مقبره علاءالدین ورامین

بر اساس کتیبه موجود، مدفون بنا علاء الدین مرتضی بن فخر الدوله حسن حسینی ورامینی است. چنان که از کتب انساب بر می آید، نسب وی به امام سجاد(ع) می رسد. بانی بنا سید فخرالدین حسن بن سید علاءالدین بوده که آن را بر آرامگاه پدرش ساخته است. سید فخرالدین در عصر اباقاخان بن هولاکو به توصیه خواجه نصیرالدین طوسی ملازم فرزند اباقاخان، شاه زاده ارغون، گردید و به پشتیبانی او در شمار ملوک ری درآمد.

در بالای جبهه غربی بنا، ورودی پلکان مارپیچی قرار دارد که در دیوار قطور برج ساخته شده است و به فضای بین دوپوش گنبد ختم می شود. دونالد ویلبر، با توجه به موقعیت ورودی پلکان بنا، می نویسد که این بنا بی شک در مجاورت بنایی دیگر بوده که از طریق سقف آن بنا، امکان استفاده از پلکان وجود داشته است. گویا از این پلکان ظاهرا برای بازرسی و نگه داری و تعمیر بنا و برای دسترسی به خود آن، بایستی از نردبان استفاده می کرده اند. او می افزاید که مشابه این پلکان در بناهای دیگر مانند برج طغرل و مقبره چلبی اوغلو، دیده می شود.

براساس کتیبه موجود، این بنا از آثار اواخر قرن هفتم هجری قمری است. این بنا برجی مضرس است، که سی و دو تـرک آجری و گنبدی دوپوش دارد. این برج دو ورودی دارد. یکی از ورودی ها در سوی شمال قرار گرفته و به صورت ایوان کم عمقی است که با حجم برج تلفیق شده است.

بررسی های دهه های اخیر نشان می دهد که طراحی و احداث این ایوان هم زمان با ساخت خود برج بوده. ورودی دیگر برج در سوی جنوب غربی قرار دارد و درگاهی مستطیل شکل است. این درگاه، که در حدفاصل چهار پره از بدنه برج قرار گرفته، با گچ اندود شده بوده. در دوره اخیر، پس از حذف لایه های الحاقی تعمیرات قبلی، نماسازی درگاه ورودی با اندود گچی آشکار شد. این اندود با مُهرهای گچی در محل فرضی بند آجرها در تمام سطح برج -به استثنای قسمت پایین که به مرور آسیب دیده- تزیین شده است.

علاوه بر این، کتیبه دورادور برج و سطوح مثلثی بالای آن، هر دو در زیر پایه گنبد مخروطی، کاشی کاری دارد. کتیبه پیرامون برج به خط کوفی گل و برگ دار است که از بهترین نمونه های ارائه کاربرد این خط در بعد از قرن ششم هجری قمری و حمله مغول است و امروزه آسیب فراوان دیده. این برج سردابه ای با قاعده افقی چلیپا شکل دارد. این طرح چلیپایی به صورتی بسیار منظم و دقیق در داخل یک دایره محاط شده است. مرمت برج در دوره معاصر از سال 1352 شمسی و از اعتبارات انجمن آثار ملی آغاز شد.

سبک ساختمان این بنا، ترکیبى از معمارى زمان مغول و دوره آق قویونلو و قره قریونلو است. ارتفاع آن 17 متر بوده که 5/40 متر از آن متعلق به گنبد مخروطی شکل بنا می باشد.