یکی از مناطق تاریخی جنوب ، دارای دیرینه‌گی ویژه‌ای است. این منطقه از لحاظ جغرافیایی ، در حد فاصل بندر لنگه هرمزگان و لارستان فارس قرار دارد و در حقیقت دروازه فارس بسوی خلیج فارس است و از قدیم الایام بر سر راه قافله سالاران و کاروانیان تاجر پیشه قرار داشته و دارای موقعیتی تجاری و بازرگانی بوده و آثار کاروانسراهای دوران هخامنشی تا صفویه و زندیه،درمسیر راههای بستک و بندر لنگه، بستک بندرعباس و بستک لارستان موءید این مدعاست

علیرغم این که بستک در طول تاریخ مصائب طبیعی فراوانی را به خود دیده است، اما این موقعیت ترانزیتی باعث شده که جهانگیریه دیروزفارس وبستک امروزهرمزگان رابرسرپانگه دارد و راه شیراز ،جهرم ،لار، بستک ، جناح ، بندر لنگه از شاخصهای مورد مطالعه و دقت و قابل تحقیق و تفحص فراوان است.

در منابع موثق فرهنگی و مستند تاریخی همچون فارسنامه نارصری لارستان کهن و بعضی از سفر نامه ها از منطقه بستک تحت عنوان جهانگیریه نام برده شده است. جهانگیریه دارای حکومت رسمی ولایتی بوده و از روزگاران پیشین تا دوره قاجار که تمام کشور به چهار ایالت و 27 ولایت تقسیم می‌شده . جهانگیریه یکی از ولایات تابع استان فارس بوده.در کتاب بستک و خلیج فارس چنین می‌خوانیم: بستک بندر نیست و تقریباٌ دور از خلیج فارس است ولی چون در طی تاریخ خصوصاٌ سی سال اخیر مرکز منطقه ی گاوبندی (که اکنون نام آن به پارسیان تغییر یافته است) ، شیبکوه و بندر لنگه بوده ، حاکمان آن در بنادر نفوذ پیدا کرده و در سیاست شرقی خلیج فارس دخالت داشته اند جزء خلیج فارس محسوب می شود.

بستک یکی ازمراکزعمده فرهنگی جنوب که دیرینگی فرهنگ آن کمتر از حیات اجتماعی ، سیاسی وتاریخی آن نیست . در روزگاری که خیلی ها به مطالعه انس و الفتی نداشتند و یا اگر داشتند ازکتاب و روزنامه خبری نبود ، روزنامه حبل المتین که بیش از یک قرن پیش در کلکته از بنادرکشور هندوستان چاپ می شد در بستک مشترک داشت . در زمانی که هنوز در بسیاری از شهرهاوآبادیهای جنوب از مدرسه ، درس و مشق و قیل وقال آن خبری نبود آموزشگاهی مجهز به نام مدرسه مصطفویه درهشتاد سال پیش به همت مصطفی شیخ عبدالطیف بستکی از فرهنگ دوستان و فاضلان بستک و بلکه جنوب که درایران وهندوستان وعربستان تجارت میکردتاسیس شد.

در کتاب فارسنامه ناصری درباره بستک چنین آمده است:ناحیه جهانگیریه بستک در میانه جنوب و مشرق شهر لار است که درازای آن از قریه کوشک تا قریه کمشک 38 فرسخ ، پهنای آن از جناح تا فاریاب 8 فرسخ و قصبه ی این ناحیه را بستک گویند. نزدیک 21 فرسخ از شهر لار دور است با آن که اگر کوهستان سخت در میان نبود از هفت فرسخ کمتر بود و کلانتر و ضابط این ناحیه از قدیم سلسله مشایخ بستکی است و بزرگ این سلسله لقب خانی سرافراز است مانند: احمد خان بستکی که در سال 1245 به حکومت تمامی خطه لارستان برقرار گردید و پسرش احمدخان بستکی به جای پدر نشسته است

درفرهنگ فارسی آمده،”بستکBASTAK “بخشی ازشهرستان لار دراستان هفتم(فارس) که مرکزش نیزبهمین نام است،محصولات عمده ی آن خرما،شغل آهالی آن دامداری و زراعت است.

در تقسیمات کنونی شهرستان بستک به مرکزیت شهر بستک از شهرهای استان هرمزگان است.

دهتل دهستانی از توابع بخش مرکزی شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان در جنوب ایران واقع شده‌است. این دهستان در ۵۵ کیلومتری شمال شرقی شهر بستک مرکز شهرستان واقع میباشد. همچنین «ده تَل» یا «ده طَل» نیز نوشته میشود. تل به معنی تپه، و طَل به معنی شبنم یا رطوبت است. نام پیشین دهتل بر اساس تحقیقات بدلیل وجود معادن «طَلا» در پیرامون روستا، این دهستان دِه طَلا نیز نامیده شده‌است. این روستا در ۴۲ کیلومتری شرق روستای تدرویه واقع است.

روستای ده تل مرکز دهستان بوده و روستاهای: ایلود، برکه لاری، چاه دزدان، بامستان، سید احمدی، کنچی ، رودبار و انجیردان ازتوابع این دهستان است.

مرحوم مصطفی خان بستکی متخلص به فایز بستکی، حکمران بستک و جهانگیریه در دیوان اشعار خود در سال ۱۲۵۹ در وصف دهتل چنین می‌سراید :

نظرگاه خدا باشد دِهِ تل                     که جای اولیا باشد دِهِ تل

شعار دین و آیین طریقت                  سراسر برملا باشد دِهِ تل

زیمن مرحمتهای حزین است              که خاکش کیمیا باشد دِ هِ تل

چو باشد قطب عالم قدوه دین             زنورش پر ضیاء باشد دِهِ تل

آثار تاریخی وجاذبه‌های گردشگری گوناگونی در این منطقه وجود دارد که شامل:  دمون زار ( گورستان وسیع گبرها )، سنگ نقاشی‌ها با قدمتی حدود ۳۰۰۰ سال، قلعه کهنه، سد زیبای خَشُوَه، قناتهای آب شیرین از سید احمدی تا لرد بستو، طبیعت ونخلستان و دشتهای بسیار وسیع در شمال روستا، برکه‌های ساروجی با سابقه بالای یک قرن، آرامگاه‌های شخصیت‌ها و امامزاده‌ها از جمله زاهد دانیال .

از اقسام خوردنی های سنتی منطقه بستک و بخش های آن مهوه است که در جنوب ایران  شهرت فراوانی دارد . بعضی آنرامهیاوهنیز می‌نامند.

پیشینه تاریخی بستک

آن چه از داستانها وروایت های محلی که سینه به سینه نقل شده حکایت از آن دارد که منطقه بستک حداقل تا قرن 4 و5 هجری جایگاه ومامن زردشتیانی بوده که بعدازحمله اعراب مسلمان به ایران دراین منطقه ساکن بوده اند.درزبان محلی به این زردشتیان “گبر”یاگورگفته می شد.

دلایل وقراینی وجوددارد که دال برقدمت منطقه بستک وحضورزردشیان دراین منطقه است که ازجمله آنها میتوان بوجودآثاروبناها و قناتهای قدیمی اشاره کرد که به قلعه گبری ها، چاهها و قناتهای گبری معروف هستند، همچنین وجود اسامی برجای مانده در این منطقه مانند گری سسین در جنوب شرقی بستک حکایت از قدمت این منطقه داردکه گری همان گریوه لغت پهلوی است که به معنای گردنه وپشته سسن مخفف کلمه ساسان است که روی هم رفته به معنای گردنه ساسان است.

دخمه ها یا به زبان بستکی دهمه درشمال بستک وزیر کوه گاوبست و سکوهای آنجا که محل قرار دادن وگذاشتن مردگان بر روی آنها بوده،و نیز همچنین وجود خطوط موجود بر روی سنگهای قدیمی در تنگ پی در کوه گاوبست(1)که شبیه خطوط پهلوی و میخی قبل از اسلام است و نیز نقاشیهای قدیمی موجود در غارهای این کوه نشان دهنده این قدمت می باشد . اما با وجود این قدمت تاریخی منطقه بستک، قبل ازآنکه حکومت نیمه مستقل محلی لارستان به وسیله الله وردی خان سردار شاه عباس اول صفوی در سال1009 ه.ق بر چیده شود نامی ازبستک وجهانگیریه درحوادث و جریانات تاریخی که منشا اثری باشد دیده نمی شود.

“بستک تا سال 900ه.ق محل گمنامی بود که از سه ده کوچک نزدیک به هم درشرق نخلستان فعلی مخدان تشکیل شده بود.به طوری که یکی ازسیاحان انگلیسی که در زمان شاه عباس اول و پس ازفتح لارکه به سمت بنادر رفته ازنقاطی بنام پتا و کوهرنگ که همان فتویه(2) ،کوخرد(3) وهرنگ (4)است نام برده ولی ازشهر بستک هیچ اسمی نمی برد.

تاریخ بستک با ورود مشایخ بنی عباس  به بستک ومشایخ مدنی به کمشک (4)و بستک در زمان نادرشاه افشار شروع می شود.این منطقه(کمشک)در زمان نادرشاه افشار دارای 4قلعه و حتی مدرسه بوده و به نوعی مرکزیت داشته و به خاطر همین اهمیت ها بوده که مشایخ مدنی آنجا را برای اقامت خود وطریقت ارشاد انتخاب کردند.

مشایخ مدنی ازسادات حسینی و ساکن مدینه بودندکه به دعوت مشایخ بنی عباس جهت تبلیغ دین به منطقه بستک آمدند. معروفترین فرد ازاین خاندان شیخ احمد مدنی است.

از تاریخ 1127 ه.ق نام منطقه بستک تحت سلطه شیخ احمد مدنی به “جهانگیریه ” معروف گردید زیرا قلمرو تحت فرمان اوحدودا یک ششم ایران فعلی رادر برداشت.برخی هم عقیده دارند نام فرامرزان که اولین یا دومین پایگاه شیخ بوده ،به جهانگیریه معروف شد.

پس ازآن که محمدخان بلوچ ازسرداران معروف نادر به طرفداری ازسلطنت شاه تهماسب مورد تعقیب نادر شاه قرارگرفت،پس از گریزهای فراوان با راهنمایی های شیخ سعید بستکی به کمشک نزد شیخ احمد پناهنده شدکه سرانجام طهماسب قلی خان جلایر از طرف نادر باسی هزار نفر لشکر درتعقیب محمد خان بلوچ وارد فرامرزان شد.

شیخ احمدبه اتهام اینکه سردار بلوچ را پناه داده بودو همچنین به خاطر اینکه مریدان وی با قشون نادر جنگیدنددستگیر و در سال1147 ه.ق د رشیراز به دار آویخته شد.

مشایخ بنی عباسی بازماندگان خاندان عباسیان در بغداد بودند که بعد از حمله هلاکوخان به بغداد و فتح آن در سال 656 ه.ق خود را به ایالت فارس که به سبب درایت و هوشیاری اتابکان فارس از تعرض مصون مانده بود رساندند وآنجا ساکن شدند . مشایخ و خوانین بنی عباس نسب خود را به عباس بن عبدالمطلب عموی پیامبر می رسانند.

نخستین شخص ازمشایخ بنی عباس که وارد بستک شد شیخ محمدبودکه درسال 938ه.ق در دوره شاه تهماسب اول با اتباع وبستگان خوداز خنج(شهری ازتوابع لارستان دراستان فارس) به بستک نقل مکان کردند ودر آنجا اقامت دائم گزید.

محمدعلی خان سدید السلطنه”کبابی”درکتاب بندر عباس و خلیج فارس می نویسد:”دردولت آل زند بندرعباس وسایربنادرمتعلق به آنجا را خوانین بستک اجاره می نمودند.

یکی ازمعروفترین خوانین  بستک حاجی مصطفی خان بستکی بود.از حوادث مهم دوران او حمله به بندرعباس به فرمان ناصرالدین شاه وآزادی این شهر از اشغال نماینده حاکم مسقط بود.

حاجی مصطفی خان پس از 43 سال حکمرانی بستک وجهانگیریه، بنادرلنگه، شیبکوه و جزایرتابعه درسال 1299ه.ق دار فانی را وداع گفت و در بستک مدفون گردید.

یکی دیگر از خوانین مشهور بستک محمدتقی خان(صولت الملک)بود که در زمان او بود که مراودات تجاری میان بستک بنادر هندوستان،انگلستان وبنادر خلیج فارس همچون دبی گسترش یافت وگروهی از تجار بستکی به آنجا مهاجرت ودر منطقه ای بنام البستکیه وطن اختیار کردندذ.

آخرین فرداز مشایخ بنی عباسی که دربستک به حکومت رسید محمد اعظم خان بنی عباسیان فرزند”سطوت الممالک است. وی پس از پدرش ازطرف دولت وقت سمت بخشداری را دربخشهای مختلف لارستان ازجمله بستک داشته و از تاریخ قرون اخیرلارستان و بنادر خلیج فارس و وقایع آن اطلاعات عمیق و دقیقی داشته.وی در سال 1339ه.ش کتاب تاریخ جهانگیریه وبستک را تالیف کرد.

محمد اعظم خان در سال1346ه.ش دار فانی را وداع گفت و با وفات وی وباتوجه به اینکه اجرای قانون اصلاحات ارضی بطورکلی سیستم حکومت فئودالیسم را محکوم می نمودبه دوران حکمرانی 250ساله بنی عباسیان بستک که با ورود شیخ محمدکبیردر سال938 ه.ق به بستک وحکمرانی عملی شیخ محمدخان بزرگ ازسال1130ه شروع شده بودپایان داده شد.

محمداعظم خان جزیره کیش رابه نمایندگی ازطرف سایراقوام وخویشاوندان که درتملک فرزندان محمد رضاخان بستکی بوددرقبال مبلغ سیصدهزارتومان درسال 1336ه.ش به دولت واگذارکرد وسندآنرانیز امضا کرد.

بیژن علی آبادی

شهرهای  ناشناس وخاموش  ایران   (3)

هرمزگان بهشت بناهای تاریخی است.

شهرستان بستک

 مقاله در مورد شهرستان بستک  بدلیل وسعت واهمیت مطالب به سه قسمت تقسیم میگردد تا بتوان عمده مطالب ذکر گردد ومطالبی از  قلم نیافتد  که این قسمت سوم از مقاله است .

معماری بستک

شهر بستک در جنوب ایران و در فاصله‌ای نزدیک به بندر لنگه، در زمان‌های نه چندان دور، نقش مهمی در فرهنگ کرانه‌های خلیج فارس داشت. اهمیت فرهنگی، مذهبی و بازرگانی آن در سده‌های گذشته، نوعی نقش مرکزی برای این شهر در منطقه ایجاد نمود و معماران این شهر با حضور در مناطق پیرامون، شیوه معماری خود را فراتر از محدوده بستک، تا بندر لنگه و بسیاری از کرانه‌های شمالی و جزایر خلیج فارس گسترش دادند.

مکانهای دیدنی  بستک بشرح زیر است  :

 کاروانسرای بستک:

این کاروانسرا درمسیر لار به بندر لنگه و بندرعباس قرار دارد و از قدیم محل استراحت کاروان عبوری بوده کاروانسرای بستک یک حیاط مرکزی دارد و در اطراف آن استراحتگاه ها و اصطبل هایی تعبیه شده.است .

 بازار قدیمی بستک:

 این بازار، یکی از آثار قدیمی شهر بستک است که قدمت آن به دوره قاجاریه می رسد و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

جایی که هر گوشه از خاکش پا بگذارید، یادگاری از تاریخ طولانی کشور را خواهید دید

حمام خانی بستک:

 به عنوان یک بنای قاجاری اگرچه قدمتی کمتری نسبت به بسیاری دیگر از بناهای این منطقه دارد اما یکی از دیدنی های معماری هرمزگان به حساب می آید.

حمام خانی بستک در غرب استان هرمزگان و در شهر بستک قرار دارد. این حمام که در سال 1373 مورد مرمت قرار گرفت به حمام زیرزمینی معروف است که مثل دیگر حمام های زیر زمینی در ارتفاعی پایین تر از سطح زمین قرار گرفته تا هم استحکام و طول عمر دیوارهای آن بیشتر باشد و هم گرمای بیشتری را در ایام سرد زمستان در خود نگه دارند.آب مورد نیاز حمام خانی بستک در قدیم از طریق برکه‌ها و آبگیرهای بزرگ و متعددی که در شهر و اطراف آن وجود داشته تأمین می‌شد.

حمام خانی بستک که در جوار خانه بنی عباسی بنا شده‌است، سبک معماری چهار طاقی دارد و گنبدی مستطیل شکل بالای چهار طاق آن به چشم می خورد. این بنا دارای 14 گنبد کوچک و بزرگ و خطوط طاق نمای گرداگرد دیواره داخلی اش با ظرافت خاصی ساخته شده است.این حمام را از جهت معماری ، به حمام گنجعلی خان کرمان شبیه می دانند که البته ابعاد و اندازه ‌های کوچک‌ تری دارد.

از سال 1890 م.به بعد، و هم زمان با مهاجرت گسترده بازرگانان بستکی ایران به دوبی، محله‌ای به نام برای سکونت آنان، به دست معماران بستکی بنا شد و به یاد بستک ایران، بستکیه نام گرفت. این محله اگر چه بعنوان میراث فرهنگی دوبی ، در تبلیغات دولتی امارات معرفی می‌شود ، اما بنا به شواهد ارائه شده در این پژوهش ، نمونه آشکاری از خلاقیت وهنر معماران بستکی در کرانه‌های جنوبی خلیج فارس است.

افزون بر اینکه رد پای تاثیر معماری بستکی در آن سوی خلیج فارس ، تنها محدود به بستکیه دوبی نیست و باید شیوه معماری بستکی به عنوان سبکی فراگیر و مهم در دو سوی خلیج فارس یاد کرد.

سنگ نگاره های دهتل- بستک

دهتل  Dehtalیکی  از  روستاهای شهرستان بستکBastakاز توابع  استان هرمزگان است که دارای سنگ نگاره هایpetroglyphsفراوان و با قدمت کهن است.

.سنگ نگاره ها یا هنرهای صخره ای، کهن ترین آثار تاریخی و هنری به جا مانده از بشرند که از طریقperspective آنها می توانیم گذشته پر رمز و راز مردمان کهن هر دیاری را رصد کنیم .

پنجره هایی روبه گذشته های دورمیباشند که ما از منظرگاهperspectiveآنها میتوانیم تاریخ خط، هنر، زبان، محیط اقلیمی، اسطورههاواز همه مهمتر نوع اندیشه های آنها را مطالعه نماییم.

ازاین رویکرد است که دانشمندان علوم مذکور به مستمرّدرتلاش میباشندتا آنها را کشف یا به طرق ممکن به آنها دست یابند

هنرهای صخره ای، تنها هنرتجمسمی است که مرز مشخصی نداشته و همه ی ملل جهان فارغ از فرهنگ، نژاد و حتی اقلیم های جغرافیایی بسیار بعید از هم از آن گذر کرده اند.

خوشبختانه در عرصه ی پژوهش های چندین ساله در ایران موفق به کشف آثاری از هنرهای صخره ایrock arts شده ایم که در آینده تاریخ، هنر و به طورکلی فرهنگ ایران را تحت تاثیر قرار خواهند داد.

نمونه هایی که ما در جنوبی ترین نقطه ایران ( دهتل بستک هرمزگان ) معرفی می کنیم با آثار مکشوفه در شمالی ترین نقطه ایران ( مشگین شهر اردبیل ) دقیقاً شبیه به هم و هم پیام اند. همان سنگ های گرد و نقش های مشابه و کهن ، گویی یک هنرمند این همه آثارکهن را در این دو دیار بعید از هم حکاکی کرده .

بیشترین نقش های تکراری در هر دو دیار بزکوهی است با همان مضمون و مفهوم کلی و حتی جهانی، ( آب خواهی، زایندگی ، باروری و محافظت) BIG HORN SHEEP- rain, counting Ancient rock art – Ibex and holy symbols: the footprint of God در دهتل بستک سنگهای گرد فراوان درسرتا سردشتی به گستره ده ها هکتار بر زمین داغ و تفتیده با آثار سخنگوی فراوان درخود آرمیده اند ، موزه هایی گسترده، با آثاری کهن و متنوع که بیننده ندارند و مهمان های آنها گرمای طاقت فرسا، باد و باران و غربت است.

نگارخانه ای که دارای آثار هنری واقع نگار و استیلیزه شده با مفاهیم مکتوم و مستتر فراوان به چشم می خورد. وجود این گوهرهای بی بدیل در نزدیکی کشورهای حاشیه ی خلیج فارس از بهترین سامانه های جلب توریسم واکوموزه ی هنرهای صخره ای است که شایددرآمدی کمتر از چاه های نفت موجود دراین دیار نداشته باشد.

شاخصه های بوم های دهتل بستک

1-           اندازه وارتفاع بومها:همه بومهای گرد(سنگهای دارای نقوش)برسطح دشتی صاف ووسیع گسترده اند که ابعادآنها متفاوت                       است،بزرگترین آنهاکه ماموفق به کشف آن شدیم دارای خط کمربندی بیش ازشش متر است

2-               زاویه ی شیب و جهت بوم ها: این بوم ها از زوایای شیب متفاوتی نسبت به سطح افق برخوردارند.

3-           جهت قرارگرفتن بومها: جهت قرار گرفتن همه ی بوم ها به علت گردن بودن متفاوت و غیر قابل ذکر است

4-           درصدنقوش ونوع آنها:نقوش بزکوهی بیش از70درصد،نقشهای انسان کمان داروبدون کمان ودرحالت های دیگر 20 درصد و حیوانی شبیه به گراز، سگ، گربه سانان ، علایم خطی و غیر خطی 10 درصد است

5-          میزان هوازدگی نقوش: میزان هوازدگی و ریز فرسایش های بوجود آمده بر روی نقوش این بوم بسیار کم است وحکاکیها به رنگ نخودی پر رنگ و کم رنگ در آمده اند، بعضی آثار به علت قدمت زیاد به رنگ بستر درآمده اندکه تشخیص آنهابسیار مشکل است و گاهاً نقش های جدید تر روی آنها حکPeckingشده است

6-          اندازه نقوش حکاکی شده:نقوش در ابعاد گوناگون حک شده اند. بزرگترین نقش متعلق به یک بزکوهی به اندازه ی بیست و پنج سانتیمتر و کوچکترین آنها نیز متعلق به یک انسان است به اندازه ی سه سانتیمتر

7-           میزان عمق حکاکی ها: عمق حکاکی ها از 5/ تا 3 میلیمتر متفاوت است

8-          جهت قرار گرفتن نقوش: جهت قرار گرفتن تمام نقوش به علت گرد بودن بوم ها متفاوت است.

9-          ابزارهای بکار رفته جهت حکاکی ها: ابزار های بکار برده شده در ایجاد حکاکی ها براساس دوره ی آنها و سختی سنگ بوم می تواند متفاوت باشد، با توجه به این که ظرافت در بعضی از این نمونه ها کم است، احتمالاً از سنگ های آذرین استفاده شده ولی بیشتر نقوش از کوبش استخوان حیوانات و فلزات نوک تیز بوجود آمده اند

نوع حکاکی ها :

تمام نقوش از نوع(Petroglyphs)هستند که براثر ضربه های کوبشی(Pecking) منظم و دقیق در کنارهم ایجاد شده‌ اند و هیچ یک از نقوش در اینجا به روش کششی ایجاد نشده اند .

قدمت نقوش و دیگرآثار: برای پی بردن به تقدم و تاخر نقوش، وقتی ما قادر به قضاوت و ارزیابی منطقی خواهیم بود که یک بوم با چند نقش و شرایط یکسان (شیب و جهت بوم) داشته باشیم. دقیق ترین ابزار برای قضاوت درست ازسن سنجی نقوش، باتوجه به نبود مکانیسم های علمی، مقایسه ی آنها با خطوط مشخص و شناخته شده در دوره های مختلف تاریخی و ماقبل تاریخی است که تاکنون در ایران از این روش سال یابی نسبی بیشتر استفاده شده است. (خطوط عربی با ذکر تاریخ، خطوط پهلوی ساسانی و خطوط اشکانی، خطوط میخی، خطوط هندسی ایلامی وخطوط سطری. البته میزان شیب کتیبه و جهت آن اگر نمونه ای سالیابی شده باشد،باکتیبه ای با همین مختصات (زاویه، جهت، جنس سنگ، شرایط آب و هوای یکسان) قابل مقایسه است. این گمانه، داده هایی نزدیک به طیف سنجی عمومی و شتاب دهنده و تحلیل ریز فرسایش را در بردارد باتوجه به نوع آب وهوای منطقه،شیب بومها وجهت آثار بربومها در قیاس با نمونه های طیف سنجی شده در ایران، کهن ترین آثار حکاکی شده ای که ما با آن مواجه شدیم می تواند متعلق به هزاره ی نهم ق.م. (یازده هزار سال پیش) باشد که جهت قطعیت نیاز به اعمال طیف سنجی عمومی و شتاب دهنده در منطقه دارد .

خدشه های وارد شده: سنگ نگاره ها توسط عوامل متعددی در معرض نابودی هستند که بیشتر عوامل طبیعی و گاهاً انسانی است

جنس سنگ و رنگ بوم :

جنس سنگ های موجود دراین منطقه متفاوت و همه ی سنگ ها از نوع دگرگونی هستند که بعلت سایش برهم،  گرد و صیقلی شده اند

چون و چرایی بوجودآمدن نقوش:محوطه های سنگ نگارههادرایران باستان کتابهایی سنگی هستندکه نویسندگان وهنرمندان آنها،دردورههای مختلف،زمانیکه انسان هنوز زبانی برای گویش و خطی برای نوشتن نداشته،بواسطه آنها سخن گفته و شرح زندگی خود و دیگران و حتی محیط  اقلیمی خود را تصویرکرده اند ، در واقع سنگ نگاره ها، علایم و نشانه های حاوی پیامند.

ویژگیهای مشترک و پیوستگی سنگ نگارهها:

وجود نزدیک به هفتاددرصد نقوش بزکوهی با سبک وطرحهای مشابه درکل ایرانکهن بودن کلیه ی نقوش حکاکی شده باسبک وطرحهای مشابه درکل ایرانوجود هنر در آنها (هنرهای صخره ای) همگون با کل سنگ نگاره های ایران·ویژگی منحصر بفرد، وجود بوم های گرد و دسترسی راحت و بدون صخره نوردی است.از منظر اقتصادی آنها از بهترین سامانه های جلب توریسم، اکوتوریسم و اکوموزه ی هنرهای صخره ای داخلی و خارجی میباشند. چنانکه کشورهایی نظیر قرقیزستان با داشتن نمونه هایی کمتر از این دیار، دفاتر هنرهای صخره ای در کل دنیا دارند و از این رویکرد سالیانه در آمدهای سرشاری برای کشور خود دارند و از طرف دیگر معرفی عظمت گذشته ی خود را غیر مستقیم به جهان اعمال می کنند.

منبع: انجمن مفاخر معماری ایران