فعالیت های قرآنی

فعالیت های قرآنی

مقدمه

قرن هاست که بسیاری از شرق شناسان و اسلام شناسان غیر مسلمان اعم از غربی و غیر آن به پژوهش درباره قرآن پرداخته و راجع به مصدر قرآن، تاریخ جمع و تدوین آیات، ادبیات و ساختار آن و معارف و محتوای قرآن کریم، نظریه های گوناگونی ابراز کرده و هزاران کتاب و مقاله منتشر کرده اند.

آنان گاه به تجلیل از قرآن و تبیین زیبایی ها و معارف و تعالیم والای آن پرداخته و گاه به دلیل عدم دسترسی مستقیم به منابع اسلامی، دچار برداشت های نادرست شده اند، چنان که برخی از آنان به تحریف یا اتهام های دروغین و تهاجم های غیر منطقی دست زده اند.

مطالبی که در پی می آید در رابطه با «فعالیت های قرآنی مستشرقان» می باشد که در پنج محور آورده شده و هدف آگاهی اجمالی از تلاش ها و اهداف مستشرقان در رابطه با قرآن می باشد که امید است ما را به عظمت قرآن و نیز توطئه های دشمنان برای مقابله با آن آشنا کند و در راه ابلاغ رسالت های الهی، ثابت قدم نگه دارد.

1. ترجمه قرآن

قرآن کریم، تنها کتاب تحریف نشده آسمانی و مهم ترین و اساسی ترین متن و منبع معارف نزد مسلمانان است. به همین دلیل اولین گام برای آشنایی غربیان با اندیشه های مسلمین و تمدن شرق، آگاهی از محتوای این کتاب آسمانی است. بر این اساس، ضروری بود که مستشرقان در اولین سال های شروع استشراق به ترجمه قرآن از زبان عربی به زبان های غربی همت گمارند تا محققان و دانشمندان غربی از تعالیم آن آگاه گردند. نگاه به تاریخ ترجمه قرآن به زبان های غربی که در زیر نمونه ای از آن عرضه می شود عمق و گستره تلاش آنان را نشان می دهد.

تاریخچه ترجمه قرآن کریم توسط مستشرقان

نخستین ترجمه قرآن در تاریخ به زبان های غربی، ترجمه ای است که کشیش بزرگ مسیحی و رئیس کلیسای دیر کلونی (Cluny) «پطروس عالی قدر» فرانسوی (Peter the Venerable) در سال 1143م انجام داد. وی جهت اطلاع از آموزه ها و تعالیم کتاب آسمانی مسلمانان که در عصر وی موجب پیدایش تمدن بزرگ اسلامی در اندلس شده بود با کمک دو راهب دیگر به نام های «روبرت کتون» انگلیسی و «هیرمان دالماشی» آلمانی با کمک گرفتن از یک عرب مسلمان به نام «محمد» قرآن کریم را به زبان «لاتین» ترجمه کرد. آن ترجمه حدود چهار قرن در انحصار کلیسا بود تا کشیشان آن را مطالعه و بررسی و نقادی کنند و هیچ گاه اجازه نشر عام آن را در بین مردم ندادند تا مردم مسیحی از دین مسیحیت به سوی کفر و ارتداد منحرف نگردند.(1)

این ترجمه علیرغم اشتباهات زیادی که داشت، مثلا آیه «یحسب أنّ ماله اخلده»(2) را این گونه ترجمه کرده بود: «ثروتش او را جاودانه خواهد ساخت» و با غفلت ترجمه کلمه «یحسب» معنای ضدّ را آورده بود، اما به دلیل عطش مردم اورپا به ملاحظه متن مفاهیم کتاب آسمانی مسلمانان و پرهیز مسلمانان از ترجمه و توزیع قرآن بین جوامع غیر مسلمان، این ترجمه با استقبال رو به رو شد. علاوه بر اینکه خود این ترجمه متنی شد که ترجمه های قرآن به زبان های دیگر از روی آن انجام گرفت. مانند: ترجمه قرآن از لاتینی به زبان ایتالیایی در سال 1547 توسط ناشر «اریفا بینی» ترجمه قرآن از ایتالیایی به زبان آلمانی در سال 1616، توسط «سالمون شفایجر» و ترجمه قرآن از آلمانی به زبان هلندی در سال 1641.

ترجمه قرآن که توسط پطروس انجام گرفت (که این ترجمه نقص ها، کمبودها و اشتباهات ترجمه ای داشته و احیانا در مواردی تلخیص بوده است و نمی توان آن را ترجمه کامل قرآن دانست. علاوه بر اینکه نقدها و اشکال های خود بر قرآن را به آن ضمیمه کرده بود)، نقش اول در جهان غرب ایفا کرد تا آنکه ترجمه قرآن به زبان ایتالیایی توسط «ماراتشی» در سال 1698م. انجام گرفت و آن قدر دقیق بود که میدان را از ترجمه اول تصرف کرد.(3)

 

گزارشی از ترجمه های قرآن به زبان های اروپایی

1. ترجمه قرآن به زبان لاتینی: زبان لاتین مادر زبان های فعلی کشورهای اروپایی است. قرآن کریم همان گونه که گفته شد برای اولین بار در بین زبان های اروپایی در قرن 12م توسط کشیش کلیسای کلونی به لاتین ترجمه شد که در سال 1543 چاپ گردید. ترجمه دیگری در سال 1594 توسط هنکلمان (Hankelmann) و نیز در سال 1598 توسط ماراتچی (Marracci) همراه با ردّیه هایی چاپ شد.

مشهورترین ترجمه لاتینی قرآن کریم از «لودویکو ماراتچی و «پاپ اینوکنیتوس یازدهم» است که با متن عربی و توضیحات فراوان و رساله ای در ردّ اسلام در سال 1691 و 1698م در اروپا چاپ شد.(4)

2. ترجمه های قرآن به انگلیسی: از سال 1649م تا 1980 بیش از 295 ترجمه کامل و 131 ترجمه ناقص یا منتخب از قرآن به زبان انگلیسی انجام شده است.(5)(6)

برخی از این ترجمه ها به خاطر روانی و داشتن ویژگی های دیگر بارها چاپ شده است که پر تیراژترین آنها ترجمه «جورج سیل» است. طبق گزارش دکتر رامیار این ترجمه 35 بار و طبق گزارش «دایره المعارف جهانی ترجمه قرآن» 105 بار تجدید چاپ شده است.(7)

3. ترجمه های آلمانی قرآن کریم: اولین ترجمه قرآن به زبان آلمانی را کشیش کلیسای نورنبرگ آلمان «سالمون شوایگر» از متن ایتالیایی انجام داد و نام آن را «قرآن محمد»(Al Coranus Mohomedus) نهاد. ترجمه «رودی پارت» به آلمانی از بهترین و دقیق ترین ترجمه های قرآن کریم است. تا کنون 43 نوع ترجمه قرآن به زبان آلمانی انجام گرفته است.(8)
4. ترجمه های فرانسوی قرآن: اولین ترجمه قرآن به زبان فرانسوی توسط «آندره درویه» است که مدتی ساکن استانبول و مصر بوده و بر عربی تسلط یافته و ترجمه او با نام «قرآن محمد» در سال 1647 م. در پاریس چاپ و تا سال 1775 بیش از 20 بار تجدید چاپ گردید.

یکی از پر تیراژترین ترجمه های قرآن به زبان فرانسوی، ترجمه «کلود ساواری» است که در سال 1750 و 1788 در پاریس بیش از 28 بار چاپ شده است. جدیدترین ترجمه قرآن به فرانسه توسط «ژاک برک» عضو فرهنگستان زبان عربی مصر و استاد برجسته کالج فرانسه است، که با توضیحات و مقدمه تحلیلی در سال 1990 چاپ شد. این ترجمه تا سال 1980 بیش از یازده بار چاپ شده است.(9)

5. ترجمه های ایتالیایی قرآن کریم: اولین ترجمه قرآن به زبان ایتالیایی را «آندری آریوانیه» (Andran Arraivadene) انجام داد که سال 1543 در شهر «بال» سوئیس و سال 1547 در شهر «ونیز» منتشر شد.

بهترین ترجمه ایتالیایی قرآن، ترجمه «بوزایی» (Bousai) است که در سال 1955 در فلورانس چاپ شد، تا به حال بیش از هجده بار قرآن کریم به زبان ایتالیایی ترجمه شده است.(10)

البته آمارهایی از تعداد ترجمه های مستشرقان به هر زبان(11) و نیز معرفی مشهورترین مستشرقان مترجم قرآن توسط برخی نویسندگان تهیه و در کتاب های مربوط چاپ شده است.(12)

فلسفه و انگیزه ترجمه قرآن توسط مستشرقان

گرچه نباید درباره همه مترجمان غربی قرآن یک نواخت داوری کرد، اما انگیزه اکثر آنان به ویژه کشیشان مترجم یا مأموران کلیسا و یا مأموران دولت های غربی را می توان از اعترافات ذیل کشف نمود:

1. آبراهام هنکلمان: او دلیل این کار (ترجمه قرآن) را در قبال اعتراض کشیشان چنین ابراز کرد: «نشر این کتاب یک حرکت دینی نیست، بلکه در راستای بررسی های زبان عربی است. در هر حال ضعف های قرآن را می توان بدین وسیله نیز عرضه کرد».(13)
2. لودفیجو ماراتشی: در سال 1698 م. قرآن کریم را با ترجمه لاتین و مقدمه ای هدفمند و پاورقی های دفاعی از ناحیه مسیحیت چاپ و منتشر کرد. وی به عنوان دفاع از خویش چنین نگاشت: «جوهره انتشار این قرآن یک حرکت دفاعی از ناحیه کاتولیک بر ضدّ اسلام است».(14)
3. پطروس عالی قدر: «پطروس عالی قدر» راز ترجمه قرآن را چنین نوشت: «… حداقل علمای مسیحیت می توانند با کشف و تبیین نقاط ضعف قرآن، ایمان پیروان مسیحیت را در برابر تبلیغ و دعوت اسلام واکسینه کنند تا جاذبه های ناچیز قرآن عقیده آنان را تغییر ندهد».(15)
4. معجم نگاری لفظی و موضوعی قرآن

«فلوگل» آلمانی اولین معجم الفاظ را جهت جست و جوی آیات قرآن نگاشت. این کتاب با نام «نجوم الفرقان فی اطراف القرآن (Concordantiae corani arabicae) در سال 1842م. در شهر «لایپزیک» آلمان چاپ شد. محمد فؤاد عبد الباقی که معجم خویش را بر اساس همان کتاب فلوگل نوشته و سال 1939 برای چاپ عرضه کرده است(16) در مقدمه کتابش «المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم» از کار فلوگل چنین قدردانی می کند: «بهترین و جامع ترین کتاب در فن معجم آیات قرآن که هیچ رقیب ندارد، کتاب نجوم الفرقان فلوگل، مستشرق آلمانی است».(17)

به واقع «معجم مفهرس قرآن» که اکنون در دست ما مسلمانان و موارد استفاده همه علمای اسلام است، حاصل تحقیق «فلوگل» آلمانی است. این نشان از کُندی و ضعف اهتمام دانشمندان و علمای اسلام و مسئولان و مراکز دینی می باشد، چنان که شاهدی است بر پیشتازی و تیز بینی و همت جدی دانشمندان مسیحی و یهودی غرب در خصوص کار علمی مربوط به قرآن و معارف اسلام. پس از فلوگل کتب معجم الفاظ قرآن توسط مسلمانان تدوین شد، مانند: «مفتاح کنوز القرآن»، «فتح الرحمن»، «کتاب ترتیب زیبا» و… البته برخی(18) شش کتاب معجم الفاظ قرآن را که توسط مسلمانان قبل از فلوگل تألیف شده، نام می برند که احتمالاً رواج چندانی نیافتند.

اما در رابطه با معجم موضوعی قرآن «ژول لابوم» مستشرق فرانسوی اولین کسی است که به دسته بندی موضوعی آیات قرآن در غرب پرداخت و معجم موضوعی آیات قرآن را به زبان فرانسوی تألیف و نام (Le Koran Analys) منتشر کرد. این کتاب فهرست موضوعی کل آیات قرآن می باشد که در هیجده عنوان اصلی و سیصد و پنجاه عنوان فرعی تقسیم شده است.

فؤاد عبد الباقی به توصیه شیخ محمد عبده آن را به عربی ترجمه کرد و برای جبران نقص آن فهرست موضوعی «ادوارد مونیته» را که «شکیب ارسلان» به عربی ترجمه کرده بود به آن ملحق کرد و صد موضوع دیگر بر آنها افزود و مجموعا با مقدمه «فرید وجدی» در سال 1954 چاپ شد.

آقای محمد افندی فؤاد عبد الباقی از علمای مصر که این معجم را برای محققان مسلمان بسیار سودمند دید، به ترجمه عربی و تکمیل آن اقدام نمود و با نام «تفصیل آیات القرآن الکریم» چاپ کرد.(19)

معجم لغات عربی

1. المنجد تألیف کشیش و چاپ کلیسا

نقش کلیدی فرهنگ نامه های لغت عربی در فهم و تبیین مفاهیم ومعارف اسلامی قرآن و سنت کاملا آشکار است. اکنون عالم و محقق و نویسنده و طلبه ای نیست که در منزل خود کتاب المنجد را به عنوان پل فهم واژه های قرآن و حدیث نداشته باشد و شاید بتوان گفت که میزان بهره بری مسلمانان به این کتاب برای فهم معارف اسلامی خیلی بیشتر از مراجعه عرب های غیر مسلمان برای درک مفاهیم واژه های عربی است. کتاب المنجد اثر دو کشیش مسیحی به نام های «استاد کرم بستانی» و «پدر کلیسایی پولس موترد» می باشد.

2. شرح و تصحیح «القاموس المحیط» توسط پطروس بستانی

کشیشان و دانشمندان مسیحی به تألیف لغت نامه های مستقل عربی اکتفا نکردند، بلکه کوشیدند سهمی در تغییر و تکمیل علمی لغت نامه هایی داشته باشند که لغویین بزرگ مسلمان آنها را برای تبیین مفاهیم قرآن و سنت نگاشته اند.

کتاب القاموس المحیط از کهن ترین و رایج ترین و معتبرترین کتاب های لغت عربی است که در اوایل قرن نهم هجری توسط علامه «مجد الدین محمد بن یعقوب فیروزآبادی (817-729)» تألیف شده و در دسترس محققان و عالمان و اسلام شناسان قرار داده شده است.

کشیشان مسیحی در کلیساها نسبت به تبیین و ترویج معارف اسلامی احساس تکلیف کرده و کتابی را با انگیزه ترویج قرآن و اسلام تألیف شده و در دستور کار اصلاح و تکمیل قرار دادند. انجام این مسئولیت سنگین را کشیش توانمندی به عهده گرفت که دوره فلسفه لاهوت و شریعت و فقه کلیسا راگذرانده بود. کشیش معلم «پطرس بستانی» متولد 1819 میلادی اقدام به تصحیح و تکمیل کتاب «القاموس المحیط» نمود و پس از تغییرات لازم آن را در سال 1870 م. به نام «محیط المحیط» چاپ کرده و به سلطان عثمانی اهداء و جایزه دریافت کرد.(20)

3. تدوین دایره المعارف

دایره المعارف ویژه قرآن کریم در لیدن

یکی از شگفتی های جهان دین و دانش آن است که جمعی از مستشرقان در سال های اخیر بر آن شدند تا در کشور هلند به تألیف دایره المعارف ویژه قرآن اقدام نمایند. آنان موفق شدند با همکاری تعداد زیادی از محققان مسیحی و یهودی و نیز برخی دانشمندان مسلمان مانند: حامد نصر ابوزید و محمد آرکون دایره المعارف را تألیف کرده و در سال 2003م. منتشر کنند.

ابتکار این پروژه و هم چنین سرپرستی این گروه را خانم مک اولیف استاد دانشگاه جورج واشنگتن به عهده دارد. این گروه از پژوهشگران و قرآن شناسان غربی با دقت فراوان موضوعات متعدد را در هزار مدخل و زوایایی گوناگون معارف قرآن را مد نظر قرار داده برای هر کدام مقاله های علمی نگاشته اند.(21)

جلب توجه برای علمای اسلام و طلاب و محققان حوزه های علمیه و دانشکده ای الهیات است که بدانند غربیان مسیحی و یهودی تا چه اندازه به موضوعات قرآنی ما توجه کرده و درباره چه موضوعاتی مطالعه و تحقیق و قلم فرسایی کرده اند که حتی برخی از ما مسلمانان آن مقدار کار و همت علمی نداشته ایم.

هدف غربیان از تدوین دایره المعارف قرآن، لیدن

خانم «جین دمن مک اولیف» مسئول و سر ویراستار این دایره المعارف راجع به انگیزه و تاریخچه تألیف آن می نویسد: «برنامه ریزی برای این دایره المعارف در سال 1993 میلادی هنگامی آغاز شد که در لیدن با یک ویراستار بسیار عالی به نام «پری بیرمن» ملاقات کردم تا امکان شروع چنین پروژه ای را بررسی کنیم. خیلی زود چهار دانشمند درجه یک، یعنی: «ودد کدی، کلد گیلیوت، ویلیام گراهام و آندرو ریپین» موافقت خود را جهت پیوستن به هیئت تحریریه اعلام کردند. هدف این بود که اثر مرجعی را به صورت بهترین توفیق قرن در باب پژوهش های قرآنی، ارائه دهیم، و نیز می خواستیم این دایره المعارف زمینه تحقیق گسترده تری در باب قرآن در دهه های آتی را فراهم آورد. آرزوی مهم تر در دسترس قرار دادن گنجینه گسترده پژوهش های قرآنی برای طبقه عالمان متخصص و نیز فرهیختگان بود. البته می توان گفت: مخاطبان این دایره المعارف خوانندگان عمومی اعم از مسلمان و غیر مسلمان می باشد. در هر صورت تهیه آن به صورت نخستین مرجع درباره قرآن به زبان اروپایی برای همه کتابخانه های عمومی و تخصصی لازم و ضروری است».(22)

ویژگی های مثبت دایره المعارف قرآن، لیدن

1. انصاف و عدم تعصب در گزارش گری برخی مقاله ها؛ برخی از نویسندگان مقاله های این دایره المعارف، واقعا انصاف را رعایت کرده و نظریات مسلمانان را در مواردی که ضد نظر مسیحیان بوده به صورت کامل نقل کرده اند؛ نه آن را تحریف کرده و نه ناقص نقل نموده و نه حتی نقدی بر آن زده اند! این روحیه واقعا قابل تقدیر است.

به عنوان نمونه خانم «جین دمن مک اولیف» که مدیر کل و سر ویراستار این دایره المعارف قرآن و استاد دانشگاه در امریکاست، در مقاله «فاطمه سلام الله علیها»(23) به جلوه هایی از کمالات آن حضرت می پردازد، مانند نزول آیه تطهیر و آیه مباهله و تأویل آیه برگزیدگی حضرت مریم(علیها السلام) در آیه 42 آل عمران در شأن آن حضرت، نظر شیعیان در مورد برتر بودن فاطمه(علیها السلام) بر همه زنان جهان، مظلومیت ایشان و نیز تحلیل باطنی ارتباط حضرت مریم(علیهاالسلام) با حضرت فاطمه (علیها السلام) توسط برخی از دانشمندان مسیحی.

لحن این مقاله دقیقا لحن گزارش گری منصف و بی طرف است که به انعکاس اطلاعات خویش در خصوص عقیده مسلمانان درباره حضرت فاطمه(علیها السلام) پرداخته است.

2. به کارگیری نویسندگان مسلمان؛ یکی از ویژگی های مثبت دایره المعارف قرآن، لیدن، دعوت از برخی نویسندگان مسلمان برای نوشتن مقاله های قرآن است. بالطبع یک دانشمند مسلمان نه تنها مطالب و مقاصد قرآن را پخته تر و واقع بینانه تر از غیر مسلمانان فهمیده و برای مخاطبان توضیح می دهد، بلکه مواردی از معارف قرآنی که احیانا دلایل و مؤیداتی از خارج قرآن دارند، معمولا توسط نویسنده مسلمان مطرح می شود که هم برای تقویت بینش مسلمانان و هم برای توجیه معقول معارف نزد خوانندگان غیر مسلمان مفید خواهد بود. دایره المعارف لیدن از نویسندگان مسلمان مثل علی آسائی، محمد آرکون، ابوفضل محسن ابراهیم و حامدنصرابو زید استفاده کرده است.
3. دفاع از ساحت قرآن؛ دایره المعارف در برخی مقاله ها اقدام به دفاع از قرآن و ردّ اشکال مخالفان نموده است و حال اینکه واقعا نباید هیچ گونه انتظار دفاع از قرآن را از یک مسیحی یا یهودی داشت. مثلا «اریک دیکین سون» در مقاله «مشکل القرآن یا غریب القرآن»(24) ضمن توضیح اینکه بحث تناقض آیات با یکدیگر واقعا یکی از انواع «آیات مشکله» قرآن است، تصریح می کند که در واقع اغلب نمونه هایی که «دشمنان» از آیات به ظاهر متناقض ذکر کرده اند، کم مایه و غیر علمی است، مانند: اعتراض علیه آیه «کان الله سمیعا بصیرا» که مفاد قید فعل ماضی، نداشتن بینایی و شنوایی خدا در زمان حال و آینده است.

اشتباهات فرهنگ های دایره المعارف

1. توضیح الفاظ به جای توضیح معارف؛ نویسندگان این دایره المعارف معمولا تحت هر عنوان و مدخل، به ترجمه آن واژه قرآنی، تعداد تکرار آن واژه در قرآن و احیانا بیان تفاوت مورد کاربرد آن پرداخته و به همان اکتفا کرده اند. مثلا واژه «هدایت» و «گمراهی» از واژه های کلیدی قرآن کریم است، به صورتی که اگر معارف عمیق قرآنی مربوط به این دو واژه واقعا برای خوانندگان محقق غیر مسلمان تبیین شود مورد پسند و قبول بسیاری قرار خواهد گرفت. اما ذیل عنوان «گمراهی»(25) به ترجمه و تعداد تکرار آن اکتفا شده است. در حالی که مطالب مهم تری نسبت به این مدخل در معارف قرآنی وجود دارد.
2. کم توجهی به آراء و منابع قرآنی شیعه؛ مستشرق و قرآن پژوه غربی در صدد انعکاس آرای «مسلمانان» در هر موضع دینی و قرآنی است و انتظاری که از او می توان داشت، صرف «گزارش گری» است، نه اظهار نظر حاصل از تأمل و تحقیق شخص خودش (البته در بسیاری از موارد که خودشان لازم دانسته اند به اظهار نظرهای فراوان مبادرت نموده اند) و از طرفی اکثریت جمعیت مسلمانان اهل سنت می باشند که انعکاس نظر آنها لازم می باشد. اما حدود 41 از کل امت را شیعیان تشکیل می دهند، وظیفه یک گزارش گر توجه به آرا و منابع دینی و قرآنی آنها و منعکس نمودن آنها در مقالات خود نیز می باشد، و لو سهم 41 از حجم مقاله را بگیرد.

علاوه بر اینکه اندیشه دینی شیعه به دلیل دو عنصر «عقل گرایی» و «فردگرایی» دانش دینی از امامان معصوم اهل بیت(ع) دارای تفکر و برداشت و تحلیل های ناب تر و عقل پسندتر راجع به مسایل اسلامی و قرآنی می باشد و ویژگی عقل گرا بودن یک مستشرق غربی باید به صورت طبیعی وی را به سوی توجه و اهتمام بیشتر به نظرات شیعه بکشاند، اما متأسفانه دایره المعارف قرآن، لیدن در برخی مقاله ها، آن هم بسیار اندک به منابع و نظر شیعه توجه کرده است که این روش علاوه بر اینکه نقص «متدیک» دارد، یک نوع ابزار و روشی برای امساک از عرضه زیبایی های فرهنگ اسلام و قرآن به مردم مغرب زمین می باشد.

3. استناد زیاد به نویسندگان غربی و اقتباس از دایره المعارف اسلامی لیدن؛ میزان ارزش علمی هر مقاله و کتاب بستگی به چند فاکتور دارد که یکی از مهم ترین آنها میزان مستند بودن مطالب به مآخذ و منابع معتبر اولیه موضوع مربوطه است. چنان که تحقیق و قلم زدن پیرامون معارف و اندیشه های پیروان یک دین قطعا باید متکی بر کتاب های معتبر و پذیرفته شده پیروان آن دین باشد.

متأسفانه نویسندگان برخی مقالات دایره المعارف قرآن، لیدن اظهار نظرهای مهم را مستند به کتاب ها و آثار مستشرقان غربی نموده اند! طبیعی است که این گونه مقاله نمی تواند نام «تحقیق علمی» و «اظهار نظر» را به خود بگیرد، بلکه «نقل نامه» ای است که از دیگر صاحب نظران وام گرفته شده است.

4. ضعف علمی نویسندگان؛ هر نویسنده ای در صورتی می تواند مقاله ای عالمانه بنگارد که هم اطلاعات جامعی درباره آن موضوع داشته باشد و هم اکثر منابع مهم در آن موضوع را مطالعه کرده باشد، اما یک مستشرق، معمولا به دلیل مسلمان نبودن و عدم حضور در فضای فرهنگ اسلامی ناقد شرط اول است، به علاوه کتابخانه های مراکز شرق شناسی اروپا دارای همه منابع مهم درباره هر موضوع اسلامی و قرآن به اندازه کتابخانه های کشورهای اسلامی نیست. اکنون اگر یک مستشرق با وجود این دو محدودیت قهری، خودش نیز جست و جو و تتبع کامل را درباره همه مآخذ و منابع مهم موجود در کتابخانه های مورد دسترسی نداشته باشد و به مطالعه برخی از آنها قناعت کند، حتما مقاله های خام خواهد داشت.

موضوعات قرآنی در دایره المعارف اسلام لیدن

دایره المعارف اسلام لیدن که نزدیک به یکصد سال قبل توسط جمعی از دانشوران مسیحی و یهودی و احیانا مسلمان تألیف شده، از دایره المعارف های مهم جهان است. گرچه 15 جلد مترجم عربی کنونی آن حاوی بسیاری از معارف اسلام اعم از قرآن و غیر قرآنی است، اما صدها واژه کلیدی آیات قرآن کریم به عنوان مدخل و عناوین مقالات این دایره المعارف قرار داده شده است.(26)

کلمه شریف «قرآن» و واژگان مربوط به آن مانند: محمد (ص)، وحی، تحریف، اسلام، شیعه و اثنی عشری در بسیاری از دایره المعارف های بزرگ دنیا به عنوان مدخل های کلیدی و عناوین مقالات وجود دارد که ترجمه و بررسی محتوای آنها از بایسته های متخصصان و مراکز قرآن پژوهی حوزه های علمیه و دانشگاه های ایران اسلامی است. برخی از این دایره المعارف ها عبارت اند از: دایره المعارف دین، 16 جلد، چاپ نیویورک، دایره المعارف دین و اخلاق، دایره المعارف فلسفه، دایره المعارف مصر، 4 جلد آکسفورد انگلیس، دایره المعارف خاورمیانه، لندن، دایره المعارف قرآن، هند و… .

4. تصحیح و احیای کتاب های خطی قرائت ها و چاپ آنها

بسیاری از کتابهای اختلاف قرائت قرآن، برای اولین بار توسط مستشرقان چاپ شد؟ آنان در جست و جوی نسخه های خطی علوم اسلامی در کشورهای مختلف جهان اسلام، به دنبال یافتن کتاب هایی در خصوص اختلاف قرائت قرآن بودند. لذا برخی از کتاب های اختلاف قرائت از اولین کتابهای چاپ شده چاپخانه های مستشرقان است؛ مثلا کتاب «المصاحف» تألیف ابوبکر عبد الله بن ابی داود در اوایل قرن بیستم برای اولین بار توسط مستشرق معروف «آرتور جفری» احیا و تحقیق و منتشر شد. دکتر «اسماعیل سالم عبد العال» می نویسد: «انگیزه مستشرقان درچاپ و نشر کتاب های اختلاف قرائت ها، شعله ور کردن آتش فتنه ای است که عثمان آن را خاموش کرد. آن گاه که مسلمانان بر یک نسخه اتفاق نظر کردند. بر همین اساس است که کتاب «المصاحف» تألیف ابوبکر عبد الله بن ابو داود برای اولین بار توسط یک مستشرق انگلیسی به نام «آرتور جفری» احیا و تحقیق و منتشر می شود. «جفری» مقدمه ای که مملو از دروغ و تهمت است نیز بر کتاب مصاحف می نگارد و او به این اندازه هم بسنده نکرده، بلکه کتاب القرآن، نزوله، تدوینه، ترجمته و تأثیره تألیف «رژی بلاشر» را در پایان این کتاب به آن ملحق کرده است. کتاب بلاشر نیز مملو از خباثت و فریب و سخنان بیهوده است».(27)

کتاب «مقدمتان فی علوم القرآن» نیز که مجموع دو رساله در فن قرائات قرآن که علمای سده های اولیه اسلام است ، اولین بار توسط «جفری» تحقیق، تصحیح و چاپ و منتشر شد.

کتاب «التیسیر فی القرائات السبع» تألیف ابو عمر عثمان بن سعد (444-371 ه) نیز به همت مستشرق آلمانی «اچ.رایتر» در سلسله منشورات المکتبه الاسلامیه چاپ شد.(28) چنان که کتاب الاتقان فی علوم القرآن تألیف جلال الدین سیوطی با شرح مستشرق «سپر نگر» در سال 1852 چاپ شد و در حاشیه آن کتاب اعجاز القرآن تألیف ابوبکر باقلانی چاپ گردید.

5. پژوهش های علمی و تألیف کتاب ها و مقاله ها درباره قرآن

صدها مستشرق تا کنون راجع به قرآن کریم تحقیق کرده، قلم زده و کتاب و مقاله در جهان منتشر کرده اند و اثر آنان نیز قابل تأمل و بررسی است. اما در این مختصر توجه به یک نکته ضروری تر به نظر می رسد:

گزینش هدفمند موضوعات تحقیقی

کمتر مستشرق و پژوهش گر غربی را می توان یافت که بدون انگیزه خاص و جهت گیری قبلی و کاملا بی طرفانه و صرفا به سبب علاقه به آشنایی با معارف قرآن مسلمان، عمر خویش را وقف پژوهش های قرآنی کرده باشد. از آن مهم تر، دولت ها و مراکز پشتیبانی کننده مالی این گونه پژوهش گران اعم از اراده های دولتی وزارت خارجه کشورهای غربی یا دانشگاه های دولتی یا کلیساها یا مؤسسات خیریه، غربی با چه انگیزه ای بخشی از بودجه مورد نیاز ملت خویش را از مردم سلب کرده و به پژوهش های قرآنی تخصیص می دهند؟

البته نمی خواهیم در آغاز، بدبینانه قضاوت کنیم. اما عقل انسان به روشنی درک می کند که شیوه این پژوهش های قرآنی مستشرقان در غرب قطعا به گونه ای طراحی شده که منافعی برای کارگردانان و طراحان و پشتیبانان این پروژه ها در بر دارد.عناوین مقالات و کتاب هایی که از مستشرقان نام برده شده به خوبی روشن گر این جهت گیری استعماری یا صلیبی ضد اسلامی است. عناوینی از مستشرقان و قرآن پژوهان غربی، که دستور کار پژوهشی خود قرار داده اند در چهار محور زیر قابل دسته بندی است:

الف – تشکیک در نبوت پیامبر اکرم(ص) و انکار نزول وحی بر ایشان.

ب اثبات بی برنامگی جمع و تدوین کتاب آیات قرآن و تردید در اینکه قرآن موجود همان آیات قرائت شده توسط پیامبر اکرم(ص) است.

ج. اشکال در ساختار قرآن کریم و ایراد اشکال های ادبی بر کلمات آن.

د. اشکال های فراوان بر آموزه ها و معارف و محتوای آیات قرآن کریم در ابعاد عقیدتی، فلسفی، حقوقی، سیاسی اخلاقی و مانند آن.(29)

حجم انبوه آثار قرآن پژوهی، قرآن شناسان غربی در سطح جهان و تأثیر گذاری منفی آن بر اذهان تشنه جامعه بشری و اسلامی، نقدی علمی را می طلبد تا حق را از باطل تفکیک و پاسخی منطقی به اشکال های مستشرقان ارائه و معارف ناب قرآن را به جامعه بشری برساند.

 

 

پی نوشت ها:

1. مستشرقان و قرآن، محمد حسن زمانی، ص 31.
2. همزه (104) آیه 3.
3. مستشرقان و قرآن، محمد حسن زمانی، ص 34.
4. قرآن ناطق، ج 1، ص 195.
5. همان، ص 209.
6. نسخه های بیش از 110 نوع از این ترجمه ها در مرکز ترجمه های قرآن به زبان های خارجی در قم موجود است (به نقل از مستشرقان و قرآن، محمد حسن زمانی، ص 39).
7. قرآن ناطق، ج 1، ص 210.
8. کتاب شناسی جهانی ترجمه های ترجمه های قرآن، ص 59. هفده نوع از این ترجمه ها در مرکز ترجمه های قرآن در قم نگهداری می شود.
9. قرآن ناطق، ج 1، ص 205.
10. همان، ص 197.
11. الاستشراق و الخلفیه الفکریه، ص 65.
12. دکتر فاروق عمر فوزی، الاستشراق و التاریخ الاسلامی، الاهلیه للنشر، اردن، 1998، ص 200.
13. تاریخ حرکه الاستشراق، ص 98.
14. همان.
15. نقد الخطاب الاستشراقی، ص 44.
16. المعجم المفهرس، ناشر دارالکتب المصریه، مقدمه ناشر منصور فهمی.
17. محمد فؤاد عبد الباقی، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، مقدمه.
18. بیدار فر، محسن، ترتیب معجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، انتشارات بیدار، 1372، ص د، مقدمه.
19. مستشرقان و قرآن، محمد حسن زمانی، ص 48.
20. مستشرقان و قرآن، محمد حسن زمانی، ص 51.
21. همان، ص 52.
22. محمد جواد اسکندرلو، «معرفی و نقد دایره المعارف قرآن» قبسات، فصلنامه علمی ترویجی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ش 29، ص 275.
23. دایره المعارف قرآن، لیدن، ج 2، ص 192.
24. همان، ج 1. ص 535.
25. همان، ج 2، ص 43.
26. مستشرقان و قرآن، محمد حسن زمانی، ص 56.
27. دکتر اسماعیل عبد العال، المستشرقون و القرآن، ص 7.
28. التراث العربی و المستشرقون، ص 98(به نقل از مستشرقان و قرآن، محمد حسن زمانی)
29. مستشرقان و قرآن، محمد حسن زمانی، ص 71.