پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
بسم الله الرحمن الرحیم
صنعت شیشه در ایران
مقدمه
ایران با در اختیار داشتن بیشترین منابع و مواد اولیه مورد نیاز صنعت شیشه کم ترین سهم را در تجارت جهانی این صنعت پرسود دارا است و هیچگاه در برنامه ریزی ها و نگرش های کلان اقتصاد ایران این صنعت که اتفاقا در ایران سابقه ای بسیار طولانی دارد در اواویت نبوده است و طی سال های اخیر صنایع داخلی به هیچ وجه متناسب با تحولات جهانی این صنعت پیش نرفته اند .
شیشه و بلور ایران جزو آن دسته از کالاهایی است که به یمن وجود تجارت آزاد غیررسمی ، واردات آن از کشورهای مختلف شرق و غرب به وفور و به آسانی صورت می گیرد و بازار داخلی از شیشه و بلور ژاپنی ، چینی ، فرانسوی ، اتریشی و …… اشباع شده است و از بازار بسیار مناسبی برخوردار است .
حقیقت این است که ایران از غنی ترین و ارزان ترین مواد اولیه شیشه جهان را در اختیار دارد اما هیچ گاه سرمایه گذاری اصولی در این صنعت صورت نگرفته است وتولید شیشه به صورت سنتی ، غیر عملی و با ابزار آلات غیر ماشینی تولید شده است و به علت ارزش افزوده بالا و بازار نسبی داخلی زحمت زیادی برای بالا بردن سطح تکنولوژی این صنعت کشیده نشده است و در نتیجه با وجود مزیت نسبی نه تنها به بازار جهانی دست نیافتیم بلکه بازار داخلی را نیز نسبت به محصولات ایرانی بی اعتماد کرده ایم .
در سالهای اخیر چند سرمایه گذاری گسترده قابل توجه در صنعت شیشه صورت گرفته که نشان
دهنده این است که چشم انداز این صنعت در کشورمان بسیار روشن است و تولید کنندگان خارجی با آگهی از مزیت نسبی ما و مشاهد سرمایه گذاری صورت گرفته کمی به خود آمده اند و برای رقابت با تولید کنندگان داخلی یا سهیم شدن در سرمایه گذاریها حساب ویژه ای باز کرده اند .
در این میان نقش دولت به عنوان بزرگترین مرجع حمایت کننده صنایع بخش خصوصی بسیار تعیین کننده خواهد بود و البته منظور از حمایت ، پرداخت کمک های نقدی و امکانات نیست بلکه رفع موانع و مزاحمت های موجود بر سر راه صنایع است که هر صنعتگری را از ادامه راه خود منصرف خواهد کرد .
تاریخچه پیدایش شیشه
پلینی 1 مورخ بزرگ رومی کشف شیشه را به گروهی از دریانوردان فنیقی نسبت می دهد . به نظر این مورخ این دریانوردان در ساحل برای تهیه و پخت غذا مجبور به روشن کردن آتش بودند ، ولی قطعات سنگی که ظروف آشپزی خود را بر روی آن بگذارند یافت نمی کردند ، بدین دلیل قطعاتی از قلیا یا کربنات سدیم طبیعی آبدار را که برای مومیایی کردن اجساد حمل می کردند از میان بار کشتی ها خارج می ساختند و از آن برای ساختن پایه هایی برای قرارگیری ظروفشان استفاده می کردند .
وقتی این قطعات قلیا حرارت می دیدند با ماسه های ساحل آمیخته می شدند و در نهایت مایع ناشناخته ای به صورت جوی باریکی از محل آتش جاری می گردید که به نظر پلینی این مایع ، شکل اولیه شیشه بود .
__________________________________________________________
1 . Pliny
مصارف شیشه
پس از کشف شیشه ، شیشه ها در فرم های گوناگون خود به خدمت بشر درآمدند . امروزه شیشه یکی از پرمصرف ترینمواد برای ساخت مصنوعات بشر است ، بویژه در کارهای ظریفه و اصولا کارهایی که با ذوق و سلیقه بشر سروکار دارد .
از شیشه می توان در ساخت آینه های تلسکوپ ها استفاده کرد ، آینه هایی که ابعاد آنها می تواند به بزرگی یک زمین تنیس باشد یا به کوچکی و سادگی تیله های بازی بچه ها ، از شیشه در ساخت ظروف و حباب لامپ ها استفاده می شود . شیشه موجب وضوح در دید می گردد و میتوان با آن آینه ساخت و به زندگی معنا بخشید و نیز به بشر اجازه داد تا با نگاه به خود پنهانی ترین زوایای چهره خود بنگرد ، همانطور که این امکان را می دهد که به درون یا برون یک چیز بنگریم . از شیشه برای زیبایی در نمای ساختمانهای بلند استفاده می شود .
شیشه پوششی است برای پنجره هایی که ما توسط آنها سایه های زندگی خصوصی خود را از محیط بیرون جدا می سازیم . موارد مصرف این ماده انطباق پذیر با صنایع گوناگون در سایه پیشرفت های فنی گسترش چشم گیری پیدا کرده که به عنوان مثال می توان به موارد زیر اشاره نمود :
– فیبرهای نوری که هم اکنون با طولی بیش از 8 میلیون مایل ارتباط تلفنی و تصویری را بین نقاط گوناگون دنیا برقرار می سازند .
– سرامیک های شیشه 1 که از آنها در بخش دماغه موشک ها و تاج دندان استفاده می گردد .
اصولا شیشه با ویژگیهای منحصر بفرد زیاد از قبیل : شکل پذیری آسان ، شفافیت ، دوام زیاد ،
__________________________________________________________
1 . Glass Ceramic
قیمت نسبتا پایین موجب گسترش مصارف جدیدی از آن شده است ، با توجه به همین ویژگیهاست که ویلیام . ر . پریندل 2 مدیر مسئول گروه تکنولوژی شیشه کورنینگ ، شهر کورنینگ نیویورگ گفته است که : شیشه در رشد ارتباطات ، اطلاعات و صنایع در آینده نقش غیر قابل انکاری خواهد داشت . در یک کلام ، برای آن صنایعی که جهت ساخت سیستم های رایانه ای و تلویزیونی خود به لامپ تصویر و یا ورقه های نازک و صاف کریستال مایع نیاز دارند ، شیشه بهترین انتخاب است .
توسعه صنعت شیشه ایران
هم اکنون طرحهای گسترش مختلفی در زمینه صنعت شیشه ایران در حال پیشرفت هستند . در حقیقت این پروژه های گسترش ، ساختار و زیربنای صنعت شیشه ایران در آینده را متحول خواهد کرد . آنچه در آینده برداشت می کنیم در واقع همان چیزی است که امروز می کاریم و به همین دلیل باید ببینیم که آیا تمام پروژه های گسترشی که هم اکنون در حال اجرا هستند با نیازهای جامعه ارتباطی دارند یا خیر .
از نظر کمی اخیرا یک بحران در زمینه فروش شیشه تخت در جهان آغاز شده است . تولید این محصول در اروپا کاهش شدیدی داشته و در چین بیشتر واحدهای شیشه تجت به روش فلوت ناچارا تولید خود را کاهش داده و یا به کلی تولید خود را متوقف کرده اند . علایمی از رکورد در مراکز عمده تولید بلورجات و بازارهای آن هم دیده می شود .
در ایران چندین طرح مهم و اصلی توسعه صنعت شیشه اجرا می شود . در صورتی که تمام طرحها با موفقیت به اجرا درآیند ، تولید شیشه تخت در ایران تا 300000 تن و تولید بلورجات
_________________________________________________________
1 . William . R . PRINDLE
170000تن افزایش خواهد یافت . اگرچه سرنوشت بسیاری از پروژه های پیش گفته مبهم و نامشخص بوده و پیش تاثیرات مطلوبی که بر وضعیت اقتصادی شرکتهای مربوطه دارند دیر یا زود به مرحله اجرا درخواهند آمد .
اجرای پروژه های فوق می تواند سبب پیشرفت قابل ملاحظه فن آوری صنایع شیشه در ایران شده و در حقیقت این امر ساختار تکنولوژیک صنایع شیشه تخت و شیشه مظروف را مدرنیزه خواهد نمود و به میزان زیادی کشور را در زمینه صادرات محصولات شیشه ای یاری خواهد نمود .
یکی از مهم ترین جنبه های روز آمد کردن صنایع شیشه سازی ایران که تا کنون توجه کافی به آن نشده است همانا مدرنیزه کردن خطوط تولید فعلی و مجهزکردن آنها با فن آوریهای امروزین می باشد .
در حال حاضر کوره های شیشه سازی ایران به غیر از شیشه آذر قدرت ذوب کمتری نسبت به کوره های سایر نقاط دنیا دارند و حجم کل محصول خروجی خطوط تولید با استانداردهای موجود مطابقت ندارد . ایزولاسیون بهتر کوره ها ، استفاده از مشعل ها و سیستمهای ذوب جدید طراحی مجدد واحدهای خنک کن و توجه به افزایش تولید که میزان حداقل 60 تا80 درصد با همین خطوط تولید بدون ساخت کوره های جدید می باشد . بنابراین اصرار بر افزایش دادن تعداد کوره ها به ویژه در کارخانه هایی که دارای چندین خط تولید هستند یک کار اقتصادی و قابل توجه نیست .
نگاهی به استراتژی صنعت شیشه تخت اروپا
در پایان اکتبر سال 1997 شرکت پیلکینگتون پی ال سی 1 اجرا 6000 تن از کارکنان خود را به عنوان بخشی از تلاش برای دستیابی مجدد به سودآوری اعلام کرد . این خبر به تیتر احساسات
برانگیز مطبوعات اقتصادی تبدیل شد و با این حال نباید به عنوان تصمیمی غیر منتظره نگریسته شود . شرکت پیلکینگتون ظرف سالهای قبل از این به دلیل کاهش سود ناشی از رقابت شدید و پایین بودن قیمت ها که به ویژه در اروپا روی داد ، نتایج مالی ناامید کننده ای به سهامدارانش ارائه داده بود . اگرچه توجه صاحب نظران اخیرا به شرکت پیلکینگتون و مسایل مالی آن معطوف شده است ولی همین شرایط تجاری برای سایر صنایع شیشه اروپا نیز وجود داشته و سالهای گذشته برای همه آنها سالهای سختی بوده است . شیشه فلوت در دست کمتر از 10 شرکت اروپایی متمرکز شده است . اضافه ظرفیت و پایین بودن قیمت ها همه گروههای تولیدی اصلی بخصوص در اروپای غربی را مجبور ساخته که استراتژیهائی برای ادامه حیات خود تدارک ببینند
این استراتژیها از شرکتی به شرکت دیگر متفاوتند ، اما دو چاره اصلی وجود دارد که در میان دست اندرکاران مشترک است : توسعه محصولاتی که کیفیت بالاتری دارند و کسب بازار در اروپای مرکزی و شرقی دو فعالیتی هستند که در تقویت عملکرد ضعیف این صنعت در بازارهای تکامل یافته غربی می باشند و به علاوه هر شرکت توانمندی خاص خود را دارد . پیلکینگتون سرگرم اتخاذ ستراتژی بازگشت به تولید انبوه است . این شرکت توجه خود را بر کاهش دادن عرضه محصولات فلوت خود متمرکز کرده است تا توان رقابت خود را در بازار مجددا به دست آورد و بخش بزرگی از سهام رو به سقوط خود را به فروش برساند . این سیاست ، به سیاست شرکت آمریکائی گاردین 2 نزدیک است که در برابر وسوسه ورود به بازار و توزیع مقاومت کرده
__________________________________________________________
1 . Pilkington PLC 2 .Guardian Idstries Corp
و در مقابل تلاش خود را متوجه افزایش دادن سطح تولیدات شیشه نموده است .
شرکت سنت گوبین ویترج 1 مصمم است با تجدید ساختار سازمانی خود و تبدیل آن به بخشهای جداگانه ، بهتر بتواند به تقاضاهای گوناگون بخش ساختمان ، خودروسازی و صنایع خاص پاسخ گفته و به این ترتیب به محور اصلی بازار شیشه تبدیل گردد . در مقابل شرکت گلاوربل اس ای 2 با تمرکز بر نقاط خاص جغرافیایی ، بیرون کشیدن خود از بازارهای آمریکای شمالی و سرمایه گذاری بر بازارهای روبه رشداروپا به رقابت رو به افزایش پاسخ داده است . این شرکت نیز مانند شرکت پی پی جی 3 به توسعه محصولات با کیفیت بالا علاقه مندی نشان داده است . بسیاری از کشورهای اروپای مرکزی و غربی نقش مهمی را در آینده صنعت شیشه تخت بازی خواهند کرد و در کشورهای بلوک شرق سابق تقاضای رو به افزایش برای شیشه تخت وجود دارد . با این وجود ، متاسفانه این رشد از رشد ظرفیت جدید در منطقه کمتر است .
__________________________________________________________
1 . Saint – Gobin Vitrage 2 . Gloverbel SA 3 . PPG Industries INC