پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
دانلود پاورپوینت معماری دوران اسلامی
سیر تاریخی
سیر تحول هنر اسلامی – از قرن هفتم تا هجدهم میلادی – را در سه دوره می‌توان طبقه‌بندی کرد. دوره شکل‌گیری هنر اسلامی، کمابیش با حاکمیت اولین حاکمان اسلامی یا خلفای بنی امیه (661الی 750م) که اسلام را از دمشق در سوریه تا اسپانیا گسترش دادند، هم‌زمان بود.
دوران میانی عصر خلفای عباسی (750م الی 1258م) که از بغداد در عراق خلافت اسلامی را بر عهده داشتند تا زمان استیلای مغول را در بر می‌گیرد.
دوران خلافت عباسی که در ترویج آموزش و فرهنگ پرآوازه است، تاریخ اسلامی درخشان‌ترین است. در همین دوره میانی است که تأثیر نماهای هنر ایرانی چشمگیر شد.
از استیلای مغول تا قرن هجدهم میلادی را می‌توان برای سهولت، دوره پسین هنر اسلامی نامید.
ده اصل در معماری اسلامی :
.1 تقارن: وحدت در محوریت با مرکزیت؛
- تناسب: وحدت در ابعاد و اندازه‌ها؛
- توازن: وحدت در هارمونی‌ها؛
- تعادل: ایجاد وحدت در حجم ها و وزن ها؛
- توافق: وحدت در عمل و فکر و در انتخاب عملکرد معماری؛
- تطابق: ایجاد وحدت با طبیعت و ساختمان؛
- تشابه: همان وحدت در شکل است؛
- تجانس: وحدت در جنس و صفت است؛
- تناظر: وحدت در دید است؛
- تساوی: در همه چیز.
تاریخچه ساخت مسجد قبا
قبا دهکدهای خوش آب و هوا و از جمله مناطق زراعي و پر آب اطراف مدینه به شمار ميآید. به همین دلیل نخلستان هاي زیادي در قبا وجود داشته و دارد و به دلیل واقع شدن در جنوب شهر، اولین محلی ست که از رسول خدا استقبال کرد. پیامبر (ص) پس از ورود به مدینه در روز دوشنبه 12 ربیع الاول در توقف چهار روزه اش با کمک اصحاب و یارانش اولین مسجد را که «قبا» نامگذاري شد در همین مکان بنا نمود. این مکان در آن زمان بیش از یک فرسخ با یثرب فاصله داشت.
در آخرین دهه اول هجری، عمر بن عبد العزیز به دستور ولید بناي اولیه مسجد قبا راتخریب کرد و از نو بنایي استوار بر پا کرد و براي آن رواق هایي نیز ساخت. بعدها نیز این مسجد به دست جواد اصفهاني، یکي از وزراي حکام موصل، در سال 555 قمري بازسازي شد و پس از تغییرات دیگر در سال 1388 قمري ملک فیصل رواق هاي آن را در جهت شرقي مسجد توسعه داد.شفا یافت و بینا شد.
حدود مسجد قبا
مسجد قبا هم اکنون یکي از مهم ترین و زیباترین مساجدي است که در محدوده فعلي مدینه قرار دارد، چرا که با توسعه شهر، قبا نیز در محدوده مدینه قرار گرفته است. بناي جدید آن مربوط به سال 1406 هجري قمري می باشد وکتیبهاي سنگي که مربوط به این بازسازي است نیز در بیرون مسجد نصب شده است. مساحت تقریبي این مسجد که در منطقه قبا که در فاصله شش کیلومتری جنوب مسجدالنبی قرار دارد و بناهاي جانبي مربوط به آن، به 13500 متر مربع می‌رسد و به شکل زیبایي با 4 مناره با 47 متر طول ساخته شده است و گنجایش 20 هزار نمازگزار را دارد.
مسجد النبی. عربستان . سال 1 هجری:
پیامبر اکرم( ص )از مکه به سوی مدینه هجرت نمود و در بدو ورود به مدینه چهار روز در قبا توقف فرمود و سپس قبا را به قصد مدینه ترک گفت.مکان مسجد و منزل زسول اکرم( ص )جایی اختیار شد که شتر آن حضرت در آنجا بر زمین نشست و رسول ص فرمود: “اینجا منزل است انشاء الله”. عده ای از نظریه پردازان بنا به این عبارت و اقوالی که در برخی کتب سیره و تاریخ پیرامون مسجد النبی وجود دارد ؛ اعتقاد دارند که این بنا در اصل مسجد نبوده است این مسجد بدون سقف بوده و فقط دارای 4 دیوار در اطراف و 3 در به ترتیب زیر بوده است:.
1- دری که در سمت مشرق قرار دارد و موسوم به باب النبی ص است به این دلیل که پیامبر از این در رفت و آمد می کرده اند.
2- دری که در سمت مغرب موسوم به باب عائله و یا باب الرحمه است.
3-دری در سمت جنوب
بنا به روایت مردم از شدت گرما در وقت نماز به پیامبر شکایت بردند، رسول خدا دستور دادند تعدادی از ساقه های نخل را آوردند و بعنوان ستون در مسجد قرار دادند که گفته شده است تعداد 18 ساقه نخل در 3 ردیف 6تایی سه ستون در سمت راست منبر و سه ستون در سمت چپ منبر قرار دادند و روی آن را با شاخ و برگهای درخت خرما پوشاندند.
این ساختمان بدان گونه که ساخته شده بود حدود 12 یا 17 ماه حفظ شد وتغییر ننمود تا موضوع تغییر قبله از بیت ا لمقدس به مکه مشرفه پیش آمد . بعد از تغییر قبله از مسجد الاقصی به مکه طبیعی است که معماری مسجد تغییرات فراوانی کند ولی در این مرحله دو نظریه وجود دارد :
طبق نظریه مولف کتاب مدینه منوره تحولات عمرانی و میراث معماری؛ صالح لمعی مصطفی، بعد از تغییر قبله درب دیوار جنوبی بسته شد و به جای آن دربی در دیوار شمالی گشوده شد و سه رواق در جهت جنوب ،همانند جهت شمالی ساخته شد و باب عثمان و باب الرحمه باقی ماند. این بدان معنی است که در این زمان تنها جای شبستان مسجد از جهت شمال به جنوب تغییر مکان داد.
با تغییر قبله از جهت شمال به جنوب تغییرات اساسی در معماری مسجد بوجود آمد بطوریکه اگر مسلمانان می خواستند از همان سایبان ساخنه شده شمالی استفاده کنند باید در صف اول رو به حیاط بایستند، زیرا که محل محراب عوض شده بود بنابراین مسلمانان سایه بان دیگری و یا به اصطلاح شبستان دومی در طرف جنوبی احداث کردند و میان این دو شبستان فضای باز به صورت حیاط باقی ماند. قسمت شمالی یا شبستان شمالی مسجد شد محلی برای سکونت اهالی صفه و آنها افرادی بودند از مهاجران که به دلیل عدم توانایی مالی در مسجد زندگی می کردند.
با این توصیف می توان مسجد النبی در سال 2 هجری را که در دو سمت دو شبستان ستوندار و در وسط حیاطی داشته مقدمه ای برای مساجد با شبستان و حیاط مرکزی دانست. احتمال دارد که صفه در اثنای توسعه مسجد ویران شده باشد یا بنا بر قول اکثریت ، بعد از وفات رسول ص منهدم گردیده باشد. زیرا در دوره های بعد در بازسازی و گسترش مسجد ذکری از آن نرفته است.
قبه الصخره،
قدیمی‌ترین بنای اسلامی موجود،قبه الصخره
در اورشلیم بر فراز صخره مقدس واقع شده است، جایی که اعتقاد بر این است که پیامبر اسلام حضرت محمد به آسمان صعود کرد. خلیفه عبدالملک این مسجد را در اواخر قرن هفتم ساخت. بنیان هشت ضلعی مسجد، فضایی مرکزی را در بر می‌گیرد که گنبدی بر بالای آن قرار دارد. تزیینات موزاییکی غنی‌ای دیوارهای بیرونی را پوشانده است
قبة الصخره در اورشلیم یکی از قدیمی‌ترین کارهای معماری اسلامی برجای مانده است. این مسجد توسط عبدالملک، خلیفه [اموی] ساخته و بین سال‌های 691و 692 تکمیل شد. این بنا به شکل هشت‌ضلعی است و گنبدی طلایی بر فراز آن قرار گرفته است. سطح درونی و بیرونی آن با مرمر و کاشی‌های سرامیک لعاب‌دار با الگو‌های معرق‌کاری تزیین شده است. قبة الصخره که در وسط صحنی بزرگ، بر فراز صخره معبد قرار گرفته است یکی از مقدس‌ترین اماکن در اورشلیم به شمار می‌آید.
هنگامی که کلیسای باسیلیک با تعدیلاتی که در آن صورت پذیرفته بود با صحنی که در اضلاع خود دالان‌های طاق‌دار دارد ضمیمه شود، تمام ویژگی‌های اساسی خانه پیامبر در مدینه را دارا است. مسجد الاقصی – اولین مسجد در اورشلیم- (قبل از 670 م) به همین
صورت از ایوان سلطنتی هرود که یک کلیسای باسیلیک ویران بود، اقتباس شد
گنبد
به عنوان ویژگی عمده سراسر معماری اسلامی، ریشه در معماری ساسانی و مسیحی قدیم دارد. قدیمی‌ترین مسجد بر جای مانده – قبه الصخره (اواخر قرن هفتم) در اورشلیم – یکی از بناهای بزرگ مذهبی در جهان است و محلی است که [حضرت] محمد (ص) بنا به روایات از آنجا به آسمان معراج کرد. این مسجد دارای گنبدی بر بالای استوانه‌ای طبل مانند و نیز دارای طرح و پلانی مدور و حلقوی و نیز دو راهرو سرپوشیده یا دهلیز می‌باشد. طرح این بنا از معماری رومی اقتباس شده است که ممکن است در رقابت با کلیسای «آرامگاه مقدس» که آن هم در اورشلیم قرار دارد، بنا شده است. از این رو قبة الصخره با طرح بنیادی مسجد سازگاری ندارد. گنبد آن طلاکاری شده و بقیه سطوح درونی و بیرونی آن تماماً با موزاییک رنگارنگ سرامیکی پوشانده شده است.
منبر و مقصوره
اولین کاربرد شناخته شده از منبر، در مسجد مدینه صورت گرفت. منبر که در اصل به عنوان مسند به کار گرفته شد، خیلی زود جایگاه خود را به عنوان یک سکوی تمام عیار برای سخنرانی و تبلیغ پیدا کرد. سامانه معماری دیگری که نه در تمام مساجد، بلکه در برخی از آنها معمول بود، مقصوره است که عبارت است از دیواره یا مکانی بسته دور محراب برای محافظت حاکمان امت در حین انجام خدمت که پس از کشته شدن سه خلیفه اول [عمر، عثمان و حضرت علی(ع)] ساخته شد.
مهمترین ویژگی های معماری قبه الصخره :
1-پیروی از شیوه های معماری امپراطوری مسیحی
2-این شیوه متعلق به بناهایی با پلان متمرکز همچون مارتیریه
3- ارتباط نزدیک با عبادتگاهها و حرم های معراج مسیح دارد .
4-بیشتر فنون ساخت قوس های روی پایه ها و ستون ها ، گنبد های چوبین ، پنجره های مشبک ، بنایی سنگ و آجر و تناسب ها از معماری کلیسایی بیزانس مایه گرفته است .
5-موزاییک های دیواری با موضوعات گیاهی هم از موزاییک های ایام مسیحی سوربه و فلسطین گرفته شده است .
6- در زمان عثمانی کاشی های با شکوه ترکی جای موزاییک های و مرمر ها در قسمت بیرونی بنا می گیرد.
7-مهمترین ویژگی هنری قبه الصخره در قلمرو تحولات هنری آینده ، برقراری رابطه ای نو بین معماری و تزیین است .
8- ویژگی دیگر ، شیوه ای است که با آن خود گنبد از هشت ضلعیها سر درآورده است. نمود آن کاملا با گنبد سان ویتاله در راونا و یا کلیسای قصرگون در آخن (که قبع الصخره را با آتها سنجیده اند کاملا متفاوت است . )
9- طراح دوره اموی برای بیرون گنبد بیشتر از درون آن اهمیت قائل شده و این به دلیل ارتفاع و جایگاه گنبد بوده است.
10- قبه الصخره در یک مکان مقدس قرار گرفته و در سرزمین مفتوحه ای طراحی شده که برای شیوه های ساخت و تزیین مناسب بوده و برای دستیابی به اهداف خود ترکیبی کاملا نو از مفاهیم هنری به نمایش گذاشته است .
مسجد جامع دمشق
در رابطه با قدمت بنا باید گفت که مکان این مسجد در چهار هزار سال پیش ، معبد آتش پرستان بوده است که پس از سلطه یونانیان و رومیان بر این سرزمین ، توسعه یافته و به محل عبادت خدای ژوپیتر تغییر می یابد. با گسترش دین مسیحیت در جهان و بویژه در دمشق بخش کوچکی از نیایشگاه ژوپیتر به کنیسه تبدیل گشت که به نام قدیس یوحنا یا ماری یوحنا خوانده می‌شد. سرانجام در سال هفده هجری با فتح دمشق به وسیله مسلمانان، این آتشکده و بتکده به مسجد و محل عبادت خدای یگانه تبدیل شد که البته نیمی
از آن بر اساس مصالحی که صورت پذیرفته بود همچنان بصورت کلیسا باقی ماند.
در حیاط مسجد سه جایگاه و گنبد کوچک وجود دارد که به قبة معروف هستند اولین گنبد را قبة المال گویند که محل نگهداری اموال مسجد بوده است قبه بعدی در وسط صحن واقع شده و به قبة الغواره شهرت دارد و می گویند که حضرت هابیل گوسفندی را بر روی این صخره قربانی کرده و مورد قبول خداوند قرار گرفته است و قبه سوم را هم قبة الساعة می نامند می گویند که در قرق پنج هجری ساخته شده و محل نگهداری ساعت بوده است این قبه در قسمت شرقی مسجد قرار دارد …
مسجد جامع دمشق
یک بنای تمام عیار اسلامی است به انداز 157 در 100 متر
بنای اولیه مربوط به یکی از پرستشگاههای رومی بوده است.
در 1893 میلادی در اثر آتش سوزی قسمت اعظم روبنای آن از بین می رود اما ویژگی های اصلی آن به دوره ولید بر می گردد.
این مسجد دارای یک صحن است که از سه قسمت با رواق هایی که بر چند پتیه قرار گرفته و دو ستون متناوب محصور شده است .
دارای سه راهرو پهن و یک شبستان محوری عمودی از آن می گذرد . روی دهانه فرعی آن گنبدی بلند ظاهر شده که شکل کنونی آن جدید اما پایه های آن مربوط به سده پنجم هجری دانست.
راهروها ستونهای یکپارچه عظیمی دارد که از بناههای کهن گرفته شده و در بالای آنها سر ستون ها ، سنگهای پاکار قوس و قوس ها قرار گرفته است .
در دیوار قبله چهار محراب مانند دیده می شود که یکی از آنها جدید است تاریخ سه محراب دیگر که بطور قرینه با محراب مرکزی سمت راست واقع در شبستان محوری آرایش یافته نامعلوم است . به احتمال زیاد هر سه به دوره امویان تعلق ندارد
دو مناره جنوبی آن بر پایه برج های زاویه ای رومی ساخته شده و متعلق به همان دوره است. مناره سوم بر روی مدخل شمالی پیش از سال 364هجری ساخته شده است.
مسجد دارای چهار مدخل است . مدخل جنوبی در کنار شبستان محوری مخصوص خلیفه بوده و رابطه مستقیم با کاخ اموی داشته است .
از نکات عمده ای که هنوز مبهم باقی مانده ، چگونگی ورود از صحن به عبادتگاه است . امروزه در اینجا درهایی وجود دارد و در یکی از منابع سده هشتم هجری به پرده هایی اشاره دارد که به احتمال جز آرایش این بنا بوده است و شاید هم نه.
تمامی عناصر بنا ؛ همچون قبه الصخره ، عملا از معماری سنتی سوریه منشا گرفته است .
نوآوری آن دو نوع است : یکی در پلان و دیگری در ارائه محراب
پلان مسجد دمشق به دو لحاظ عمده اهمیت دارد : نخست اینکه آرایش آن نسبت به مساجد پراکنده و افزونی پذیر عراق با نقطه متمرکز کاملا روشن و به طور طبیعی طراحی شدخ است .دوم : عبادگاه سه راهه ای آن با شبستان محوری و تناسبات آن ، که بخشی از آن پایه های رومی تحمیل کرده ، در سوریه و جاهای دیگر به صورت الگوی معیار در آمده است
کهنترین بقایای محراب مقعر در مسجد دمشق مشاهده شده است.
خاستگاه اصلی محراب را باید در کاودیوارایام کهن جسنجو کرد که با تعدیل هایی چندی به صورت هیکل کلیساهای قبطی ، فضایی برای پیچک های توراتی در کنیسه ها و یا چهارچوب ساده ای برای تندیس های افتخار طاهر شد .
| فرمت فایل: Powerpoint (قابل ویرایش) |
| تعداد صفحات: 65 |
| حجم: 14.6 مگابایت |