مقدمه

گاز طبیعی یکی از پاکیزه ترین انرژی های متعارف مصرفی در جهان محسوب می‌شود و لذا در طول سال های اخیر یکی از اهداف مهم سیاست های اقتصادی دولت در بخش انرژی جایگزینی گاز طبیعی به جای سایر انرژی‌های مصرفی می باشد، زیرا علاوه بر آلایندگی کمتر محیط زیست دارای منابع عظیم و پراکندگی مناسب در همه مناطق کشور است. مصرف گاز طبیعی در طول سال های گذشته تاکنون در کشور ما از رشد قابل ملاحظه ای برخوردار بوده و این رشد آن چنان است که لزوم افزایش ظرفیت پالایش گاز در پالایشگاه های جدید و ارتقاء شبکه گازرسانی را موجب گردیده و علاوه بر سوخت خانگی، موجبات بحرکت در آوردن چرخ های عظیم هزاران واحد تجاری و صنعتی بوده، همچنین زمینه های لازم را جهت صادرات گاز به دیگر کشورهای اروپایی و آسیایی فراهم می‌آورد.

استفاده از گاز طبیعی در ایران علی رغم حجم زیاد و اهمیت حیاتی آن بعنوان یک عامل تعیین کننده و موثر در اقتصاد ما تاریخچه کوتاهی دارد.

از سال 1287 که اولین چاه نفت در منطقه مسجد سلیمان مورد بهره‌برداری قرار گرفت تا 25 آذر 1350 که پالایشگاه گاز بیدبلند رسماً افتتاح گردید مدت 63 سال گازی که همراه نفت بدست می‌آمد می‌سوخت و از این رهگذر سالانه مقادیر هنگفتی از ثروت مملکت ما دود می‌شد و به هوا می‌رفت و تنها مقدار ناچیزی یعنی حدود %3 آن بمصرف می‌رسید، مقدار گاز هدر رفته ظرف مدت یاد شده معادل ارزش حرارتی کل محصول پالایشگاه آبادان در عرض 7 سال بود.

کشور عزیزمان ایران با 26 تریلیون و 600 میلیون متر مکعب ذخایر گاز طبیعی شناخته شده یکی از غنی ترین کشورهای جهان از نظر ذخائر گاز طبیعی می باشد. این مقدار گاز معادل 17 درصد کل ذخائر شناخته شده گاز طبیعی در جهان می‌باشد. با این حساب ایران از نظر ذخائر گازی در میان کشورهای جهان پس از روسیه رتبه دوم را دارا می‌باشد.

عملکرد شرکت ملی گاز منطقه یک خوزستان

شرکت ملی گاز جهت رساندن گاز مورد نیاز کشور به منابع مصرف برحسب رسالتی که بر دوش دارد سه هدف را دنبال می‌کند که به شرح ذیل می‌باشد:

• جمع آوری گاز مناطق نفتی (آغاجاری، مارون و اهواز)
• پالایش و نم زدایی گاز
• گاز رسانی

سیستم جمع آوری گاز

گاز طبیعی که همراه با استخراج نفت خام از مخازن نفتی آغاجاری، مارون و اهواز بدست می‌آید وارد کارخــــانه‌های گاز و گاز مایع شده، پس از جدا شدن هیدروکربن های سنگین بنام گاز خشک (LEAN GAS)  توسط کمپرسورها فشار آن تقویت شده و جهت پالایش و نم زدایی به پالایشگاه بیدبلند ارسال می‌گردد. این کمپرسورها  با توجه به حجم،  فشار، درجه حــرارت، فاصله و نوع گاز پیش بینی و نصب شده اند.

سیستم جمع آوری گاز شامل دو بخش جداگانه است:

• ایستگاه های جمع آوری گاز ترش که عمدتاً گازهای خشک (LEAN GAS) حاصل کارخانه های گاز مایع 100،200،300 شرکت ملی نفت در منطقه آغاجاری توسط این مجموعه دریافت و سپس فشار آن تقویت شده، جهت تصفیه به پالایشگاه بید بلند ارسال می‌گردد. سیستم فوق الذکر به نام ایستگاه های شهداء آغاجاری نامگذاری شده اند و مجموعاً دارای 8 واحد تقویت فشار گاز از نوع جابجایی مثبت (رفت و برگشتی) می‌باشد. هر واحد قادر است روزانه 60 میلیون پای مکعب گاز را با فشار 15- 10 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع را به بیش از 65 کیلوگرم بر سانتیمتر مکعب برساند.
• ایستگاه های جمع آوری گاز شیرین دریافت از کارخانه های گاز وگاز مایع 400 و600 (مارون و اهواز) پس از تقویت فشار، توسط دو خط لوله جداگانه بشرح زیر به پالایشگاه بیدبلند ارسال می‌گردد:

الف) ایستگاه شهید محمدی (شماره 5 اهواز)

دارای چهار واحد تقویت فشار گاز است که هر کدام قادرند روزانه 8/3 میلیون مترمکعب گاز دریافتی از کارخانه گاز و گاز مایع 600 را پس از تقویت فشار به پالایشگاه بیدبلند ارسال دارند. این کار توسط چهار کمپرسور رفت و برگشتی (RECIPROCATING) انجام می‌شود.

ب) ایستگاه تقویت فشار گاز شهید مصطفوی

این ایستگاه دارای دو سیستم تقویت فشار گاز بالا (HP) و فشار گاز پایین (LP) می‌باشد گاز ارسالی از کارخانه گاز و گاز مایع شماره 400 (N.G.L.400) طی دو خط انتقال جداگانه وارد ایستگاه شده و تا 48- 45 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع فشرده شده، سپس توسط یک خط لوله 36 اینچ بسوی ایستگاه شهید دستیاری هدایت می‌شود.

• سیستم فشار ضعیف ایستگاه مشتمل بر دو واحد کمپرسور رفت و برگشتی می‌باشد.
• سیستم فشار قوی شامل سه دستگاه توربوکمپرسور است که قدرت هر یک 12600 اسب بخار بوده و قادراند روزانه 5/10 ملیون متر مکعب گاز را جابجا نماید. کمپرسورهای گاز این واحد ها از نوع دورانی گریز از مرکز، سه مرحله ای می‌باشند.

ایستگاه تقویت فشار شهید دستیاری (مارون بوستر)

ایستگاه فوق از دو سیستم فشار ضعیف و فشار قوی تشکیل شده که با هم به صورت سری قرار گرفته‌اند.

الف) سیستم فشار قوی شامل سه واحد توربوکمپرسور مشابه واحدهای ایستگاه شهید مصطفوی است که شرح آن بیان شد و تنها اختلاف این واحدها با ایستگاه نامبرده در کمپرسورهای گریز از مرکز است زیرا کمپرسورهای تقویت فشار گاز شهید دستیاری دو مرحله‌ای هستند.

ب) واحدهای فشار ضعیف مارون سر چاه (W.H.S) ایستگاه فشار ضعیف گاز ارسالی از کارخانه گاز و گاز مایع 500 را دریافت نموده و توسط سه واحد توربوکمپرسور فشار آن را تقویت نموده، به خط ورودی سیستم فشار بالا می‌فرستند،کمپرسورهای این واحدها نیز از نوع گریز از مرکز سه مرحله ای می‌باشد.

پالایشگاه گاز بید بلند

بدنبال اعلام موجودیت شرکت ملی گاز ایران در سال 1344 طبق توافقنامه‌ای که بین ایران و شوروی سابق به امضاء رسید قرار شد گاز حاصل از منابع نفتی جنوب علاوه بر تامین نیاز کشور به شوروی فروخته و در عوض شوروی نیز نسبت به تاسیس کارخانه ذوب آهن اقدام نماید.

از اواخر سال 1344 نحوه تاسیس پالایشگاه گاز بیدبلند، سیستم های تقویت فشار گاز و احداث خطوط بزرگ لوله گاز سراسری مورد مطالعه قرار گرفت. در مهرماه سال 1347 شمسی برابر با سپتامبر 1970 یعنی 2 سال بعد به اتمام رسید و در تاریخ 6 آبان 1349 صدور گاز به کشور شوروی سابق آغاز گردید.

پالایشگاه گاز بیدبلند که در گذشته یکی از بزرگترین پالایشگاه های جهان به شمار می‌رفت بصورت نگینی در مرکز ثقل منابع نفتی جنوب قرار گرفته و در محدوده‌ای به مساحت 84 هکتار بنا گردیده و 300 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این پالایشگاه علی رغم گذشت بیش از سه دهه به همت کارکنان متخصص و متعهد همچنان به عنوان پالایشگاه مادر پیر وکهنسال اما سرزنده و شاداب به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

این پالایشگاه در 32 کیلومتری غرب بهبهان و 45 کیلومتری شمال امیدیه و 40 کیلومتری شهرک میانکوه جائی که منازل مسکونی و مجموعه های ورزشی فرهنگی و دیگر تجهیزات رفاهی کارکنان در آنجا قرار دارد، بنا گردیده است.

هدف از اجرای پروژه پالایشگاه بیدبلند و احداث لوله سراسری شماره یک جلوگیری از به هدر رفتن و سوزانده شدن میلیاردها متر مکعب گاز طبیعی بوده که به هنگام استخراج نفت به دست آمده و بیش از 5/16 میلیارد متر مکعب گاز را در سال از مناطق نفتی جنوب کشور دریافت و فرآورش نماید. گاز ارسالی به میزان 10 میلیارد مترمکعب در سال جهت صدور به شوروی سابق و 5/6 میلیارد متر مکعب جهت مصرف داخلی کشور پیش بینی شده بود.

هزینه تأسیس پالایشگاه گاز بیدبلند 44 میلیون دلار گردید که شامل هزینه های احداث پالایشگاه، ایستگاه تقویت فشار گاز شهید کاوه پیشه، تلمبه خانه آب شهید اسکندری و تصفیه خانه شهید پرخیده می‌باشد. کارهای ساختمانی این پالایشگاه توسط 2000 نفر کارگر و500 نفر مهندس انجام گرفته و مقدار فولادی که در ساخت آن مصرف شده متجاوز از 20000 تن است. ارزش حرارتی این پالایشگاه با چهار واحد تصفیه گاز و حدود 26 ملیون مترمکعب گاز تولیدی قریب 180000 بشکه نفت در روز است.

پالایشگاه گاز بیدبلند تا سال 1364 علی رغم جنگ تحمیلی قسمتی از گاز مورد نیاز کشور را تامین می‌نمود، در 6 آبان ماه 1364 توسط هواپیماهای عراق بمباران شد که طی این حمله ضایعات فراوانی به آن وارد شد و تا قبل از راه اندازی در سال 1366 سه بار دیگر نیز مورد حمله قرار گرفت که در اثر این حملات واحد 100 بکلی تخریب گردید و واحدهای 200،300،400 و500 بازسازی شده است.

واحد بازیافت گوگرد به ظرفیت 60 تن در روز، هیدروژن سولفوره استخراج شده از گاز طبیعی در واحدهای تصفیه گاز را به گوگرد تبدیل می‌کند؛ البته در حال حاضر بعلت شیرینی نسبی گاز وکم بودن مقدار  در گاز بازیافت گوگرد مقرون به صرفه نمی‌باشد.

اینک با تحولات شگرفی که در زمینه کشف سایر منابع عظیم گازی در کشور بعمل آمده، پروژه دریافت گاز آغار و دالان جهت شیرین سازی و نم زدایی در پالایشگاه گاز بیدبلند تحقق یافته است. در نظر است انشاءالله بزودی علاوه بر توسعه واحدها، با احداث پالایشگاه گازی دیگری در نزدیکی پالایشگاه گاز بیدبلند امکان تصفیه گازهای موجود از سایر منابع را فراهم  نماید.

 

فهرست

فصل اول

عملکرد شرکت ملی گاز منطقه یک خوزستان

پالایشگاه گاز بید بلند

بازرسی فنی

فصل دوم

انواع گاز

تصفیه گاز

مشعل های بلند

آمین

فوم و نقش آن در سیستم

تولید آب مقطر و بخار

تصفیه خانه شهید پرخیده

فصل سوم

پمپ ها

پکینگ

کوپلینگ ها

پمپ های واحد پالایش گاز

مبدل حرارتی

مبدل های حرارتی موجود در واحدهای پالایشگاه بیدبلند

شیرها

ابزار دقیق

فصل چهارم

لوله های استاندارد API

مشخصات ابعادی لوله

انواع اتصالات

فلنج ها

فصل پنجم

کمپرسورها

کمپرسورهای گریز از مرکز

کمپرسورهای رفت و برگشتی

قطعات و اجزای اصلی