بیابان آتاکاما

بیابان آتاکاما
مختصات: غربی′۱۵°۶۹ جنوبی′۳۰°24

بیابان آتاکاما یکی از خشک‌ترین بیابان‌های دنیا در آمریکای جنوبی است. این بیابان که بیشتر پوشیده از شن‌زار و نمک‌زار است، از سمت رشته کوه‌های آند به طرف اقیانوس آرامامتداد دارد.

میانگین عرض این بیابان از شرق به غرب ۱۶۰ کیلومتر و طول آن از مرز پرو در جنوب به سمت کشور بولیوی ۱۰۰۰ کیلومتر است. این بیابان بین سه کشور شیلی، پرو و بولیوی قرار داشته و وسعت آن معادل ۳/۲ خاک کشور ایتالیا است.

بیابان آتاکاما احتمالاً پس از مناطقی در جنوبگان، خشک‌ترین مکان بر روی زمین می‌باشد. دلیل این خشکی هم محصور بودن از دو طرف به‌وسیلهٔ کوه‌های آند و ارتفاعات ساحلی اقیانوس آرام است. فشار بالای اتمسفر بر روی کوه‌های آند باعث خشکی هوا شده و به دنبال آن هوای سرد که در طبقات بالایی جو فشرده می‌شود، به سمت پایین زمین و بیابان آتاکاما حرکت می‌نماید. این هوای خشک که هیچ بخار آبی به همراه ندارد، به آسانی توسط خورشید گرم شده و باعث افزایش دمای سطح زمین می‌گردد.

همچنین ارتفاعات آند نیز مانع از رسیدن ابرهای باران‌زا از سمت شرق شده و مانند دیوار، بیابان را از منطقهٔ بارانی و جنگلی آمازون جدا می‌کند. میانگین بارندگی در منطقه‌ای از این بیابان موسوم به آنتوفاگاستا در شیلی فقط ۳ میلیمتر در سال است. البته این مقدار هم پس از یک دورهٔ ۴۰ سالهٔ عدم بارندگی در این‌جا رخ داد.

در سال ۲۰۰۳ یک تیم از محققان آمریکایی گزارشی را منتشر کردند که براساس آن خاک بیابان آتاکاما شبیه به مریخ است. آن‌ها از روش‌های مورد استفاده در مریخ‌نشین‌های وایکینگ برای آزمایش خاک‌های بیابان آتاکاما جهت آشکارسازی حیات بهره بردند. گزارش این تیم حاکی است که هر ده سال یک‌بار آن‌هم به صورت ناچیز در این بیابان باران می بارد. به قول کاشفان اسپانیایی هیچ انسان، پرنده و حتی درخت و گیاهی در اینجا وجود ندارد و بیابان به مانند مریخ فاقد حیات است. آتاکاما در طول ده هزار سال گذشته فاقد سکنه بوده است.

آتاکاما به دلیل وجود مواد معدنی غنی در خاکش دارای اهمیت است. اکنون این بیابان دارای یکی از بزرگ‌ترین منابع نیترات سدیم در جهان است که مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.

آتاکاما در ضمن مورد توجه توریست‌ها هم هست، زیرا وضعیت زمین‌های خالی از حیات آن‌جا برایشان جذاب است.

بیابان گبی ۱۳۰۰۰۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد ودارای تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد می‌باشد.[۱]

آب و هوا:بیابان گبی بسیار سرد است ولی به ندرت در آن برف دیده می‌شود. این بیابان بالاتر از سطح دریا قرار گرفته‌است و میزان بارندگی آن تا ۱۹۰ میلیمتر در هر سال است.

حفاظت و محیط زیست: تخم دایناسور برای اولین بار در این بیابان شناسایی شده‌است و این بیابان یکی از منابع مهم سوخت‌های فسیلی با ارزش می‌باشد.

سازش: به منظور زنده ماندن در گبی، گیاهان به از دست دادن برگ‌های خود تا بارندگی مجدد نیازمند هستند.این گیاهان دارای ریشه‌های طولانی هستند که توانایی جذب آب را از منطقه‌های بزرگ داراست

کویرزایی:صحرای گبی طی فرایندی به نام کویرزایی در حال گسترش می‌باشد.این بیابان در حال گسترش به مراتع چین می‌باشد. توفان‌های گرد و غبار به شدت صدمات سنگین به کشاورزی را افزایش می‌دهد.

گیاهان:گیاهان این بیابان شامل درخت اشنان، پیاز وحشی، بوته زار صحراو علف می‌باشد

حیوانات:گبی خانه گونه‌های مختلف حیوانات از قبیل آهوی دم سیاه، شترباختری، گرگ‌ها، موش خرمای وحشی اروپایی مخطط، الاغ‌های وحشی مغولی، خرس قهوهای، پلنگ برفی و آبچیلیک می‌باشد.

هرچند پیابان گبی تنها پنجمین بیابان بزرگ در جهان است، بیابان گبی یک منطقه خشک متمایل به توسعه در قاره آسیا است.محدوده گستردگی این بیابان دو کشور است و بخش‌های شمالی و شمال غربی چین و جنوبی مغولستان را پوشش میدهد. گبی از مسدود شدن بیشتر بارش‌ها به وسیلهٔ هیمالیا رنج می‌برد.بااین حال این بدین معنا نیست که این منطقه از بارش بی‌بهره است. در واقع گبی سالانه ۷ اینچ بارش دارد. گبی بسیار سرد است واین به خاطر موقعیت شمالی آن و ارتفاع آن است (حدود ۱۵۲۰ متر بالا تر از سطح دریا، در بالاترین نقطه) در نتیجه، گاهی اوقات حتی سرما و برف دیده می‌شود و برف تپه‌های گبی را می‌پوشانند. دما در زمستان و پاییز در آنجا می‌تواند به منهای ۴۰ درجه فارنهایت برسد. در زمستان گبی جای تفریح نیست و دمای هوای آن گاهی به ۱۲۲ درجهی فارنهایت نیز می‌رسد.این بیابان به مراتب از سایر بیابان‌ها شن کم تری دارد.در عوض طبقات بیابان عمدتا سنگ برهنه است. به این دلیل که در اکثر موارد باد به صورت شلاق از فلات عبور می‌کند.

گبی شامل پنج منطقه مجزا زیست محیطی تقسیم می‌شود: ۱) بیابان‌های استپ شرقی گبی ۲) فلات نیمه کویری آلاشان ۳) دریاچه‌های دره استپ کویری گبی ۴) حوزه نیمه بیابانی جونغاریا ۵) رشته کوه‌های تیان شان

بیابان‌های استپ شرقی بیشتر مناطق شرقی را تحت پوشش خود قرار می‌دهد که این مساحت حدود ۲۸۱۸۰۰ کیلومتر مربع است. این منطقه از بخش درونی فلات مغولستان در شمال چین تا خود مغولستان امتداد پیدا می‌کند. تعداد زیادی دریاچهٔ نمک و مناطق کم ارتفاع در گبی شرقی همچون کوه یین وجود دارد.

آلاشان فلات نیمه بیابانی در منطقهٔ غربی و جنوب غرب بیابان استپ شرقی گبی واقع شده‌است. بسیاری از این فلات‌ها از حوضه‌های بیابانی و رشته‌کوه‌های کم ارتفاع تشکیل شده‌است ازجمله: گبی محدودهٔ آلتایی، کوه‌های هلان و کوه‌های کیلیان. دریاچه‌های درهٔ استپ بیابانی گبی بین کوه‌های خانگای وگبی محدودهٔ آلاتای در شمال فلات آلاشان واقع شده‌است. حوضهٔ نیمه بیابانی جونغاریا بین رشته کوه تیان شان در جنوب و کوه‌های آلتای در شمال واقع شده‌است. منطقه از گوشهٔ جنوب شرقی در مغولستان تا چین گسترش یافته‌است و بخش‌های شمالی استان سین کیانگ در چین را پوشش می‌دهد. رشته کوه‌های تیان شان به عنوان مرز میان حوضهٔ جونغاریا و بیابان تکله‌مکان در غرب عمل می‌کند. تلکه‌مکان به علت دارا بودن حوضهٔ شنی و احاطه شدن توسط رشته کوه‌های بلند به صورت جدا از گبی به‌شمار می‌آید.

بسیاری از حوادث تاریخی مهم در گبی رخ داده‌است. این بیابان خانهٔ سنگواره‌های بسیاری از دایناسورهای قدیمی است که تا کنون کشف شده‌است.همانند سایر کشفیات مهم فسیلی. گبی بخش اعظمی از امپراتوری مغول، یکی از بزرگ ترین امپراتوری‌های جهان در طول قرن ۱۳ و ۱۴ را تشکیل داد بود. گبی همچنین شهرهای مهمی برای توقف و استراحت بازرگانانی که از اروپا به چین سفر می‌کنند در خود داشته‌است. مارکو پولو، کاشف مشهور ایتالیایی، با شهرهای افسانه‌ای گبی در حماسهٔ ۲۴ سال سفر خود در آسیا در راه بازگشت به ونیز برخورد کرده و آنرا در کتاب سفرهای مارکو پلو ذکر کرده.

بیابان گبی همچنین به رشد و توسعهٔ خود ادامه داده، که توسعهٔ سریع آن برای همسایگانش هشدار دهنده‌است. کشور چین با تبدیل شدن مراتع خود به بیابان بیشترین ضربه را می‌بیند. حتی این توسعه سکونت انسان‌ها را نیز با خطر مواجه می‌کند.

بیابان تَکله‌مکان (چینی: پینیین:; اویغور: تەکلىماکان قۇملۇقى‎, خط لاتین اویغور: بزرگ‌ترین بیابان کشور چین و هیجدهمین بیابان بزرگ جهان است.

این بیابان در غرب چین، در استان سین‌کیانگ و در حوضه آبریز تاریم واقع شده‌است. مساحت تکله‌مکان ۲۷۰ هزار کیلومتر مربع، درازای آن هزار کیلومتر و پهنای آن ۴۰۰ کیلومتر است.

هسته اصلی تکله‌مکان را تپه‌های شن‌های روان تشکیل می‌دهند که رشته‌هایی از واحه‌ها در پیرامون آن قرار گرفته‌اند. دو شاخه اصلی جاده ابریشم از کناره شمالی و کناره جنوبی تکله‌مکان می‌گذشت. نام تکله‌مکان را دگرگون‌شده واژه «تَرک مکان» به معنی مکان متروکه دانسته‌اند.[۱]

شهرهای اصلی واحه‌ای تلکه‌مکان که از آب‌های کوه‌های پیرامون این بیابان آبیاری می‌شوند عبارتند از: کاشغر، ختن، یارکند، نیا در جنوب، کوچه و تورفان در شمال، و لولان و دونهوآنگدر شرق.

پیشینه تاریخی و جزئیات جغرافیایی تکله‌مکان توسط کاشفان نامداری چون سون هدین (۱۹۵۲-۱۸۶۵) و آورل استاین (۱۹۴۳-۱۸۶۲) تشریح شد. کاوش‌ها نشان می‌دهد که در زمان‌های قدیم در مکان‌هایی چون دندان‌اویلیق، نیا، اندره و لولان شهرهایی پررونق وجود داشته که زیر نفود فرهنگی ایران، هند، تخارها، یونانی‌ها و چینی‌ها بوده‌اند.

صحرای بزرگ آفریقا بزرگ‌ترین صحرای گرم جهان در شمال آفریقا با مساحتی حدود ۹ میلیون کیلومتر مربع و قدمتی معادل دو و نیم میلیون سال واقع شده‌است.

این بیابان بزرگ از غرب به اقیانوس اطلس، از شمال به کوه‌های اطلس و دریای مدیترانه، دریای سرخ و مصر در شرق و از جنوب به سودان و درهٔ رود نیل محدود می‌شود. صحرای بزرگ آفریقا قاره را به دو بخش شمال و منطقه آفریقای سیاه تقسیم می‌کند. انسان در لبه‌های صحرا به مدت ۵۰٬۰۰۰ سال زیسته‌است.[۱] در طول آخرین دوره یخبندان این منطقه بسیار مرطوبتر بود، چیزی همانند وضعیت امروزی شرق آفریقا.

الجزایر نیجرسودان تونس صحرای غربی  چاد مصر لیبی مالی موریتانی مراکش

آثار حکاکی انسان شامل جانوران آبی مانند تمساح در این محل یافت شده‌است. سنگواره‌های دایناسور هم آثار دیگری است که کاوشگران در این بخش یافته‌اند. اما امروزه به جز نواحی کوچکی در پیرامون درهٔ رود نیل و بخش‌های مجزای کوچک دیگر، این ناحیه عاری از پوشش گیاهی سبز است. حدود دو و نیم میلیون نفر در این ناحیه زندگی می‌کنند که اکثرا مردمان کشورهای موریتانی، مراکش و الجزایر هستند.

البته لازم به ذکراست که در حدود ۵۶۰۰ سال پیش صحرا دارای آب و هوای مرطوب بوده و سنگواره جاندارانی مثل تمساح که بدون آب نمی‌تواند زندگی کند یافت شده‌است

دما در بیابان صحرا در هنگام روز و در سایه به ۵۷ درجهٔ سانتی گراد می‌رسد و هنگام شب به علت کمبود رطوبت دما به زیر صفر درجهٔ سانتی گراد می‌رسد. بلند ترین تپه‌های ماسه‌ای جهان در این بیابان وجود دارد که ارتفاع آن‌ها گاهی به ۴۳۰ متر می‌رسد.

رَبع‌الخالی منطقه‌ای بیابانی و شنی گسترده‌ای است در جنوب شرقی شبه جزیره عربستان، مردم محل آن را به «ربع عرب الخالی» می‌نامند اما بیشتر مردم آن را به نام «رَبع‌الخالی» می‌شناسند. باید توجه نمود تلفظ درست این واژه رَبعُ‌الخالی است. رَبع در عربی به معنی سرا و خانه‌است (دهخدا). باور مردم بر آن است که ربع‌الخالی تنها از گرما وخشکی و تپه‌های شنی ایجاد شده‌است. منطقه‌ای بسیار گسترده‌ای است که قسمت بزرگی از خاک کشورهای: عربستان سعودی، یمن، عمان و امارات متحده عربی را در بر گرفته‌است، و یکی از بزرگترین صحراهای شنی دنیا به شمار می‌آید، ویکی بزرگترین صحراهای جزیره‌العرب است وتا امتداد جنوب شرقی خاک عربستان سعودی ادامه دارد، وقسمت گسترده‌ای از خاک کشورهای ذکر شده زیر پوشش دارد.

نخستین اروپایی که ربع‌الخالی را پیاده پیمود ویلفرد تزیجر بود. او شرح سفر خود را در کتاب شن‌های عربی نوشته‌است.

مساحت رَبع‌الخالی

مساحت ربع الخالی: در حدود ۱۰۰۰ کیلومتر طول، و ۶۰۰ کیلومتر عرض، ومساحت اجمالی آن در حدود ۶۴۰٫۰۰۰ کیلومتر مربع می‌باشد. به دلیل وسعت زیاد و نداشتن چشمه وچاه آب وگرمای شدید، از نظر کویرنوردان این ریگزار ناحیه‌ای سخت‌گذر است، به همین دلیل تا امروز کسی به قلب صحرای ربع الخالی نرسیده‌است، و قلب این صحرای گسترده ناشناخته باقی مانده‌است. وتمام کوشش‌ها در اطراف وگوشه‌های صحرای ربع الخالی پایان یافته‌است. حتی کوچگردان (بَدویان) نیز هنگام کوچ از گوشه وکنار صحرا می‌گذرند.

محدوده ربع الخالی

این صحرای گسترده یک سوم از خاک شبه جزیره عربستان را در بر گرفته‌است، ازشمال عربستان سعودی، از جنوب کشور عمان، از مغرب امارات متحده عربی، واز سمت مشرق بهیمن محدود می‌گردد.

تپه های شنی ربع الخالی

در بعضی جاها تپه‌ها شنی به ارتفاه ۳۳۰ متر می‌رسد. بعضی از تپه‌های شنی در ربع‌الخالی تا ارتفاع ۲۴۰ متر نیز وجود دارد، و گستره این تپه‌ها تا مسافت ۵۰ کیلومتر ادامه یافته‌است. ربع‌الخالی در روزهای تابستان جایی بسیار گرم است و دمای هوا آن در تابستان تا حدود ۵۵ تا ۶۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. اما در شب به اندازه‌ای سرد می‌شود که حتی زیر صفر هم می‌رسد. در این وقت از سال کوچگردان ساکن ربع‌الخالی از آنجا کوچ می‌کنند و به نزدیک دریا می‌روند و از گرمای شدید و هوای خشک ربع‌الخالی دور می‌شوند، چونکه در نزدیکی دریا هوا لطیف تر است از هوای خشک و باد سوزان صحرای ربع‌الخالی. اما در زمستان دمای هوا در ربع‌الخالی گهگاه به ۱۰ درجه سانتیگراد زیر صفر در روز نیز می‌رسد و سرمایش استخوان‌سوز است.

ربع‌الخالی مشهور است به باد و توفانهای بسیار قوی و شدید در زمستان و تابستان، بنا براین در تمام سال در ربع‌الخالی گرد و خاک برپاست وآن تپه‌های ریگ روان و تلماسه‌ها در حال حرکت می‌باشند در اثر این بادهای موسمی. همچنین این بادهای شدید از گرمای تابستان کاهش می‌دهد و به سرمای زمستان افزایش. در ربع‌الخالی باران خیلی کم می‌بارد. اما در فصل زمستان بعضی از گلهای بهاری و درختان کوچک می‌روید ولی در اثر گرما و کم آبی بزودی خشک می‌شود و در اثر خشکی که سرتاسر ربع‌الخالی را فرا گرفته‌است.

خزندگان وحشرات در رَبع‌الخالی

در رَبع‌الخالی حشراتی مانند: پشه، مگس، خرمگس، ملخ، مارمولک، سوسمار، مار، عنکبوت، عقرب، و بعضی درختان کوچک در اطراف ربع الخالی وجود دارد. در هزاره أخیر کاروانهای بازرگانی بخور از منطقه عبور می‌کرده‌است، پیش از اینکه به منطقه‌ای خطرناک و سخت‌گذر تبدیل گردد در سال ۳۰۰ میلادی، گویند شهر عبار که اعتقاد می‌رود إرم ذات العماد مفقود که در قرآن ذکر آن آمده‌است، در زیر این صحرای شنی مدفون است. در برسی‌های جدید آمده‌است که ربع الخالییکی از غنی‌ترین مناطق نفتی دنیاست، و اکتشاف نخستین چاه نفت از زیر شن و تلماسه‌ها رَبع‌الخالی بنام «حقل شیبه» معروف است که مرکز اصلی استخراج نفت خفیف در عربستان است، همچنین بزرگترین چاه نفت در دنیا «حقل الغوار» نام دارد، که تا قسمت شمالی رَبع‌الخالی می‌رسد.