دانلود مطالعات معماری شهرستان بیرجند

فصل اول

مقدمه و طرح های فرادست

1-1مقدمه :

شهرستان بیرجَند در استان خراسانجنوبی واقع شده‌است. وسعت این شهرستان 31704 کیلومتر مربع در شرق ایران قرار دارد. این شهرستان از شمال به شهرستان قاینات، از شرق به شهرستان‌های درمیان و سربیشه، از جنوب به شهرستان نهبندان و استانکرمان و از غرب به شهرستان‌های سرایان و طبس محدود است. این شهرستان پرجمعیتترین شهر استان خراسانجنوبی بوده و همچنین شهر بیرجند مرکز خراسانجنوبی است. در سال1390 جمعیت شهری بالغ بر 194405 نفر بوده است. بیرجند، شهرستانی کوهستانی است و در آن کوهها و درههای عمیق و حاصلخیزی وجود دارد. آب و هوای این شهرستان بیابانی و نیمه بیابانی است. در شهرستان بیرجند رودخانه عمده‏ای وجود ندارد و رودها که به «کال» معروفند، عموماً فصلی و مسیل می‌باشند. (سایت wikipedia)

بیرجنداز تاریخیترین و مهمترین مناطق استان خراسانجنوبی به شمار میآید. این منطقه دربرگیرنده شاخصترین بناهای معماری، باغهای قدیمی و حمامهای تاریخی است که قدمت بیشتر آنها به دوره قاجاریه و زندیه باز میگردد. در اسناد مکتوب نام بیرجند نخستینبار در کتاب معجم‏البلدان، قرن هفتم هجری قمری آمده که این شهر را از زیباترین بلادهای قهستان معرفی کرده‌است. همچنین سیاحان و مورخانی چون مارکوپولو، یاقوت حموی، مقدسی، حمدالله مستوفی وحافظ ابرو در کتابهای خود از این شهر یاد نموده‌‏اند.( سایت iranpedia )

بیرجند به دلیل موقعیت سیاسی و نظامی و نزدیکی به مرز دارای سومین فرودگاه، بعد از قلعهمرغی و فرودگاه بوشهر میباشد، که این فرودگاه در سال 1312 در زمینی به مساحت 150 هکتار در شمال شهر ایجاد گردید. ( سایت wikipedia)

شهرستان بیرجند دارای دو بخش به نام مرکزی و خوسف و دارای ده دهستان میباشد. تعداد کل آبادیهای این شهرستان 581 آبادی بوده که از این تعداد 492 آبادی دارای سکنه و 89 آبادی خالی از سکنه میباشد.

در سال ۱۳۱۶ طبق قانون تقسیمات کشوری و تشکیل استانها و شهرستانها، ولایت قاینات «شهرستان بیرجند» نام گرفت و یکی از هفت شهرستان استان نهم (خراسان) شد و شهر بیرجند به عنوان مرکز این شهرستان تعیین گردید. در سال ۱۳۵۸، بخش قائنات از این شهرستان جدا شد و به صورت شهرستان درآمد. همچنین در سال ۱۳۶۸، بخش نهبندان جدا شده و به شهرستان تبدیل شد. در سال ۱۳۸۱ بخش سربیشه و در سال ۱۳۸۴ بخش درمیان نیز به شهرستان ارتقا یافته و از شهرستان بیرجند جدا شدند. همچنین در آخرین تقسیمات کشوری در سال 1390 بخش خوسف نیز از این شهرستان جدا شد. در حال حاضر این شهرستان دارای یک بخش، ۶ دهستان و ۱ نقطه شهری است. وسعت این شهرستان ۶۸۸۸ کیلومترمربع میباشد.کوه‌های عمده شهرستان عبارت‌اند از: رشته کوه باقران، کوه شاه و رشته کوه مؤمن آباد .آب و هوای این شهرستان بیابانی و نیمه بیابانی است.

شهرستان بیرجند از شمال به شهرستان قاینات، از شرق به شهرستان‌های درمیان و سربیشه، از جنوب به شهرستان نهبندان و استان کرمان و از غرب به شهرستان‌های سرایان و طبس محدود است. این شهرستان، پرجمعیت‌ترین شهرستان خراسان جنوبی است.(پایگاه اطلاع رسانی شهرستان بیرجند)

محدوده مورد مطالعه میدان شهدا به سمت میدان امام و خیابان منتظری تا راستهی بازار.

تصویر 1- 1: خراسانجنوبی در ایران

تصویر 1-2: شهرستان بیرجند در خراسانجنوبی

1-2: فرهنگ و آموزش

مراکزعلمی و فرهنگی جدید از مدارس علمیه نشأت گرفته‏اند و دراین میان اهمیت مدرسه معصومیه که سابقهی بیش از هزار سال دارد و محل تحصیل اغلب مشاهیر بیرجند بوده قابل ذکراست. مدارس جدید در بیرجند زودتر از سایر نقاط کشور تأسیس شد. مدرسه شوکتیه در سال ۱۲۸۴ خورشیدی پس از تأسیس دار الفنون تهران و رشدیه تبریز، به همت امیرشوکت‌الملک علم، حکمران وقت در بیرجند تأسیس شد.

محله چهار درخت واقع در بافت تاریخی بیرجند به عنوان هسته اولیه شکل گیری شهر میباشد که خود جزئی از محله بزرگ سرده میباشد. محلههای دیگری مانند محله برزگران، محله خواجه ها، محله کلگابویان نیز جزئی از محله بزرگ سرده میباشند.

وجه تسمیه محله به این دلیل بودهاست که در محل مسجد جامع میدانی وجود داشته که چهار درخت نارون در چهار گوشهی میدان قرار داشتهاست و این محل به چهار درخت مشهور شدهاست.

هم چنین در این محل مسیر آبی وجودداشته که از قنات قصبه تامین میشده که به مرور زمان آب قنات قصبه خشک شده و قناتی که در محل وجود داشته دهانهی آنرا پوشانده و محل را آسفالت میکنند که امروزه اثری از چهار درخت، میدان و قنات مشاهده نمیشود.

1-3: طرح های فرادست:

طرح جامع شهری عبارت است از طرح بلندمدتی که در آن نحوه استفاده از اراضی و منطقهبندی مربوط به حوزهای مسکونی، تجاری، خدماتی، صنعتی، بازرگانی، اداری و کشاورزی و تجهیزات و تسهیلات عمومی مناطق نوسازی و بهسازی و اولویتهای مربوط به آنها تعیین شده و ضوابط و مقررات مربوط به کلیه موارد و همچنین ضوابط مربوط به حفظ بنا و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی، تهیه و تنظیم میگردد و بر حسب ضرورت قابل تجدیدنظر خواهدبود. این طرح در واقع به شکل برنامهای به عنوان راهنما در تصمیمگیری برای شهر و یا طراحی نقاط مختلف شهر عمل میکند و بیشتر برای شهرهایی با جمعیت بیشتر از 25 هزاز نفر تهیه و تدوین میشود.

طرح تفضیلی عبارت است از طرحی که براساس معیارها و ضوابط کلی و طرح جامع شهر، نحوهی استفاده از زمینهای شهری در سطح محلات مختلف شهر و موقعیت و مساحت دقیق زمین برای هریک از آنها و وضع دقیق شبکهی عبور و مرور و میزان تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی در واحدهای شهری و اولویتهای مربوط به مناطق بهسازی و نوسازی و توسعه و حل مشکلات شهری و موقعیت کلیه عوامل مختلف شهری در آن تعیین می شود و نقشه ها و مشخصات مربوط به مالکیت بر اساس مدارک ثبتی تنظیم میگردد. در واقع محتوای طرح تفضیلی عبارت است از نقشههای کاربری اراضی، شبکههای ارتباطی، مساحتها، سرانهها، معیارها و ضوابط دقیق و اجرایی طرح جامع شهر که پیش از تهیه طرح تفضیلی تهیه شده و به تصویب مراجع رسمی رسیده است. طرح جامع شهر بیرجند در سال 1386 تصویب شد.

طرح جامع و طرح تفضیلی لازم و ملزوم یکدیگرند، اما در عین حال از نظر روش کار، شیوه تهیه، مقیاس نقشهها و نتیجه نهایی، تفاوتهایی با هم دارند. طرح جامع شهری، به منظور تدوین برنامه و تعیین جهات توسعه شهر و تامین نیازمندیهای آن، بر مبنای پیش بینیها و اهداف توسعه شهری در یک دوره 10 ساله و براساس طرح جامع ناحیه تهیه میشود. در واقع طرح جامع طرحی است که به صورت راهنما عمل میکند و خطمشی کلی سیاستهای توسعه شهری را تعیین میکند. در نقشههای طرح جامع – که معمولا در مقیاس 1:100000 و 1:5000 تهیه می شود- محل استقرار و توزیع کاربریهای شهری عمده مثل کاربریهای آموزشی، بهداشتی و فضای سبز، تراکمهای جمعیتی، حدود حریمها و محدودههای شهری موجود و پیشنهادی و مسیر توسعه آینده شهر، توسط علایم و رنگها نشان داده میشوند.

گزارش طرح جامع حاوی اطلاعاتی دربارهی اوضاع جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی شهر، ضوابط و مقررات کاربری اراضی، شبکه معابر و تاسیسات زیرساختی است. طرح جامع به سفارشات وزارت مسکن و شهرسازی و توسط مهندسان مشاور تهیه میشود و تصویب نهایی آن با شورای عالی شهرسازی و معماری ایران است. اما طرح تفضیلی – چنان که از عنوان آن پیداست- جزئیاتی را شامل میشود که طرح جامع به آنها به صورت کلی پرداختهاست. مطالعات تهیه طرح تفضیلی، متعاقب طرح جامع صورت میپذیرد و در حقیقت، تنظیم برنامههای مفصل و اقدامات جزئی و دقیق در مناطق و محلات شهری و همچنین طراحی آنها را به عهدهدارد. علاوه بر این، تکلیف تمامی قطعات زمین را به لحاظ کاربری، تراکم ساختمانی و گذربندی مشخص میکند و به عنوان یک سند در دستور کار شهرداری قرار میگیرد. بررسی و تصویب طرحهای تفضیلی به عهده کمیسیون ماده 5 هر استان است و در صورت مغایرت طرح تفضیلی یا طرح جامع، مرجع نهایی تصویب، شورای عالی شهرسازی و معماری ایران خواهدبود.

فصل دوم

مطالعات طبیعی

2-1:شناخت متغیرهای طبیعی

2-1-1: توپوگرافی

به لحاظ اهمیتی که شکل ظاهری بستر شهر در شکلگیری محلات و جهت دادن یا محدود کردن رشد کالبدی آن دارد، لازم است وضعیت توپوگرافی بستر شهر مورد بررسی قرارگیرد. بیرجند در محل تلاقی شیب دامنهی کوههای شکراب در شمال و باقران در جنوب، بر بستری ناهموار که در جهات مختلف شیب متفاوت دارد، قرار گرفتهاست. مهمترین عوارض طبیعی که توپوگرافی بستر شهر را تحت تاثیر قرار میدهند عبارتند از: تپهی ماهورهای بافت قدیم و بخش شمالی شهر و دو مسیل شمالی (کبوترخان) و مرکزی (مسیل پل باغ) که عملا شهر را به سه بخش شمالی، میانی و جنوبی تقسیم کردهاست. سومین مسیل در جنوبغربی (سیلبند) که مانعی در جهت توسعه شهر به طرف جنوبغربی محسوب میشود. بخش شمالی شهر شامل تپه ماهورهای گچی (1500متر) که تا مسیل کبوترخان (1480 متر)، شیب نسبتا ملایمی دارد، مسیل مذکور علاوه بر اینکه بخش شمالی و میانی را از هم جدا میکند و باعث شده که محلات شمالی شهر در امتداد مسیل از غرب به شرق گسترش یافته و از آن متاثر گردند. در غرب این قسمت بر روی تپه ماهورها گورستان شهر واقع شده، که منظرهی ناخوشایندی به این بخش دادهاست.

بخش میانی در واقع حدفاصل دو مسیل کبوترخان(شمال) و مسیل پلباغ (مرکز) واقع شده که در جهات مختلف، شیب متفاوت دارد. قسمت شمالی این بخش شامل محلات خیرآباد که بین مسیل قدیمی (خیابان جمهوری اسلامی) و مسیل کبوترخان واقع شده، دارای شیب ملایمی از شمال به جنوب است ولی در شمال با شیب تند دیوارهمانند به مسیل کبوترخان منتهی میگردد.

قسمت مرکزی این بخش شامل تپههایی به ارتفاع بیش از 1500 متر است که از غرب به شرق محلات بافت قدیم بر روی آنها قرار گرفتهاست، هستهی اولیه شهر نیز در مجاورت تپههای مذکور واقع شده و به تدریج واحدهای مسکونی به طرف شمال بر روی تپهها کشیده شدهاست. این امر در شکلگیری اولین محلات شهر از قبیل محلهی چهاردرخت (قصبه)، محلهی تهده (پایین شهر)، محلهی گبرآباد و محلهی بازار، نقش مهمی داشتهاست، وجود قلعهی پایین شهر در شمالغربی هستهی اولیه بر روی تپهها، حاکی از جنبهی دفاعی آن میباشد. توپوگرافی خاص این بخش باعث ایجاد کوچههای پرشیب و پرپیچ و خم، مساکن تقریبا منطبق شده که چشمانداز زیبایی بهآن دادهاست. شیب این قسمت به طرف جنوب تا مسیل پلباغ تا حدود 20 درصد است. بخش جنوبی دارای شیب ملایم بوده و از طرف دامنهی کوههای باقران به سمت مسیل مرکزی به تدریج از ارتفاعات زمین کاستهشده، به طوری که دارای شیبی کمتر از 10 درصد است. در این قسمت توپوگرافی مناسب برای رشد شهر و امکانات مساعدتر عرضه میدارد. بدین ترتیب ارتفاع شهر، با توجه به وضع توپوگرافی متغیر و مسلما در شمال و شرق ارتفاع بیشتر از جنوب و غرب است. نقشه توپوگرافی شهر نشان میدهد، به شرط پویایی نقش شهر هرگونه توسعه در محدودهی نشستگاه جغرافیایی آن از سویی بهطرف دامنه کوههای باقران و از دیگر سو پهنهی اراضی باز جنوبغربی و جنوبشرقی امکانپذیر است.

در مجموع با توجه به ارتفاع متوسط حدود 1470 متر، شهر بیرجند نسبت به نواحی اطراف و حواشی کویر در محل مرتفعی واقع شده که تاثیر آن بر شرایط آب و هوایی و سکونت گزینی شهر کاملا ملحوظ میباشد.

نقشهی توپوگرافی شهر نشان میدهد، به شرط پویایی نقش شهر، توسعه در محدودهی نشستگاه جغرافیایی آن به طرف دامنه کوههای باقران و یا اراضی باز جنوبغربی و جنوبشرقی امکانپذیر است.

شهرستان بیرجند از نظر ناهمواریها به دو قسمت (کوهستانی و مرتفع) و (پست و هموار) تقسیم میشود.

کوههای این منطقه مربوط به دورههای دوم و سوم زمینشناسی هستند که عبارتند از کوه باقران و مومن آباد و…

2-1-3: آبراهها و مسیل و قنات

در بیرجند رود و رودخانهای که همیشه آب در آن جاری باشد وجود نداشته و ندارد. تنها چند مسیل یا خشکرود در وادی بیرجند هست که در پایان زمستان و اوایل بهار- آن هم اگر باران زیاد و شدیدی ببارد- سیل در آنها راه میافتد. همین مسیلها را در بیرجند از دیرباز رود میگفته و میگویند. در دورهای که ما از آن سخن میگوییم(آغاز سده 14)سه رود یا مسیل در شهر بیرجند وجود داشته که اکنون با تغییراتی که در مسیر آنها داده شده باقی هستند و عبارتند از:

1. رود شور: این رود از شمال تپه (کُلکلاغان) وارد شهر میشد و از دامنه شیب شمالی تپه ماهورهای شهر میگذشت و بستری نسبتا پهناور داشت که خاکی- شنی بود و اگر سیل شدیدی میآمد، در آن گودی و پستیها و بلندیهای تازه ایجاد میشد و بخش اصلی و قدیمی شهر در جنوب این رود واقع بود و محلات شمالی آن مانند (خیرآباد) و… محلههایی نسبتا جدید هستند. آبی که در این رود راه میافتد و ارتباط دو بخش شمالی و جنوبی شهر را قطع میکرد و مشکلاتی برای مردم فراهم مینمود. از حدود سربیشه، مود و شرق و شمال شرقی بیرجند ( دامنه کوههای مومن آباد و الغورات) مایه میگرفت و چند روزی جریان داشت.
2. رود پل باغ: این رود یا مسیل که نامش در گویش بیرجند (پَالِ باغ) تلفظ میشود. از جنوب زمینهای زراعتی (کشمان) میگذشت و هنوز هم میگذرد و بستر آن کمعرض ولی عمیق بود. آبی که گاهی در اواخر زمستان و اوایل بهار در آن جاری میشد از دامنههای شمال شرقی کوه باقران و نهار جانات و شاه آباد مایه میگرفت. مسیر این رود از شرق به غرب نسبتا مستقیم بود و پس از گذشتن از جنوب( کشمان کوشه) پهن و گسترده و کم عمق میشد و اندکی به سوی شمال منحرف میگشت و در وادی بین بیرجند و حاجی آباد (کلاته حاجی) به رود شور میپیوست.
3. رود کفترخان: کفترخان یا کبوترخان به برجهایی گفته میشده که آشیانه هایی ویژه کبوتران داشته و این پرندگان در آنها لانه میکرده و کشاورزان از فضولات آنها برای کود استفاده میکردهاند. در شمالغربی بیرجند یک رود یا مسیل دیگر هست که به این نام معروف است و در گویش بیرجند به آن رود کفترخان میگویند. آب این مسیل جاری میشود. کوههای شمالی شهر از کوههای جنوبی خشکتر و کم بارانتر است در نتیجه این رود نسبت به دو رود دیگر کم آبتر میباشد. این مسیل با جهت شرقی- غربی از ارتفاعات میناباد تا نزدیکی روستای حاجیآباد در غرب حریم شهر بیرجند امتداد دارد. طول این مسیل تحت عنوان مسیل عباسآباد به سمت حاجیآباد و امیدآباد پایین امتداد یافته و نهایتا در دشت محمدیه به مسیر خود ادامه میدهد و بعد از آن به رود شور و از آنجا به کویر لوت میریزد.

2-1-4 منابع آب

آب این استان از طریق 1949 حلقه چاه، 3687 رشته قنات، 1261 رشته چشمه با میزان آبدهی 35/927 میلیون متر مکعب و رودخانههای خوشبخت افین، قاین، شاخن و فخرود با میزان آبدهی 4/16 میلیون متر مکعب تامین میشود. در شهر بیرجند چهار رشته قنات وجود دارد: قنات عباسآباد، قنات حاجیآباد، قنات امیرآباد، قنات قصبه. قنات قصبه که کوره زیرزمینی آن حدود 18 کیلومتر طول دارد و مادرچاه آن در دشت بجد واقع شده، اصلیترین قنات بیرجند بودهاست. آب این قنات به علت عبور از لایههای نمکی کمی شور است. از این آب برای مصارف کشاورزی و شرب (قبل از لولهکشی آب) استفاده میشود. به علت شور بودن آب قصبه در شهر بیرجند تعداد بسیار زیادی آب انبار وجود داشت که از آب شیرین قنوات کوه باقران و یا از آب باران پر میشد و مردم آب آشامیدنی خود را شخصا یا از طریق سقاها تامین مینمودند. آب مورد نیاز ساکنان منطقه تپه رنگرزها از آب قنات قصبه در محلی که رو میآمده و همچنین آب انبارهایی که در سمت جنوبی تپه قرار دارند تامین میشده است. تا زمانی که اولین منبع آب بیرجند در بالاترین نقطه شهر در کوچهای به همین نام در کنار خانهی شریف ( بلندترین نقطه توپوگرافیک بافت ) ایجاد گشته و لولههای آب شهری با شتر از هندوستان آوردهشده و بیرجند اولین شهر دارای آب لولهکشی در ایران شدهاست. شهرستان بیرجند به دلیل کمبود نزولات جوی فاقد رودخانهی دائمی است و رودخانههای موجود فصلی و اتفاقی هستند. رود بیرجند یکی از رودهای مهم شهرستان است که در تکوین دشت بیرجند و ایجاد زمینهای حاصلخیز آن نقش مهمی دارد. سرچشمهی این رود ارتفاعات کوه سیکان در شرق بیرجند است و در جهت شرقی – غربی جریان مییابد و پس از زهکشی دشت بیرجند و خوسف و در نهایت به کویر لوت منتهی میگردد. این رودخانه در حوالی شهر بیرجند رود بیرجن نامیده میشود. اقداماتی برای آبهای سطحی انجام شده که ساخت آبانبار و احداث بند از آن جمله است. رودخانههای نوفرست، مرک، نوشاب، سهلآباد نیز فصلی بوده و از ارتفاعات جنوبی حوضه سرچشمه میگیرند و همراه با رودخانههای بخش شمالی به شاهرود میریزند. بیش از 90 درصد آب مورد نیاز منطقه با چاه، چشمه، قنات، زهکش از ذخیره آب زیرزمینی تامین میشود.

2-1-4-1: آب انبارها

به دلیل شور بودن آب قناتهای بیرجند در گذشته مردم ناگریز آب آشامیدنی را از آبانبارها تامین میکردند این مخازن آب شیرین را از آبهای بهاری کوه باقران (ندرتا آب سیل) پر میکردند و سپس از تهنشین شدن گل و لای آنها از آبهایی که در آن ذخیره شده بود استفاده میکردند آب آشامیدنی شهر منحصر به آب همین آب انبارها بوده و اگر سالی به دلایلی نمیتوانستند آنها را پر کنند مردم ناگریز آب آشامیدنی خود را از قناتها و کاریزها تامین میکردند به دلیل وجود مشتقات زیاد برای تامین آب آشامیدنی بیرجند از دیرباز برخی از نیکوکاران بخشی از ثروت خودرا وقف بر ساختن آب انبارها میکردهاند به همین جهت آب کشی (با مشک، کوزه ، دلو و یا سطل) از جمله مشاغل ویژه بوده و صنف خاصی به این کار مشغول بودند.

2-1-4-2قنات

1. قنات قصبه: این قنات که (مادرچاه) آن در دشت بجد قرار دارد و هنوز جاری است در شرقیترین نقطهی شهر آن موقع راه میافتد و فرهنگ یا مظهر آن درست در مقابل حسینیهی شوکتیه بود. آب این قنات شور است و قابل آشامیدن- جز در مواقع اضطراری- نیست و تنها برای شستشو و ریخت و پاش و آب دادن حیوانات و زراعت به کار میآید. مقدار آب این قنات را در حدود بیست لیتر در ثانیه برآورد کردهاند. این قنات از کوچهی (خواجهها) میگذشت و پس از عبور از میدان چهار درخت به سوی جنوب به (کشمان پایینشهر) میرفت به همین جهت خانههای اعیان و اشراف و باغهای آنان و نیز حمام و مسجدهای شهر در دو کناره آن قنات ساخته شده بود.
2. قنات کوشه(عباس آباد): این قنات که از کوه پایههای شمالی و شمالغربی بیرجند مایه میگیرد. در جنوبغربی محله معروف پایینشهر (تهده) راه میافتاد و مظهر یا فرهنگ آن در پایان این محله واقع بود. آب این قنات از آب قنات قصبه کمتر و شورتر است و به هیچ وجه قابل آشامیدن نیست.
3. قنات خیرآباد: به جز دو قنات مذکور که هر دو در دامنه شیب جنوبی تپه شهر جاری بوده و هستند، در محله خیرآباد از آب کاریز روستایی به نام خیرآباد هم استفادههایی میشد. این قنات را میرزا محمد علی مستوفی نامدار ساخته و مقداری از آب آن را بر حمام و تکیه مصلا و کاروانسرایی که ساخته بود وقف کرده بود. آب این قنات نیز بسیار شور است. این آب به اندازهای شور بود که همیشه پس از قطع جریان آب، مسیر آن را شوره سفید رنگی فرا میگرفت.

2-1-4-3 آبهای سطحی

به دلیل کمبود ریزشهای جوی به ویژه برف و خشکی این منطقه، هیچگونه رود دایمی در این شهرستان جریان ندارد، ولی شریانهای بریده بریده و فصلی به صورت پراکنده در ارتفاعات این منطقه دیده میشوند و فقط در ایام بارندگی آب دارند.

مناطق پست و آبریز: این مناطق عبارتند از زمینهایی که نسبت به نواحی اطراف خود پستتر هستند و آبهای جاری به آنها ریخته میشوند و تشکیل باتلاق و دریاچه میدهند.

2-1-4-4 آبهای زیر زمینی

بهرهبرداری از ذخایر آب زیرزمینی در این ناحیه به صورت قنات، چشمه، چه عمیق و نیمه عمیق است. در سطح دشتهای بیرجند 497 حلقه چاه عمیق، 216 حلقه چاه نیمه عمیق، 1166رشته قنات و 237دهانه چشمه وجود دارد.

نقشه 2-4 : نقشه آب بافت تاریخی

2-1-5: گسلها و مکان آنها

کشور ایران بهطور کلی روی کمربند جهانی زمین لرزه موسوم به آلپ – هیمالیا واقع شده است و شرق ایران نیز تحت تاثیر عملکرد دو پوستهی قارهای عربستان و مکران به شدت در معرض فعالیتهای زمین ساختی قرار دارد. منطقه بیرجند بین دو سیستم گسل بنیادی نهبندان در شرق و نایبند در غرب با امتداد شمالی – جنوبی واقع شدهاست. تحت تاثیر فعالیت این دو گسل و بویژه انشعابات گسل نهبندان با روند عمدهی شمال غرب، جنوب شرق و گاه شرقی – غربی این منطقه به یکی از مناطق زلزلهخیز تبدیل شدهاست.

2-1-6 پوشش گیاهی

در شهرستان بیرجند به لحاظ تاثیر عوامل مختلف جوی، عامل ارتفاع و وجود اقلیمهای کوچک، پوشش گیاهی و به تبع آن تنوع جانوری مختلفی وجوددارد.

الف) اقلیم کوهستانی: این بخش به علت ارتفاع زیاد و شرایط جوی مناسب، تنوع گیاهی بیشتری دارد اما نمیتوان گفت که تمامی ناحیه پوشش گیاهی یکسانی دارند زیرا برخی قسمتها حتی فاقد گیاه هستند اما به خصوص در سنگلاخها و سراشیبیهای تند کوهستانی، در بیرجند جنگلهای تنک فاقد گیاهان زیردرختی و جنگلهای تنک با گیاهان زیر درختی مشاهده میشود که درختان آنها از نوع برگپهن و سختچوب خزاندار هستند و درختان و درختچههای بنه، بادامشک و انجیر کوهی در آن یافت میشود. مناطق جنگلی این اقلیم که مناظر چشم نوازی دارند عبارتند از: جنگلهای بنه و بادامشک منطقه آرک و کرنگ، جنگلهای بادامشک اللهدر و مناطق رویشی بنه در شمال گزیک.

ب)اقلیم نیمهبیابانی و کوهپایهای: این اقلیم شامل مناطق تپه ماهوری و دشتهای مرتفعتر است و قسمت اعظم بیرجند را دربردارد. از نظر پوشش گیاهی مرتعی به دو قسمت: مراتع غیر مشجر و مراتع مشجر که بخشی از مراتع جنگلی را در بردارد. درگذشته در این مناطق جنگلهای تنک بنه وجود داشت. وجود تک درختان، زیبایی این دشتها را دوچندان کردهاست. جنگلهای این مناطق از گونههای درختچهای تاغ، گز و قیچ با پوشش گونههای مرتفع گون، درمنه و انواع گیاهان دارویی است. مناطق جنگلی که از این درختچهها تشکیل شدهاند عبارتند از: جنگل تقاب در نزدیکی خوسف و جنگل قیچ حسینآباد غیناب به عنوان جنگلهای طبیعی. در مناطق سلمآباد، سربیشه، پهواز، سرچاه عماری و دشت ماژان جنگلهای دست کاشت تاغ وجود دارد.

ج)اقلیم بیابانی: به علت دما و تبخیر زیاد و میزان بارندگی کم که بین 35 الی 100 میلیمتر است پوشش گیاهی در این مناطق کم است. در برخی مناطق که شوری خاک بالاست، زمینهای بسیار مسطح و سفیدپوشی که دق نامیده میشوند، مناظر چشم نوازی را به وجود آوردهاند. مانند دقهای حوضبند و کجوند بین خور و فردوس و دقدشت گیو و اکبرآباد. رملها و شنهای روان در حاشیه غربی شهرستان بیرجند نیز مناظر زیبایی را به وجود آوردهاند. از طرف دیگر خروجی و حوضههای آبریز بیرجند در نزدیکی خور، نیزاری به وسعت سیصد هکتار به وجودآورده که مامن تعداد قابل توجهی از وحوش است. (زعفرانلو و حمزه، 1382، 149)

2-2 : شناخت و بیان شاخصهای اقلیمی

بین عوامل طبیعی، آب و هوا نقش بسیار مهمى را در فعالیت‌هاى انسانى دارد. مساعدت یا عدم مساعدت آب و هوا بیش از سایر عوامل طبیعى در زمینهی گسترش اماکن شهرى و روستائى مؤثر مى‌باشد. نمایشگر عدم مساعدت عوامل آب و هوائى است؛ و فشردگى اجتماعات انسانى در نواحى ویژهی جغرافیائی، حاکى از اعتدال و مساعدت آن است.

انواع آب و هوا و تغییرات سالیانه یا فصلى آن، انسان‌ها را در جهت ساختن و به‌وجود آوردن انواع فضاى زیستى خود، به ایجاد نقاط مسکونى در رابطه با نوع آب و هواى محیطى که در آن زندگى مى‌کنند، ملزم ساخته است. طول و عرض در و پنجره‌ها، ضخامت دیوارها، شکل و فرم ساختمان، نوع سقف، جنس مصالح، ارتفاع ساختمان و همه و همه، هماهنگ با شرایط محیط طبیعى و خاصه عوامل آب و هوائى مى‌باشد.

شرایط آبوهوایی به موازات سایر عوامل محیطی، از مهمترین عوامل موثر در شکلگیری بنا و بافتها به شمار میآید. بهطوری که هرگونه دخل و تصرف انسان در محیط نیز به مقدار زیادی تابع شرایط آب و هوایی است. شناخت این ویزگیها میتواند در ارزیابی سازگاری انسان در محیط، شکلگیری و بهینه گزینی اشکال مطلوب ساختهای فضایی و بافتهای شهری نقش مهمی ایفا نماید. شهرستان بیرجند، از قسمتهای مختلف، شامل جلگه، دشت، و ارتفاعات تشکیل شدهاست.

2-2-1دما

نقش درجه حرارت در پاى‌گیرى و توسعهی شهرها و نقاط مسکونی، تأثیر به‌سزائى دارد. درجه حرارت بالا، نوع خاصى از شهرها و روستاها و اماکن مسکونى را ایجاب مى‌کند. پراکندگى و گستردگى بودن اماکن مسکونى و حتى میزان مساحت چنین واحدهائى به تأسى از نوع درجه حرارت است. وجود بادگیرها یا ایوان‌ها، پنجره‌هاى مقابل هم، جنس مصالح، که عناصر مختلف واحدهاى مسکونى را به یکدیگر مربوط مى‌سازد، به‌دلیل احتیاج به تبادلات حرارتى بین اجزاءِ مختلف ساختمان مى‌باشد. در مقابل، مساکنى که به ذخیره حرارت بیشترى در طول سال احتیاج دارند، نوعى دیگر از بنا، پوشش ساختمانى و تراکم را ایجاب مى‌کنند.

2-2-2رطوبت

بالا یا پائین بودن درصد رطوبت، از جمله عوامل مؤثر مى‌باشد. میزان رطوبت در رابطه با جنس مصالح ساختمان و فشردگى یا گسترده‌بودن آن، قابل تأمل است. با توجه به عملکرد باد و میزان رطوبت در افزایش یا کاهش درجه حرارت، یادآورى این نکته لازم است که ممکن است یک روز گرم با آسمان صاف و بدون رطوبت روز راحتى براى انسان باشد. در حالى‌که همین روز گرم اگر با رطوبت بالائى توأم باشد، ناراحتى انسان را فراهم مى‌کند

2-2-3 بادهای غالب

بادهای شهرستان بیرجند بیشتر در سه جهت شمالی – جنوبی، شرقی – غربی و جنوبغربی – شمالشرقی میوزند. به طور کلی بادهای بیرجند به دستههای زیر تقسیم میشوند :

الف) باد شمالشرقی – جنوبغربی که در زمستان میورزد و در اصطلاح محلی به آن سیاهباد گویند. و در هنگام وزش درجه حرارت را به سرعت پایین میآورد.

ب) باد قبله (قبلهباد): از جنوبغربی به شمالشرقی میوزد. بادی است گرم و مرطوب که در فصل زمستان میوزد و عموما توام با بارندگی است.

ج) فرح باد: از جنوبشرقی به شمالغربی میوزد. بادی است گرم که درجه حرارت را به سرعت بالا میبرد و بیشتر در اواخر زمستان و اوایل بهار میوزد.

د) باد 120 روزه: از بادهای مخرب است که جت وزش آن شرقی- غربی بوده و در فصل تابستان میوزد و با خود مقادیری خاک و شن حمل مینماید.

2-2-4 موقعیت جغرافیایی و وضعیت اقلیمی

شهر بیرجند در میان دره‌ی گسترده‌ای در جنوب خراسان در 32 درجه و 53 دقیقه‌ی طول شمالی و 59 درجه و 13 دقیقه‌ی عرض خاوری نسبت به نیمروز(نصفالنهار) گرینویچ بر فراز و نشیب و دامنه‌های یک رشته تپهها و ماهورها و پشته‌های خاکی به هم پیوسته واقع است که در شمال و شمال شرقی آن رشته کوه “مؤمن آباد” (میناباد) به ارتفاع 2780 متر و در جنوبش رشته کوه “باقران” به ارتفاع 2720 متر از سطح دریا به گونه‌ای تقریباً موازی کشیده‌ شدهاست.

2-3-1 گونه شناسی خانههای ایرانی

در ایران دوره اسلامی و حتی قبل از اسلام خانه ها دارای حریم و محرمیت بودند. به همین جهت در خانه ها ورودیها ویژگیهای خاصی داشتند. از گذر عمومی به خانه، در ابتدا یک کنه وجود دارد، سپس از دری وارد هشتی میشوند. داخل هشتی چند در وجود دارد چرا که ممکن است خانه متعلق به یک، دو یا سه خانواده باشد.

در شمال خانههای گالیپوش در غرب ایران خانههای ایواندار، در مناطق گرمسیر خانههای ایواندار و صفهدار و نقاط دیگر با توجه به ویژگیهای محل ساخته میشدهاند.

بهطور کلی خانههای ایرانی به دو دسته برونگرا و درونگرا تقسیم میشوند. خانههای برونگرا در مناطق دارای آب و هوای معتدل و مرطوب و خانههای درونگرا در مرکز و شرق ایران که دارای آب و هوای گرم و خشک هستند مورد استفاده قرار میگیرند همانند شیراز و خراسان و بیرجند.

2-3-1-1خانه های برونگرا:

در گونه شناسی برونگرا با گونهای از معماری مسکن با ویژگیهای از قبیل داشتن ارتباط بصری و فیزیکی مستقیم با فضای بیرون خانه، گسترش در ارتفاع و ساماندهی فضایی نسبت به یک فضای دیگر مثل دالان مواجه هستیم. حیاط در معماری برونگرا به وسیلهی پرچین یا دیوارک چوبی یا سنگی مطرح میشود و وحدتدهنده عناصری مثل چاه، آب، طویله، آشیانه طیور و انبار است.

2-3-1-2 خانه های درونگرا:

ویژگیهای یک خانه درونگرا:جهتیابی حیاط و فضاها بر اساس اقلیم، نداشتن ارتباط بصری مستقیم فضاهای داخل با فضاهای شهری بیرون و نظم و تناسب دقیق در نماها و حیاط میباشد. اکثر خانههای تاریخی دارای فضاهایی چون سردر، ورودی، هشتی، حیاط ومیانسرا، ایوان، اتاقهای پذیرایی و نشیمن، فضاهای خدماتی و.. میباشند.

کیفیت، تعداد، ابعاد و تنوع این فضاها بستگی به توان اقتصادی و ذوق و سلیقه سازنده و نیازهای او دارد.

2-3-2 زمان پیدایش محله:

طبق بررسیها و پرسش از اهالی مسن محله زمان پیدایش محله مورد مطالعه در زمان قاجار است. نام این خیابان منتظری است ولی به دلیل خاکی بودن این خیابان و طبق گفته اهالی محل که ابتدا خیابان ساخته شده و کمکم ساختمانها در اطراف آن ساخته شدهاند این خیابان به نام خاکی شهرت یافتهاست. در این خیابان حتی محلههای آن اسمهای خاص خود را داشتهاند همانند محله مدقلیبیگ و محله کاووسی و …. . و همچنین در این محدوده مورد مطالعه خانهها و بناهای تاریخی نیز وجود دارد از جمله خانه اعتمادینیا و خانه شریف و فاطمی و خانه گلاوی و …. که در ادامه به توضیح مختصری از هر کدام میپردازیم.

نقشه 2-4: ساخت شهر بیرجند و حصار اطراف شهر

نقشه 2- 5: مراحل توسعه کالبدی بیرجند در مقاطع مختلف تاریخی

نقشه 2-6: ریز محلات در محله رنگرزها

2-3-2-1 بررسی تحلیل ساختار معماری خانه فاطمی :

خانه فاطمی یکی از بناهای ثبتی داخل محدوده بافت تپه رنگرزها میباشد که دارای حیاط مرکزی میباشد. این سبک ساخت در بیرجند به چهارطرمهساز موسوم است. این خانه مانند تعداد زیادی از خانههایی که بر روی شیب تپه قرار دارند دارای اتاقی در یک جبهه ساختمان در طبقه دوم میباشد همچنین به علت گرما و سرمای شدید منطقه استفاده از زیرزمین در بناها امری رایج است. این فرم پلان و تزئینات در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی در بیرجند شایع شده بطوریکه قسمت زیادی از بناهای موجود در بافت بخصوص در تزئینات دارای تشابهات زیادی هستند.

تصویر2-1: خانه فاطمی

تصویر2-2 : برش طبقات خانه فاطمی

• سر در:

شکل ساده در با تزئینات آجری به اوج زیبایی و پرکاری خود رسیده است. به غیر از قابهای آجری قسمت ازاره آن، تزئینات و گل اندازهای آجری زیبا داخل آن را مزین کرده است. سردر خانه فاطمی علاوه بر دارا بودن این خصوصیات نسبت به دیوارهای دو طرف آن برجستهتر است و ارتفاع سردر یا با ارتفاع دیوار کاهگلی برابر است. ورودی نسبت به سازماندهی کلی فضاهای داخلی و موقعیت آن در در راستای محور اصلی خانه در کنج نقشه قرارگرفته و هشتی خانه به شکل چهارگوش ساخته شدهاست.از ویژگیهای هشتی خانه فاطمی سادگی آن است. مسیرهای طی شونده برای رسیدن به حیاط به شکلهای گوناگون طراحی میشدهاند. یکی ازنمونههای جالب و رایج که در خانههای فاطمی دیده میشود، بصورت L شکل است در این حالت ورود به حیاط به نحوی است که هیچگونه دیدی به اتاقها و داخل حیاط ندارد. تعداد ورودیها با توجه به سازماندهی کلی فضاها سه ورودی است و یک راه ارتباطی پشتبام است و دیگری ارتباط آن را با اتاقها میسر میساخته است و دیگر وروردی به حیاط بوده است.

• حیاط:

عنصر مهم در خانه فاطمی که سازمان دهنده فضاهاست حیاط مرکزی است که کلیه فضاها دور آن آرایش داده شده است.قسمتهای داخلی حیاط ، نسبت به ابعاد آن تقریبأ به شیوه رایج محلی طراحی شده است. حوض و باغچه از بخشهای اصلی حیاط است و محور طولی این دو عمود بر هم است. اتاقهای اصلی در راستای محور اصلی خانه قرار گرفتهاست و حوض در جلوی این اتاق هاست و یک نوع رابطه بصری مستقیم بین افراد ساکن در این اتاقها و حوض بوجود میآورده است. طرز قرارگیری حوض و باغچههای عمود بر آن و موازی محور طولی خانه را می توان یکی از ویژگیهای خانههای سنتی دانست. شکل حوض نیز چهارگوش است که متداولتر از اشکال دایره و لوزی بودهاست.

حیاط خانه فاطمی نمونه کامل درونگرایی است. حیاط محیطی کاملا متفاوت با فضای بیرون است، در این باغ کوچک، ساکنان با کاشتن درختان و گلهای زیبای مأنوس طبیعت همراه با حوض کشیده، محیطی دلپذیر بوجود آورده اند. افزون بر این، حیاط عنصر مهمی در سازماندهی فضاهای گوناگون در فصول مختلف میباشد. نقش ارتباطی _ حرکتی حیاط از ویژگیهای دیگر آن است.

2-3-2-2 خانه شریف:

الف)تاریخچه بنا:

خانه شریف هیچ مشابهتی با خانههای اطراف و اساسأ با خانههای بیرجند ندارد. از لحاظ ظاهری و باطنی با آنها متفاوت است. اما در این میان به نکته ظریفی برخورد میکنیم.که میتواند تاریخ دقیق بنا را با خطای کمتر از ده سال تعیین کند.

تصویر 2-3: خانه شریف

عمارت کلاهفرنگی در بیرجند از بناهای دوران قاجاریه (مظفری تا احمدی) میباشد ، که اکنون در اختیار استانداری بیرجند میباشد. به لحاظ نوع آجر به کار رفته در این بنا و نیز سایر مصالح بکار رفته در بام بنا شباهت انکار ناپذیری با خانه شریف دارد. نردههای بکار رفته در این دو بنا قالب مشترکی دارند که البته به هنگام مرمت و بازسازی عمارت کلاه فرنگی مقداری تغییر کردهاست. بنا بر مفروضات فوق خانه شریف بیرجند همعصر با عمارت کلاه فرنگی و متأخرتر بودهاست. قابل توجه است که این قالب در جای دیگری استفاده نشده است و در سطح شهرستان فقط همین دو بنا چنین نردههایی دارند. بنا براین نظریه ارائه شده در این قسمت معتبر میباشد و تاریخ ساخت بنا به حداقل 70 سال و حداکثر 90 سال گذشته میرسد و به هر صورت این بازه زمانی کمتر مورد تشکیک است. اما تاریخ دقیق احداث بنا غیرقابل تعیین است.

• موقعیت قرار گیری

خانهی شریف بیرجند در بخش مرکزی و بافت قدیمی شهر بیرجند قرار دارد. این بنا در مجاورت محور اصلی شمال به جنوب بیرجند، حدفاصل میدان شهدا تا میدان امام خمینی قرار دارد. از شمال به خانههای مجاور نهایتا به خیابان خاکی محدود میشود. این بنا به صورت بافت شهری متراکم و فشرده بوده و برفراز تپهای بنا شده و بههمین دلیل فرم بافت و کوچهها متأثر از توپوگرافی تپه است. خانهی شریف نیز بر فراز بلندترین قسمت این تپه (تقریبأ در نوک تپه) قرار دارد و به جرأت میتوان گفت که بام این منزل بلندترین بام شهر بیرجند محسوب میشود.و از بام این خانه میتوان سراسر شهر و حومه اطراف آنرا مشاهده کرد.

از لحاظ نمای شهری نیز این بنا به لحاظ دیوارهای بلند و درختان سرو بلند در حیاط بنا، تقریبا از همه نقاط شهر بخوبی قابل تشخیص و شناسایی است. چرا که در بافت اطراف درختان حیاط کم ارتفاع بوده و ارتفاع بناها مانع از مشاهده درختان حیاط میشود. اما سروهای خانه ی شریف از این قائده مستثنی است و از همه جا خصوصأ مرکز شهر قابل مشاهده است.

این بنا توسط فرد دیگری ساخته شده و تکمیل شده و سپس در دوره پهلوی اول و دوم (احتمال بیشتر پهلوی دوم) توسط آقای شریف از فرد مزبور خریداری شده و مورد تملک همسرانشان قرار داشته است. و تا هنگام فوت ایشان 1376 مورد تملک و سکونت ایشان بوده است. از این تاریخ تا امروز بنا در تملک دکتر شریف به عنوان نماینده وراث (فرزند آقای شریف) بوده است و توسط ایشان اداره و نگهداری میشود.

تصویر2-4: پلان خانه شریف

2-3-2 نام و وجه تسمیه:

این شهر را از قدیم به دو نام خوانده اند: 1. قهستان 2. بیرجند

1. قهستان

“قهستان” نام تمام سرزمینی در جنوب خراسان بودهاست و آن منطقه‌ی “کوهستانی” گسترده‌ایست که از شمال به تربتحیدریه، از شمالشرقی به هرات و افغانستان، از شرق به دشت ناامید، از جنوب شرقی به سیستان و بلوچستان، از جنوب و جنوبغربی به کویر لوت، از غرب به طبس و کویر مرکزی و از شمال غربی به دشت کویر محدود می‌شده و به سبب “کوهستانی” بودنش به این نام یعنی “قُهِستان”(=کُهستان=کوهستان) خوانده شده است. “قهستان قدیم” شامل ولایات خواف، گناباد، بجستان، کاشمر، فردوس، طبس، قائن، طبس مسینا، بیرجند و نهبندان بودهاست. ولی گاه به محدوده‌ی کوچکتری از این سرزمین یعنی ولایت “قائنات” اطلاق گردیده و گاهی تنها به “شهر بیرجند” نیز گفته شده است.(پایان نامه……)

2-3-4 بافت:

بافت ارگانیک: این بافت در واقع هسته اولیه شهر را در برمیگیرد و در مرکز شهر به وضوح به چشم میخورد که نمونه آن در تصویر شماره:2-5 نشان داده شده است.

تصویر شماره2-5: بافت ارگانیک

2-3-4-1 بافت شطرنجی: این بافت توسعهی شهر بعد از سال 44 را در برمی گیرد. بخش اعظم شهر به جز بافت قدیم حتی در مناطق حاشیهای دارای بافت شطرنجی است. در این بافت، خیابانها وسیع و فضای مجموعه باز است. اما ساختمانها اغلب یک طبقه بوده، از نمای شهری همگون و مطلوبی برخوردار نیستند.

2-3-4-2بافت سازمانی و قطعات تفکیکی: این بافت که بخش زیادی از جنوب شهر را در برمیگیرد، در واقع ادامه بافت شطرنجی با نظم کامل است. سازمان زمین شهری قطعات بزرگ زمین را تفکیک و به مردم واگذار کردهاست. این بافت از قطعات تفکیکی مساوی و همگون، کوچه ها و خیابانهای موازی(معمولا با فواصل مساوی) تشکیل شدهاست. در این بخش نیز اغلب ساختمانها یک طبقه هستند و تفکیکها در آن از سایر نقاط شهر وسیعتر است.

2-3-4-3بافت حاشیهای

این بافت در مناطق شمالی و بخشهایی از غرب شهر به چشم میخورد. در این بخش اقشار کم درآمد که اغلب مهاجرین روستایی هستند سکونت دارند. بافت این منطقه ظاهرا از تقسیمات شطرنجی برخوردار است.

2-3-4-4بافت تاریخی

الف)هسته ی اولیه شهر:

برای اولین بار یاقوت حموی در معجم البلدان از بیرجند به عنوان شهری زیبا یادکرده که مربوط به اوایل قرن 7 میباشد. در واقع اولین سند مکتوب و معتبری که نام بیرجند در آن به عنوان شهر آمده همین کتاب میباشد. از طرفی طبق مطالعات انجام شده ظاهرا قدیمیترین بنای بیرجند، مسجد جامع، واقع در محله چهار درخت، متعلق به قرن 6 هجری است. بدین ترتیب حداقل 800 سال پیش بیرجند دارای مسجد جامع بودهاست.

2-4 جغرافیای انسانی در بیرجند

براساس سرشماری سال 1375 جمعیت شهرستان بیرجند حدود 27640نفر است که از این تعداد 142031 نفر مرد و 134554 نفر زن هستند. از کل جمعیت بیرجند تعداد 131488 نفر در نقاط شهری و 145012 نفر در روستاها زندگی می کنند. طبق این سرشماری از 238997 نفر جمعیت 6سال به بالا این شهرستان، 8/76 درصد باسواد هستند. نسبت باسواد در بین مردان 33/82 درصد و بین زنان 06/71 درصد است.

2-4-1 جغرافیای سیاسی و اقتصادی( تقسیمات اداری و سیاسی):

بخش مرکزی: این بخش با مرکزیت شهر بیرجند 15221 کیلومتر مربع وسعت دارد . این بخش دارای 7 دهستان و تعداد 442 آبادی است.

منابع اقتصادی :

1. دامداری : دام های موجود در این استان عبارتد از بز، گوسفند، گاو و شتر.
2. کشاورزی: کشاورزی در این ناحیه همواره با مشکل کم آبی روبه رو بوده است با این حال گندم، جو، زعفران، زرشک، چغندر و پنبه، ینجه، شلغم، ارزن، گاورس، هندوانه و… در این ناحیه کشت می شود.
3. معادن: منطقه جنوب خراسان به دلیل ساختار ویژه زمین شناسی و فازهای متعدد کانی سازی از لحاظ ذخایر معدنی و تنوع آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
4. صنایع دستی: صنایع بافندگی نظیر قالی بافی، سبد بافی، پارچه بافی و بافت جاجیم، پلاس، گلیم ونمد از دیرباز در این منطقه رواج داشته است وهمچنین سفالگری و آهنگری.

فصل سوم

مطالعات اجتماعی

3-1 شناخت جمعیت و متغیرهای مربوط به آن

تولید این آمار و اطلاعات جمعیتی معمولا به روش ثبتی و توسط سازمان ثبت و احوال کشور که مسئولیت ثبت وقایع جمعیتی و تولید و انتشار آمار انسانی را بر عهده دارد، تهیه و از طریق تولید مجموعههای آماری متنوع ماهانه، فصلی، سالیانه و تهیه گزارشات خاص و ویژه در اختیار سازمانها و دستگاههای اجرایی کشور، مجامع علمی، پژوهشی و…. قرار میگیرد. این آمارهای حیاتی که به دنبال خود تحولات جمعیتی را رقم میزند، بیانگر وضعیت و شرایط کشور و استانها در ابعاد گوناگون بوده و آگاهی از این واقعیتهای جمعیتی، میتواند دست اندرکاران و سیاستگذاران کشور را در جهت برنامهریزی صحیح و دقیق یاری رسانده و نتایج مطلوبی در جهت اهداف تعیین شده بدست آورد.

3-1-1 متغیرهای جمعیتی سرشماریهای 1375-1390

جمعیت جوان در سنین 15 تا 39 سالگی میباشد که در حالحاضر بیش از نیمی از جمعیت کل ایران در سن 15 تا 39 سالگی قرار دارند. این تراکم جمعیت جوان از طرفی باعث بروز مشکلاتی برای جوانان به ویژه بحث اشتغال و ازدواج شده و از طرف دیگر فرصت جمعیتی ایجاد شده که می توان با برنامهریزی از آن در جهت شکوفایی کشور استفادهکرد. همچنین نسبت جمعیت گروه سنی 40تا59 سالگی سال 1385 که نیروی انسانی فعال و باتجربه را تشکیل میدهند برابر با 17.4 درصد میباشد که در مقایسه با سال 1375 (12.9درصد) وضعیت بهتری دارد.

تصویر شماره 3-1: تراکم نسبی جمعیت به تفکیک استان در سال 1390(نفر در کیلومتر مربع)

آمار افراد باسواد و بیسواد

باسواد

افرادی که میتوانند به فارسی یا به هر زبان دیگری متن سادهای را بخوانند و بنویسند خواه مدرک رسمی داشته یا نداشته باشند با سواد تلقی میشود.

سال	جمعیت 6 ساله و بیشتر			جمعیت با سواد
	مرد و زن	مرد	زن	مرد و زن	مرد	زن
کل
1385	63920157	32494220	31425937	54082184	28835359	25246825
1390	67681876	34079833	33602043	57361682	30126120	27235562
شهری
1385	43963466	22372530	21590936	39096165	20624831	18471334
1390	48609228	24442107	24167121	43047971	22358196	20689775
روستایی
1385	19865009	10075298	9789711	14938943	8183348	6755595
1390	19023294	9612487	9410807	14286733	7752447	6534286

جدول شماره3-9: جمعیت 6 ساله و بیشتر باسواد بر حسب جنس به تفکیک نقاط شهری و روستایی

سال	میزان با سوادی
1390	92.4
1385	91.7

جدول شماره 3-10: میزان باسوادی جمعیت 10تا 49 ساله

3-1-4 هرم سنی و هرم جنسی شهر

هرم سنین اوضاع گذشته جمعیت را نشان می‌دهد. زاد و ولدها و مرگ‌ومیرهای گذشته مهاجرت‌ها و سنّ مهاجرت و به‌طور کلی وقایع و حوادثی که در تاریخ گذشته جمعیت روی داده است (جنگ‌ها، بیماری‌های مسری، بحران‌های اقتصادی و مهاجرت‌ها)را نشان میدهد. و حکایت از این می‌کند که جمعیت موجود، خود نتیجه مجموعه حوادث و وقایع گذشته است و آثار و نتایج آن در آینده در هرم سنین جمعیت انعکاس می‌یابد.

نمودار شماره 3-3: هرم سنی

3-1-5 پیش بینی جمعیت در سال 1395

با توجه به سرشماری نفوس و مسکن 1390 و مشاهدات صورت گرفته از اطلاعات به دست آمده جعیت رو به افزایش است و سال 1390 نسبت به سالهای 1385 و 1375 افزایش کمتری داشته که به نظر میرسد به دلیل فرهنگ سازی فرزند کمتر زندگی بهتر باشد اما به دلیل کاهش جمعیت در سنین 0-14 سال دوباره دولت تصمیم به تبلیغ و ترویج خانواده با جمعیت زیاد را در نظر دارد که پیشبینی میشود افزایش قابل ملاحظه ای داشته باشد در حال حاضر کشور ما با مسئلهی تورم جمعیت جوان و افزایش بیکاری مواجه است.

3-1-6 آمارهای حیاتی

موضوع	1390	1391	1392
ولادت ثبت شده	6143	6367	6722
ولادت ثبت شده در مناطق شهری	4706	5100	5363
ولادت ثبت شده در مناطق روستایی	1437	1267	1359
وفات ثبت شده	1346	1295	1498
وفات ثبت شده در مناطق شهری	853	977	1152
وفت ثبت شده در مناطق روستایی	493	318	346
ازدواج ثبت شده	4219	3997	3467
ازدواج ثبت شده در مناطق شهری	2664	2599	2351
ازدواج ثبت شده در مناطق روستایی	1555	1398	1116
طلاق ثبت شده	474	531	572
طلاق ثبت شده در مناطق شهری	342	386	447
طلاق ثبت شده در مناطق روستایی	132	145	125

جدول 3-12: تعداد وقایع ولادت، وفات، ازدواج و طلاق شهرستان بیرجند

3-1-9 میزان مهاجرت

مهاجرت بی رویه یک بیماری اجتماعی و عامل بسیاری از نابسامانیهای سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی است . درکشور در طول سالهای گذشته مهاجرت وجود داشته و بعد از انقلاب به دلایل متعدد تشدید گردیده است. مسئله مهاجرت به صورت مهاجرت از روستا به شهر، از شهر به روستا، از روستا به روستا ، از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ در جامعه اتفاق میافتد. مهاجرت یکی از ابعاد مهم فرایند توسعه اقتصادی – اجتماعی به حساب میآید. مهاجرت از مناطق روستایی به سوی شهرها در اغلب کشورها مشاهده میشود لیکن، شیوه آن در کشورهای در حال توسعه با کشورهای پیشرفته تفاوت دارد. در حال حاضر آنچه برای جامعه مسئله است سطح مهاجرت از روستا به شهرها است .

فصل چهارم

مطالعات اقتصادی

اشتغال

تمام افراد 10 ساله و بیشتر (حداقل سن تعیین شده)که در طول هفتهی مرجع، طبق تعریف کار، حداقل یک ساعت کار کرده و یا بنا به دلایلی به طور موقت کار را ترک کرده باشند، شاغل محسوب میشوند. شاغلان به طور عمده شامل دو گروه مزد و حقوق بگیران و خود اشتغالان به عنوان اشتغال محسوب میشود.

4-3-2 کالا ها، میزان صادرات و واردات

عمده کالاهای تولیدی استان در بخش کشاورزی را زرشک، زعفران، عناب و چغندر قند تشکیل میدهد.

در بخش صنعت ومعدن: لاستیک، مواد شوینده،سنگ گرانیت و سنگهای معدنی

در بخش صنایع دستی فرش دستباف و تابلو فرش.

در 12 ماهه سال 1392 کالاهای صادراتی 14882 فقره اظهارنامه گمرکی به وزن 1123665 تن به ارزش 699714922 دلارازطریق گمرک استان خراسانجنوبی ازکشورخارج گردیدکه نسبت به مدت مشابه درسال 91 ازنظر وزن 90 درصد و از نظر ارزش 63 درصد رشد داشتهاست. ازاین تعداد اظهارنامه 3656 فقره درگمرک اتاستان و11226 فقره در سایر گمرکات کشور تنظیم گردیدهاست .لازم به ذکر است بخش اعظم اینکار پس از حذف بخشنامه های محدودکننده بخصوص حذف تعهد ارزی صورت گرفتهاست. عمده اقلام صادراتی دراین مدت شامل حلال صنعتی- هویاند- لایتاند- رافینیت- تجهیزات صنعتی- انواع محصولات پروپیلن–پیویسی–انواع کودهای شیمیایی مجاز- روغن هیدرولیک – گریس- روغن موتور- مکمل سوخت- موکت- ایزوگام- سیمان- زرشک- زعفران- عناب- کاشی- سرامیک و انواع مواد غذایی مجاز بودهاست عمده این اقلام به کشورهای افغانستان–عراق- پاکستان- هندوستان- آلمان وترکمنستان صادرشدهاست.

4-3-3 نقش شبکه حمل و نقل در شکوفایی اقتصاد شهر

توسعه و تقویت محورهای ارتباطی شرقی ناحیه (مرزی) نبود ثبات سیاسی و امنیتی در مرزهای شرقی کشور بویژه در رابطه با ناپایداری سیاسی در کشور همسایه(افغانستان)این مساله موجب گرایش برنامهریزان به توسعه شبکه محورهای ارتباطی درون ناحیه شده است، اما با توجه به چشمانداز سیاسی امنیتی در مرزهای شرقی که اینک بوجودآمده میتوان به توجیه توسعه راهها در کناره های شرقی و نزدیک به مرز اشاره نمود.

• اتصال ناحیه به شبکه حمل و نقل ریلی کشور(بیرجند – زاهدان و بیرجند – مشهد)
• توسعه و تکمیل فرودگاه بیرجند در راستای ارتقاء عملکردی آن
• تسریع در احداث و تکمیل پایانه مرز میل 78
• توسعه و تکمیل محور ارتباطی سربیشه – پایانه مرزی میل 78
• توسعه و ارتقاء شبکه ارتباطی بین مراکز منظومه، مجموعه و حوزه های روستایی
• توسعه و تقویت شبکههای ارتباطی روستاهای هدف گردشگری شامل روستاهای خور، فورگ، چنشت، افین و ماخونیک

فصل پنجم

مطالعات کالبدی

5-1 ساختار سلسله مراتبی کالبدی شهر

5-1-1 واحد همسایگی

درباره مفهوم واحد همسایگی محل بحثهای بسیاری بوده است. در کل اساس قابل قبول و عمومی برای تعاریف واحد های همسایگی وجود ندارد. صاحبنظران مختلف سعی کردهاند که از زوایای متفاوت به تعریف این مفهوم بپردازند. در زیر مهمترین تعاریف از واحد همسایگی را که ابعاد مختلف معنایی آن را دربرمیگیرند، ذکر میشود. این تعاریف را میتوان در قالب موارد زیرخلاصه کرد:
1.همسایگی یک واژه و مفهوم ذهنی و انتزاعی است. برای برخی این کلمه تنهامحدود به یک تعداد بلوک اطراف یک و یا تعدادی واحد مسکونی یا ساختمانهای همسایه آن است .تعریفی دیگر آن را محدوده بزرگی (حدود سه کیلومتر مربع)شامل صدها بلوک و دهها هزار شهروند و یا شاغل میداند. پسوند “Hood “برای “Neighbourhood “ممکن است به یک گروهبندی اجتماعی یا فرهنگی ویژهای ازمردمی که در همسایگی یکدیگر زندگی میکنند (با ارتباط کمی با ملحقات کالبدی اطراف ) اشارهکند .
2.واحدهای همسایگی مکانهایی هستند که مردم در آنها زندگی میکنند به عبارت دیگر واحدهای همسایگی بر یک احساس تعلق به مکان شخصی که خاطرات و زندگیهای مردم در آن ثبت شدهاست دلالت دارند .
3.واحد همسایگی یک حوزه یا ناحیه محلی گرد برخی مکان ها و قسمتی قابل تشخیص از یک ناحیه شهری، ناحیهای متشکل از کاربردهای متنوع و مختلط که در درون ساختار یک شهر تلفیق و یکپارچه گشته، تعریف شدهاست. ناحیهی شهری بادارا بودن گسترهای متنوع از انواع ساختمان، معابر و فضای باز عمومی که که تنوع فعالیت انسانی را ارائه میدهند.

4. واحد همسایگی یکی از واحدهای تشکیلدهنده پایه شهر به شمار میروند. واحدهای کالبدی متوسط فعالیت مسکونی هر شهر را آرایش داده و محیطی که مردم هر روزه در آن زندگی میکنند را شکل میدهند .
5.از دیدگاه انجمن برنامهریزی آمریکا واحد همسایگی یک موجودیت متنوع و پویای اجتماعی – اقتصادی با دارا بودن ویژگیهای منحصر بفرد است، که توسط شهروندان واحد همسایگی و هم اجتماع محلهی تشخیص داده می شود . یک واحد همسایگی یک ناحیه شهری برنامهریزی شده به همراه تلفیقی از فعالیت انسانی است که در حول یک مرکز تعریفشده سازماندهی شدهاست.

5-1-2 حریم شهر

عبارت است از قسمتی از اراضی بلافصل پیرامون محدوده شهر که نظارت و کنترل شهرداری در آن ضرورت دارد و از مرز تقسیمات کشوری شهرستان و بخش مربوطه تجاوز ننماید.

5-1-3 محدوده شهر

محدوده شهر عبارت است از حد کالبدی موجود شهر و توسعه آتی آن در دوره طرح جامع و تا تهیه طرح مذکور در طرح هادی شهر که ضوابط و مقررات شهرسازی در آن لازمالاجرا میباشد.

شهرداریها علاوه بر اجرای طرحهای عمرانی از جمله احداث و توسعه معابر و تأمین خدمات شهری و تأسیسات زیربنایی در چارچوب وظایف قانونی خود کنترل و نظارت بر احداث هر گونه ساختمان و تأسیسات و سایر اقدامات مربوط به توسعه و عمران در داخل محدوده شهر را نیز به عهده دارند.

5-1-4 تقسیمات شهری

سطح شهر برحسب وسعت، جمعیت، بافت و شبکه بندی بطور سلسله مراتبی به منطقه، ناحیه، محله، کوی و کویچه تقسیم میگردد.

5-1-5 منطقه

معمولا مدیران دولتی برای مدیریت بهینه یک کشور به تقسیمات کشوری بر دو اساس میپردازند:

1. تشابهها

2. تفاوتها

بنابه یک تعریف کلی، منطقه سرزمینی است که بهینه آن یا به وسیله نوعی وحدت اداری یا اقتصادی، و یا به وسیله تجانساتی در پستی و بلندیها، آب و هوا و نوع گیاهان، و یا به توسط مجموعه متجانس مردمی که در آن زندگی میکنند، مشخص میگردد.

مناطق را به شرح زیر تقسیم کردهاند:

ناحیه جغرافیایی: 1. طبیعی 2. جغرافیایی

ناحیه اقتصادی: 1. کشاورزی و دامپروری 2. معادن و صنایع 3. بازرگانی، مرزی، بندری، رباطی

ناحیه اجتماعی: 1.نظامی 2. فضایی 3. تأمین اجتماعی 4. اداری- سیاسی

ناحیه فرهنگی: 1. بنا به آداب و رسوم و هنرهای قومی 2. آموزشی دانشگاهی

5-1-6 ناحیه

به نظر ماکسیمیلین سور « ناحیه فضای گسترش چشمانداز است »

از دیدگاه لوئیز مامفورد « بین قاره و روستا وسعت فضایی است که گاهی به مانند دولتی وسیع و زمانی بسیار خرد است، اینجا ناحیه انسانی است » به تعبیر دیگر، ناحیه عبارت است از یک واحد جغرافیایی که در وسعتی بین قاره و روستا قرار میگیرد و گاهی بزرگتر از یک ایالت و زمانی کوچکتر از آن است و این یک ناحیه انسانی است.

در فرهنگ آکسفورد ناحیه اینگونه تعریف شدهاست: هرگاه بخشی از سیاره زمین دارای چنان چهرههایی باشد که به وسیله عامل و یا عواملی به درجهای از وحدت و هماهنگی برسد که از بخشهای مجاور خود اختلاف داشتهباشد ناحیه خوانده میشود و به عبارت سادهتر وحدتیابی اساسی هر ناحیه جغرافیایی است (حسین زاده دلیر ،7 : 1388)

ناحیه، فضا یا قسمتی از کره زمین یا خاک یک کشور است که عواملی طبیعی، اقتصادی و اجتماعی آن را از محیط اطراف خود متمایز کردهاست ( شیعه ، 89: 1369)

5-1-7 تعریف و مفهوم محله

محله در قانون تقسیمات کشوری، مجموعه ساختمانهای خدماتی و مسکونی، تعریف شدهاست که ساکنان آن از لحاظ بافت اجتماعی خود را اهل آن محله میدانند. هر محله از مجموعه بلوکهای ساختمانی تشکیل میشود که توسط شبکه ارتباطی از هم جدا میشوند و حدود محلهها تابع تقسیمات شهرداری است. (خاکساری،علی،1385)

مجتمع مسکونی

عبارت است از اجتماع تعدادی واحدمسکونی ( حداقل چهارواحد ) دریک قطعه زمین

واحدساختمانی مستقل

واحدی است ازیک ساختمان که دارای درب ورودی اصلی مجزا،‌ سرویسهای بهداشتی و آشپزخانه و نشیمن مستقل باشد.

واحدمسکونی

شامل تمام یا قسمتی از سطح زیربنا که به طور مستقل حداقل امکانات برای اسکان یک خانوار را دارا باشد. در یک واحد مسکونی علاوه بر فضاهای عمومی پیش بینی آشپزخانه و توالت و حمام الزامی است و حداقل مساحت آن طبق ضوابط جاری 55 مترمربعمیباشد.

آپارتمان

ساختمانی که بتواند امکانات سکونت یا فعالیت تجاری، اداری حداقل چهار واحد مستقل را فراهم نماید آپارتمان نامیده میشود.(مجتمع آپارتمانی به واحد های مسکونی اطلاق میشود که عرصه آنها مشاع باشد)

5-2 کاربری اراضی

کاربری عبارت است از نوع استفاده و بهره برداری از اراضی.

مجموع مساحت حریم بیرجند و محدوده خدماتی از آن به میزان 28217755/3 متر مربع ، مساحت حریم برابر با 1135106/8 متر مربع خواهد بود. در محدوده حریم شهر بیرجند ، اراضی به دو قسمت تقسیم شده اند: 1. اراضی دارای کاربری 2. اراضی بایر

اراضی بایر دارای مساحت 186907 مترمربع و مساحت کاربری های موجود برابر با 98669076/17 متر مربع میباشد.

اراضی حوزه مسکونی

به اراضی گفته میشود که براساس نقشه کاربری اراضی برای احداث سکونت گاههای تک واحدی و مجتمعهای چند خانواری و آپارتمانهای چند واحدی و واحدهای باغ مسکونی اختصاص یافتهاند .
اراضی باغداری

در صورتی که کاربری پلاک در سند باغ قید شده باشد کاربری پلاک باغ تلقی شده و تفکیک و ساختمان در آن تابع قوانین باغداری خواهدبود و چنانچه در نقشه تفصیلی کاربری پلاک بصورت مسکونی طراحی گردیده شهرداری میتواند ضمن توافق با مالک نسبت به ابقاء باغ اقدام نماید. بر اساس ضوابط طرح جامع شهر اهواز اراضی باغداری تحت عنوان کاربری مسکونی با تراکم ویژه مطرح شدهاند که غیر قابل تفکیک میباشند و حداکثر زیر بنای مجاز آن یک واحد مسکونی با 150 مترمربع زیر بنا در طبقه همکف و 300 متر مربع در طبقات میباشد .

اراضی حوزه تجاری

شامل اراضی است که ویژه فعالیتهای بازرگانی، عمده فروشی، خرده فروشی، خرید و فروش، خدمات و کاربریهای مجاز در آنها میباشد و نحوه احداث و بهرهبرداری از آنها به تفکیک در بخشهای مربوطه ذکر گردیدهاست.

اراضی حوزه اداری

این حوزه عبارت است از اراضی که ویژه استقرار واحدهای اداری و دولتی یا وابسته به دولت و یا واحدهای خصوصی با کاربری اداری میباشد .

اراضی حوزه صنعتی

صنایع و کارگاهها در 5 گروه کارگاههای درون شهری، بازارچههای صنعتی و پارک صنعتی و صنایع با آلودگی زیاد و صنایع و تأسیسات ویژه طبقه بندی میشوند که فقط 2 دسته کارگاههای درون شهری و بازارچههای صنعتی در داخل شهر قابل استقرارند و پارک صنعتی و صنایع با آلودگی زیاد و صنایع و تأسیسات ویژه در خارج از محدوده مصوب شهر مجاز به فعالیت میباشند. هر یک از گروههای مذکور در حوزه کاربری صنایع و کارگاهها به تفکیک تعریف شدهاند.

5-3 کیفیت ابنیه

که به بررسی کیفیت بنا از نظر نوساز و قدیمی و تخریبی بودن آن میپردازد.

5-4 قدمت

که شامل سن بنا میباشد و اطلاعاتی دربارهی تاریخی و میزان قدیمی بودن بنا به ما میدهد.

5-5 مصالح نمای ساختمان

مصالحی که در نمای ساختمان به کار رفته و باعث زیبایی ساختمان میشود. در قدیم اکثر ساختمانها با نمای خشت، آجر و کاهگل بودند ولی در حال حاضر از مصالحی مثل آجر سه سانت، سیمان، سنگ، آلومینیوم و تراورتن استفاده میکنند.

5-6 دستهبندی ساختمانها از نظر تعداد طبقات

گروهبندی کلی آن شامل:

1.ساختمانهای 1و 2 طبقه

2.ساختمانهای 3و 4 طبقه

3.ساختمانهای بیش از 4 طبقه

فصل ششم

مطالعات شبکه معابر

6-1: اجزای شبکه معابر

6-1-1: راههای شریانی درجه یک

راههای شریانی درجه یک ارتباط با راههای برون شهری را تأمین میکنند و به سه گروه آزاد راه و بزرگراه و راه عبوری تقسیم میشوند.
1. آزاد راه : در آزادراهها ترافیک متقابل جدا شده، تقاطعها غیر همسطح، ورود و خروج کنترل شده، محدودیت حداقل و حداکثر سرعت، محدودیت انتخاب باند وجود دارد. حداقل دارای دو خط عبوری در هر طرف و فاصله تقاطعها 2 کیلومتر و حداقل عرض پوسته 76 متر و حداقل فاصله معابر موازی هم رده 6 کیلومتر است. بزرگراه گذرگاهی میباشد که حداقل دارای دو خط عبوری در هر طرف بوده و ترافیک دو طرف آن به وسیله موانع فیزیکی از هم جدا شده باشد و عموماً دارای تقاطعهای غیرهمسطح است، ولی میتواند معدودی تقاطع همسطح و کنترل شده داشته باشد و حداقل عرض پوسته 45 متر و سرعت طرح 80 تا 100 و سرعت مجاز 70 تا 90 کیلومتر در ساعت و فاصله تقاطعها از یکدیگر 1500 متر میباشد. امکان دسترسی مستقیم به کاربریهای اطراف وجود ندارد و حداقل فاصله معابر موازی هم رده 2500 متر و حداقل عرض جزیره میانی 3 متر است.
2. بزرگراه :راهی است که ترافیک دو طرف آن مانند آزاد راه به طور فیزیکی از یکدیگر جدا میباشد و جریان ترافیک در آن در طولهای قابل ملاحظه پیوسته فرض میگردد. نحوه صحیح ورود به بزرگراه و خروج از آن کاملاً کنترل شده میباشد. در این گذرگاهها میتوان تعداد محدودی تقاطع همسطح با حداقل فاصله 5/2 کیلومتر احداث نمود .
3. راه عبوری: ادامه راههای برون شهری دوخطه دو طر فه در داخل شهرهای کوچک و متوسط میباشد به شرطی که عملکرد عبوری آنها در داخل شهر یا روستا نیز حفظ شود. تقاطعهای این نوع معابر معمولاً همسطح است و فاصله بین آنها در حدود 5/2 کیلومتر و ورود و خروج به این نوع راهها نیز تنظیم شده میباشد.

در خیابانهای محلی، هر سه نقش جابجایی، دسترسی و اجتماعی اصلی‌اند و به آنها توجه یکسان میشود. از آنجا که بطور طبیعی غلبه با وسایل نقلیه موتوری است، رعایت نقش اجتماعی ایجاد میکند که سرعت و حجم ترافیک موتوری به شدت تحت نظر گرفته شود.

6-1-3: تصاویری از شبکه معابر محدوده:

تصویر شماره6-1: خیابان حکیم نزاری شریانی درجه دو اصلی

تصویر شماره6-3: خیابان شهدا شریانی درجه دو اصلی

 

تصویر شماره6-3: کوچهی حکیم نزاری شریانی درجه دو فرعی(جمع و پخش کننده)

تصویر شماره6-4: کوچهی منتظریشریانی درجه دو فرعی(جمع و پخش کننده)

6-2: گره

در زندگی حرفه ای بارها از واژه کلیدی گره استفاده می شود و با دادن پسوندی « ترافیکی » به آن ، ذهن انسان متوجه نقاطی در شهر می گردد که باعث راه بندان و عدم حرکت روان خودروها شده اند . بدیهی است با این رویکرد تمام توجه به تقاطع هایی جلب می گردد که چندین معضل را به وجود آورده اند . هر چند توجه به این موضوع ، مهم و ضروری است ، ولی باید گفت که شهرسازی ، و دانش طراحی شهری«گره» تنها به تقاطع های مشکل زا محدود نمی گردد . و نیز از طرفی دیگر ، مفهوم گره مساوی با تقاطع نیست . زیرا گره یکی از عناصر تصویر ذهنی است ، در صورتی که تقاطع واقعیتی است موجود که برخی از اطلاعات آن را ادراک کرده و عینیتی از آن را پیش رو داریم.

به بیانی دیگر ، اصطلاح گره در دانش طراحی شهری ( برخلاف تصور رایج) اشاره به یکی از عناصر تصویر ذهنی دارد که – از هر نوع تجمع رویدادهای مختلف در شهر – در ذهن شهروند شکل گرفته است . کاشف این مسئله ، یک روانشناس توپولوژیک به نام کورت لوین ( 1936 میلادی ) بود که پس از آزمایش های فراوان متوجه شد که شهروندان ، اولا برای ایجاد تصویری ذهنی( Image ) از محیط خود ، شرایط موجود در محیط را در چند عنصر نقطه ای ( گره ) ، خطی (مسیر) ، بقچه ای (حوزه) و جدا یا وصل کننده (لبه) خلاصه می کنند . دوماً این عناصر و تصویری که از آن در ذهن خود نقش می بندد ، کاملا به تصویر عینی مطابقت نداشته و سوما انسان ها ، رفتار خود را نه بر اساس واقعیت ها ، بلکه بر اساس تصوری که از مکان خاص دارند تنظیم می کنند.

این کشف مهم چند دهه بعد توسط کوین لینچ وارد ادبیات شهرسازی شد . او با کمک همکاران خود ، در کتاب The Image of City این را به جامعه شهرسازی معرفی کرد. این کتاب که باید به « تصویر ذهنی شهروندان از شهر خود» ترجمه می شد. توسط استاد مرحوم زنده یاد مزینی به « سیمای شهر» تغییر شکل یافت.

کولین لینچ و پیروان وی ، متوجه شدند که نه فقط تفاوت مذکور وجود دارد. بلکه تصویر ذهنی گره ، فقط حاصل از تقاطع خیابان ها ، یا حتی میدان و فلکه بوده است ، بلکه کلیه فضاها و پاره فضاهایی که محل تجمع یا تلاقی رویدادهای متنوع جمعی هستند را در بر می گیرد. به بیانی دیگر نه فقط انواع تقاطع ها و میادین ، فلکه ها و جلوخان ها بلکه پاتوق ها و محل تمرکز والدین در جلوی ورودی مدرسه را نیز شامل می گردد . لازم به ذکر است که تصویر گره در ذهن به تجمع عملکردها یا فرم ها محدود نبوده است بلکه شامل تجمع معانی در یک محل نیز می گردد . در مطالعات شهری هر یک از این موارد مورد تحلیل و برنامه ریزی قرار می گیرند.

تصویر شماره6-6: مسجد محمدیه به عنوان گره

تصویر شماره6-7: بانک صادرات به عنوان گره

6-3: میدان

عمومی ترین و مردمی ترین فضاهای شهری در جامعه ایران بازارها و میادین محلی بودند و میدان های ارگ یا میدان اصلی شهر(مانند میدان نقش جهان) بیشتر وظیفه ای تشریفاتی و در خدمت نهادهای حکومتی و مسئول شهر قرار داشتند از آنجا که میادین اصلی توسط حاکم و اطرافیانش احداث می گردید ، دولت نیز مسئول حفظ و نگهداری از آن بود. از سوی دیگر میادین محلی و برخی تکایا که محل جمع و تعامل اجتماعی اهالی محل بود ، توسط خود مردم احداث ، حفظ و نگهداری می گردید.

6-4: فلکه

فلکه عبارت است از گشودگی در تقاطع و جزیره ای در وسط این گشودگی . جزیره میانی دارای پوشش گیاهی ، آبنما ، فواره و بعضا‍ً مجسمه می باشد . که عملکرد غالب آن ها بر خلاف میدان ، توزیع حرکت خودروهاست . در طرح فلکه تنها چیزی که مطرح نبوده حضور انسان و مفاهیم عمیق نهفته در فضای شهری است و مبتکر اصلی این پدیده اوژن هنارد فرانسوی بود که در آستانه قرن بیستم متوجه این واقعیت شد که ، خسارت و امکان تصادف دو خودرو از بغل ، بسیار کمتر از تصادف بر هم است ( ر . ک . استروفسکی).

با اینکه به واسطه برخی مسایل ، اذهان مدیران شهری ، مهندسین و برخی شهروندان همیشه متوجه تعریف خیابان و احداث فلکه و نظایر اینها بوده است و این قبیل تغییرات را نوعی عمران و توسعه شهر خود به شمار می آورند ، ولی امروزه اکثریت مردم به این نتیجه رسیده ند که دیگر همه فضاهای با هم بودن در حال فروپاشی است و هر کدام از ما هر روز تنهاتر از دیروز می شویم.

میادین در شهرهای ما تلفیقی از فرم یک فلکه ، از معنای یک میدان و عملکردی مختلط از این دو اند. لازم به ذکر است که همیشه تغییر دادن کالبد ، راحت تر و سریع تر از معنا و بار ذهنی مربوط به آن می باشد . اساسا عناصری از جنس معنا ، دیرپا و ماندگارترند و به صورت تدریجی و در زمانی طولانی تر یا کمرنگ می شوند و یا از بین می روند. از این رو بسیاری از شهروندان شهرستانی و حتی تهرانی هنوز در مقابل جایگزینی واژه میدان برای فلکه مقاومت کرده اند و آن را با دقتی بیش از مهندسان و مدیران شهری فلکه می نامند.

تمرکز ناشی از بار معنایی در اذهان شهروندان در مورد میدان موجب شد که این فضا برای همه گروه ها اعم از سواره ، پیاده ، طراح ، مدیر شهری ، نهاد های خصوصی و دولتی و نظایر اینها ارزشمندترین نقطه شهر قلمداد شود و هر نوع کاربری ، فعالیت، رفتار و اتفاقی را در این فضاها شاهد باشیم که بعضاً با هم مغایر و در تنش اند . برای نمونه اکثر میادین ما تبدیل به محل سفر شده اند. ترمینال اتوبوس ، محل سوار و پیاده شدن مسافر از تاکسی و مسافرکش ناخودآگانه در این نقاط متمرکز است . ادارات و نهادها ، مراکز و شعبات خود را در این « مکان مهم» مستقر می نمایند و نیز مهندسان برق و مخابرات تابلو ها و جعبه تقسیم های خود را در این محل برپا می کنند.

با ان که توقف خودروی شخصی و مسافرکش در فلکه ممنوع است ، ولی رانندگان برای شکار مسافر نه فقط برای لحظه ای بلکه مدت طولانی را برای انتظار و سوار کردن تدریجی مسافر توقف می کنند ، و این عمل به امری عادی تبدیل شده است . این توقف های نا به جا حتی بر تردد سواره دیگران نیز تاثیر منفی می گذارد.

در بسیاری از مواقع عابرین پیاده عرض فلکه را با گذر از فضای سبز میانی طی می کنند . جالب توجه آن که حتی مدیریت برخی از شهرهای ما برای تسهیل حرکت آن ها پیاده روهایی را نیز در پیرامون و اقطار فضای سبز تزئینی ایجاد می کنند ، که خود باعث جذب بیشتر عابرین به جزیره میانی و در نتیجه عبور از فضای سواره فلکه می شود. در بسیاری از شهرستان ها و مناطق شهری تهران ، از فضای سبز میانی فلکه برای پیکنیک و محل استراحت غریبه ها استفاده می شود. عدم تداوم مسیر عابر پیاده در فلکه ها و مبادی ورود به آن ها نه فقط عابرین بی حوصله را وادار به گذر از هر نقطه می کند ، بلکه سرمشق نا مناسبی برای نوجوانان شده است به صورتی که حرکت از میان خودروهای در حال حرکت را نوعی ورزش و بازی تلقی کرده اند. وجود جوی میان معبر پیاده و سواره اختلاف سطح روفوز وسط خیابان ، اختلاف سطح میان سواره و پیاده و در مواردی وجود باغچه در امتدا مسیر پیاده نیز نشان از بلاتکلیفی نظری و بی توجهی مسئولین و طراحان به اهمیت تداوم در مسیر عابر پیاده است. سرریز جمعیت به علت موارد مذکور به فضای سواره باعث شده است که رانندگان نیز حساسیت خود را نسبت به قوانین و مقررات رانندگی از دست بدهند و به نوعی دوئل با عابر پیاده و بقیه خودروها بپردازند . توقف روی خط عابر پیاده ، حرکت یا توقف در پیاده رو ، تا دورزدن خلاف در بخشی از فلکه شواهدی از این ادعاست.

یکی از نکات بسیار جالب توجه که نشان دهنده انصراف جمعی در سازمانی افسران راهنمایی و رانندگی به عنوان مجریان و نگاهبانان قانون ، و ایستادن مامورین هدایت خودروها در سطح سواره می باشد . مشکلات رفتاری و پیاده که در بالا ذکر شد ، باعث واکنش های متفاوتی میان مهندسان ، طراحان  و مسئولین ما شده است . شخصیت های تجدد گرا ، با افسوس زیاد آن را ناشی از ( سطح پایین فرهنگ مردم) می دانند و راه حل هایی بدتر از رفتار مردم تجویز می کنند. از اینکه چرا نسخه های آنان زودگذر و غیر موثر است متعجب می شوند.

 

تصویر شماره6-8: فلکه شهدا

6-5: مراکز عمده جاذب سفر ونقش آنها در عملکرد شبکه معابر

بیرجند شهر بیرجند دارای مناطق گردشگری بسیار است مانند کلاه فرنگی، مدرسه شوکتیه و …. است که در زیر به آنها اشاره میشود.

عمارت کلاه فرنگی:

یکی از بناهای تاریخی بیرجند است. این بنا در 6 طبقه به شکل زیگورات ساخته شده که از 6 طبقه بنا تنها دو طبقهی آن قابل کاربری است و بقیه طبقات تنها به منظور فرم بخشی ساخته شده اند. در مرکز این بنا که محل حکمرانی حسام الدوله بوده است و زمان ساخت آن به دوره زندیه برمیگردد حوضخانهای با ویژگیهای جالب توجهی وجود دارد که در حال حاضر استانداری خراسان جنوبی در مجاورت این بنا قرار دارد.

مدرسه شوکتیه:

این مدرسه در داخل بافت قدیمی شهر بیرجند قرار دارد که تک ایوانی بوده و هشتی، دهلیز، ایوان رفیع، حیاط، حجرههای دور تا دور حیاط شاه نشین و حمام از متعلقات این بناست. سردر ورودی بنا دارای طاق جناغی با تزئینات مقرنس میباشد. بنای شوکتیه در سال 1312 قمری به منظور برگزاری مراسم عزاداری ماه محرم ساخته شد و در سال 1326 ه.ق اولین مدرسه جدید بیرجند در آن تأسیس شده است.

بنددره:

این بنا در دوره قاجار در زمان حکمرانی انیر حشمت الملک علم ساخته شده است. بند یا سد تاریخی دره بنایی است عظیم از سنگ، آجر و ملات ساروج که بر مسیر سیلابی در رشته کوه باقران احداث شده است. این بنا با 31 متر طول تاج، سه تا پنج متر عرض تاج و حدود 13 متر ارتفاع، مهم ترین بند تاریخی در بیرجند محسوب میشود.

عمارت اکبریه:

این بنا یکی از بناهای تاریخی شهر بیرجند است. این بنا در دوره قاجاریه و توسط شوکت الملک در دو اشکوبه ساخته شده است. ریخت معماری آن ترکی با الهامی از معماری روسی است که تلفیق آن با معماری اسلامی، سبک معماری نوینی را نشان میدهد.

6-6: تعیین نسبت معابر به سطح منطقه در کل و به تفکیک معابر

فصل 7

مطالعات استخوانبندی

مشخصات فضایی و بصری (شبکه نمادین)                                                                

استخوان بندی شهر مجموعه ای است مرکب  از یک ستون فقرات  و شبکه ای به هم پیوسته از کاربری ها و عناصر مختلف و متنوع شهری  که شهر رادر کلیت ان انسجام می یابد و تار و پودش را در همه ی گسترهی شهر تا انتهاترین اجزای ان  یعنی محله های مسکونی امتداد  می دهد. در این بین شبکهی راههای اصلی که خود جزئی از استخوان بندی شهر به حساب میآیند.برای برقراری ارتباط از نقاط مختلف شهر به این محدوده و برای برقراری ارتباط بین  عناصر  و اجزای داخلی ان از مهمترین مشخصه های استخوان بندی اصلی شهر به شمار می اید .

پس : ستون فقرات در شهر اصلی ترین دسترسی در شهر است که مهم ترین عناصر و مجموعه های شهری  در راستای ان به هم می پبوندند.

بخش اصلی از مفهوم استخوان بندی شهر به علت وجود کاربری اراضی و فعالیت های خاصی است که در این محدوده صورت می پذیرد که عمدتا در مقیاس شهر و مناطق اصلی ان عملکرد     دارد.

استخوان بندی اصلی شهر عرصه ای است وسیع که در ان بسیاری از عناصر و فعالیت های شهری جای میگیرد و در نظم بخشیدن به روابط دست جمعی ساکنان در مقیاس شهر نقش  عمده ای بازی می کند.

استخوان بندی شهر فضایی است که در ان روابط بین انسان با انسان و انسان با فضا برقرار میشود .

سازمان فضایی شهر بیرجند

واژه سازمان فضایی یک شهر، مفهومی تازه در عرصه شهرسازی و معماری کشور است. این مفهوم که عده ای آن را معادل استخوان بندی و ساختار شهر می دانند، دارای تعریف مدون و ثابتی نیست. سازمان فضایی را می توان مفهومی دانست که در ایران، در مراحل شکل گیری و رسیدن به بلوغ است. سازمان فضایی، علاوه بر ادراکی کلی که از یک شهر به دست می دهد، به نوعی شاه کلید شناسایی ریشه و نحوه شکل گیری آن است. شاید بتوان سازمان فضایی را همانطور که از لغت آن برداشت می شود چیزی دانست که مانند یک سازمان، فضاهای یک شهر را به هم ارتباط می دهد و کل منسجمی که ما شهر می نامیم و درکش می کنیم را در ذهن متبادر می سازد. این مقاله سعی دارد با پیش تعریفی از سازمان فضایی به نقل از منابع دیگر و با استفاده از مفهوم آن، شهر بیرجند را از این دید مطالعه و به مقدماتی در زمینه ساختار و شکل گیری آن در دوره های مختلف دست یابد. برای دستیابی به این مهم، ابتدا عناصر شاخص موثر در تشخیص سیستم و سازمان فضایی شهر بیرجند شناسایی شده و سپس ارتباط بین آنها در قالب نظم موجود در سازمان فضایی درک شده است.
مفهومسازمان فضاییتعریفی جامع از مفهوم سازمان فضایی که بتوان آنرا سرآغاز این مبحث دانست بدین صورت است که سازمان فضایی شهر، نظم حاصل از تبلور ذهنیت شهروندان در فضا و محیط زیست جمعی آنها است. در واقع سازمان فضایی را می توان نظم میان نقش عناصری است که شهر را به عنوان یک سیستم معرفی می کند. در این تعریف واژه ها و مفاهیمی به کار رفته اند که خود نیاز به تعریف دارند. برای روشن تر شدن موضوع به تعریف این واژه ها می پردازیم.
سیستم: در واقع سیستم به مجموعه ای از عناصر اطلاق می شود. اما نمی توان صرف کنار هم قرار گرفتن عناصر مختلف را یک سیستم دانست. ویژگی اصلی یک سیستم علاوه بر قرارگیری عناصر کنار هم، هدفمند بودن آن است. در واقع سیستم را می توان قرارگیری هدفمند عناصری شاخص در جوار یکدیگر دانست.
نظم: در وهله اول کلمه نظم در شهر، هماهنگی و خط کشی شدن کالبد شهر را در ذهن متبادر می سازد. اما در سازمان فضایی مراد از نظم، امری ذهنی و استنباطی که نوعی ارتباط بین عناصر را بیان می کند و منظور نظم به معنای عام در کالبد شهر نیست.
به صورت خلاصه می توان یک شهر را متشکل از عناصری نیمه مستقل دانست که هر کدام به تنهایی کارکردی خاص خود را دارند اما این سازمان فضایی است که با نظم به مفهومی که در بالا آمد، این عناصر را تبدیل به یک کل دارای وحدت به نام شهر می کند.
عناصر نیمه مستقل ذکر شده عبارتند از:

1. هسته یا مرکز: نقطه آغاز یک شهر بوده و به راحتی قابل تشخیص است. رابطه دیگر عناصر با آن کاملاً مشهود بوده و فعالیت های اجتماعی در آن انجام می شده است.
2. ساختار شهر: ارتباط دهنده عناصر شهر به یکدیگر است. عنصر شاخص آن معبر است و در مواردی همچون راسته بازار در قدیم و خیابان در شهرهای امروز تبلور می یابد.
3. کل های کوچک: یک شهر ممکن است از ریز سیستم های مستقلی تشکیل شده باشد. در واقع این زیر سیستم ها ویژگی یک سیستم را درا هستند. نمود این کل های کوچک محلات نیمه مستقل در شهرها هستند.

عده ای عنصر چهارمی به نام قلمرو را نیز جزء عناصری می داند که برای درک سازمان فضایی یک شهر باید شناخته شود.

1. قلمرو: به نوعی محدوده شهر را تعریف می کند. این تعریف با عناصر کالبدی و یا طبیعی صورت می گیرد. احساس قلمرو در تبلور فیزیکی خود به لبه ای مکانی تبدیل می شود که انسان در درون آن احساس تعلق و امنیت کرده و خود را در درون یک کل به نام شهر می بیند.

فرم بافت قدیمی شهر که حول یک تپه استراتژیک که قلعه قدیمی شهر بر روی آن قرار دارد از فرم تپوگرافیک آن تبعیت می کند. موقعیت قلعه، آنرا به عنوان نقطه ای ایمن در برابر هجوم دشمن شاخص می کند. هسته اولیه شهر در یک دره بین دو تپه ماهور قرار گرفته بود.

تصویر ۱-  محدوده بافت تاریخی شهر بیرجند

تصویر ۲-  شروع خیابان کشی و شهرسازی، خیابان منتظری بیرجند، ماخذ : آرشیو شهرداری بیرجند

روند تغییرات در بافت تاریخی و آغاز تحولات در بافت های شهری بیرجند به اواخر دوره قاجار بر می گردد. ظهور عناصر جدیدی چون خیابان و میدان، نشان دهنده تاثیر نیازهای زندگی جدید بر شکل و ساختار کالبدی شهر است. اصلی ترین راهکار مداخله در بافت شهرها، طرح های جامع تهیه شده در دهه ۴۰ بود. این طرح ها با الگوهای غربی و بدون توجه به مکان و زمان، ویژگی های انسانی و طبیعی، جنبه های فرهنگی و درونی جامعه و با ساختار کمی، بافت های شهری را که با تجدد طلبی در اوایل قرن مورد هجوم واقع شده بود، تخریبی قلمداد کرده و بر این اساس نظر مجریان امر، تخریب این بافت ها را آغاز کردند. این الگو در ایران به سرعت به همه شهرها سرایت کرد. خیابان های پیشنهاد شده بافت تاریخی را از هم درید و تا دور دست ها در پیرامونشهر ها گسترده شد. در شهر بیرجند نیز تحت تاثیر این نگرش خیابان کشی هایی انجام شد.

نقشه ۱-  ساختار حاکم بر بافت قدیم شهر بیرجند

این خیابان کشی ها در بافت جدید بر اساس الگوی شمالی  – جنوبی و شرقی – غربی انجام شد که صرفاً شبکه هندسی منظم را بر کالبد شهر تحمیل می کرد.
در مورد ساختار شهر بیرجند توجه به چند نکته بسیار اهمیت می یابد.

نقشه ۲-  ترکیبمحلاتدربافتتاریخیبیرجند

تصویر ۳- روستاهاوباغهایقدیمیباحفظساختارخودبهعنوان کلهای کوچک

نظام محله ای و زیر سیستمی در بافت قدیمی بیرجند قابل مشاهده است. اما در کالبد جدید و توسعه یافته بیرجند این زیر سیستم ها به قوت گذشته وجود نداشته و بلوک های شهری که مستقل هم نیستند توسط خیابان ها از یکدیگر جدا شده اند. شاید بتوان گفت که پیوند و انسجام بین کل های کوچک در بخش جدید و توسعه یافته بیرجند، به علت ساختار نامناسب و تحمیلی آن به خوبی صورت نگرفته است. از طرفی با نیم نگاهی به باغ های تاریخ شهر که روزی به عنوان روستاهای اطراف شهر قلمداد می شده اند و به سبب توسعه شهر اکنون در دل شهر قرار دارند، در می یابیم که آبادی های پیرامون هسته تاریخی شهر و باغ های مجاور آن، هنگام توسعه شهر، ساختار خود را بهشهر تحمیلکردهوبهعنوانکلکوچکترایفاینقشمیکنند. اینباغهایاروستاهایقدیمیباوجودنفوذبافتجدیددراطرافآنهاکاملاًساختارخودراحفظ کرده و بافت جدید را به تبعیت از نظام خود واداشته اند.
ازآنجاییکهتوسعهشهربیرجندسببحفظتقریبیساختاربافتقدیمیشده،هردوبافتتاریخیوجدیدشهردارایسیستموسازمانفضاییخاصخودهستند و به حیات خود ادامه می دهند. ضعف عمده در این میان عدم تداوم سازمان فضایی و سیستم حاکم بر بافت قدیمی در بافت جدید است که همین امر سبب پاره پاره شدن عینی و ذهنی بافت و ساختار شهر شده است. با این اوصاف، در شرایط کنونی فقدان راهکاری برای اتصال این دو بخش به هم و ارتباطی از نوع سازمان فضایی در شهر بیرجند احساس می شود و می توان با مطالعات عمیق تر و ارائه طرح های مبتنی بر اصول سازمان فضایی دوباره وحدت سازمانی بافت را احیاء کرد.

فصل 8

مطالعات کاربری

8-1: کاربری مسکونی:

مساحت کل محدوده ی مورد مطالعه 62689.91 است. در محدوده مطالعاتی ما اکثر ساختمانهای مسکونی ریز دانه هستند.

8-1-1:حیاط مرکزی

معماری پایدار

علامه دهخدا در فرهنگ لغات خود پایداری را اینگونه معنا کرده اند ؛ دوام و ماندنی ، دارای ثبات و همیشگی و مقاومت کننده در واقع آن چیزی است که می تواند در آینده تداوم داشته باشد .

با توجه به این تعریف و بسیاری موارد مشابه می توان معماری پایدار را معماری دانست که : نسبت بهویژگی ها و شرایط محیطی و مکانی پاسخگو و کنش مند است و از قابلیت هایبستر بوم شناختیخوددر راستایایجاد شرایط محیطی مطلوب استفاده بهینه می نماید.بدینترتیباز تعادل بوم شناختیبرخوردار خواهد بود، یعنی کمینه صدمات را بر محیط زیست دارد.علاوه بر این نسبتبه تغییرات،شرایط و نیازها، انطباق پذیر و در نتیجه تداوم پذیر است و به واسطه برخورداری از ویژگی هایمکانی، متمایز و قابل تفکیک می باشد.

معماری پایدار در بردارنده آمیزه ای از ارزشهای زیبا شناختی، محیطی، اجتماعی و سیاسی و اخلاقیاست.

طراحی پایدار به یک مفهوم درونی و اساسی از مکان منتج خواهد شد. فرآیندی که به احیا شدن بیش ازتحلیل بردن می انجامد. در واقع علم و هنر برقراری ارتباطی مناسب بین محیط انسانی و جهان طبیعتاست .

تامل بیشتری در موضوع حاکی از آن است که مفهوم پایداری در عرفهای قدیمی و فرهنگهای کهن بشرهم ریشه داشته و در زندگی سنتی، در قالب  تکریم و حرمت گذاری به طبیعت و منابع طبیعی جلوه گرشدهاست. از اینرو میتوان فعالیتهای دهههای آخر قرن بیستم را به مثابه تلاشی برای احیا شدناین مفاهیم کهن دانست ؛ تلاشی که در قالبی جامعتر، علمیتر و کاربردیتر انجام میگردد.

معماری پایدار سه فاکتور مهم  را دربرمیگیرد ؛ صرفه جویی در منابع ، طراحی برای بازگشت به چرخه زندگی و طراحی برای انسان .

   حیاط و معماری پایدار

شاید بتوان شرایط محیطی را یکی از مولفههای تعیین کنندهای دانست که به مرور و بر اساس تجربه ، به اشکال پایدار ساختارهای فضا محور منجر شدهاست .

در مجموعههای سنتی کاربرد و استفاده از منابع و انرژیهای طبیعی یکی از اصول ساخت و سازمانفضایی آنهااست.خانه های قدیمی در بافتهای کویری از نظروضعیتاستقرارنوعادرجهتقبله قراردارند. این جهت یری از لحاظ اقلیمی شرایطی را بوجود اورده است تا فضاهای تابستانی و اتاق هایزمستانی به طور منطقی پیرامون حیاط مرکزی قرار گیرند.

حیاط مرکزی اصلی ترین فضای خانه های کویری است . حوض آب در وسط حیاط، که ابعاد آن بهحداکثر می رسد، انرژی خورشید را در خود جای می دهد. بدین ترتیبتامین هوایخنکومطبوع برایهرواحد مسکونی با محفوظ کردن حیاط های عمیق و تنفسخانه های به همفشردهاز داخل این حیاط هاامکان پذیر گشته است . حیاط ها که از همه طرف با فضاهای سرپوشیده محصور شده اند، همچونگودالی هوای خنکشب را در خود تهنشین کرده و در روز گرم مورد استفاده قرارمیدهد  .

8-1-2: شمالی و جنوبی

برای نورگیری جهت شمالی، جنوبی بهتر است و این به عنوان یک امتیاز محسوب می‌شود ولی شناخت ویژگی‌های نورهای جبهه‌های گوناگون می‌تواند در تعیین جهت‌گیری، بسته به نظر طراحی تغییر کند. نور جنوب در نیمکره شمالی زمین جهت اصلی نورگیری است چرا که خورشید برای این قسمت همواره از طرف جنوب می‌تابد، بنابراین انرژی گرمایی و نورانی زیادی دارد. نور شرق و غرب نورهایی هستند که تنها ساعات محدودی از روز درک می‌شوند. نور شرق به هنگام صبح با انرژی گرمایی کم و روشنایی متوسط بوده و نور غرب که به اصطلاح نور تیزی است، چشم را اذیت می‌کند. درباره نور شمال باید گفت این نور از انعکاس خورشید روی سطوح دیگر درک می‌شود زیرا هرگز خورشید متمایل به شمال نمی‌شود و نوری انعکاسی است. به همین علت، انرژی نورانی و گرمایی متعادلی دارد. با این تفاسیر، برای مثال بهتر است آشپزخانه سمت نور شمال باشد. البته قرارگیری فضاها بر این اساس حکم نیست بلکه پیشنهاد است و طراحی می‌تواند به گونه‌ای باشد که نور غرب نیز نوری مناسب باشد.

8-1-3: ریزدانه و درشت دانه

ﺑﺎﻓﺖﻫﺎیﺷﻬﺮیﮐﺸﻮرﺗﻌﺪدﺑﺴﯿﺎریازﺑﻌﺪﻧﺎﮐﺎرآﻣﺪیوﻣﺸﮑﻞﺳﺎزﺑﻮدندارﻧﺪ . ازاﯾﻦروﺗﺸﺨﯿﺺ

وﺗﻌﯿﯿﻦﺷﺎﺧﺺﻫﺎﯾﯽﮐﻪﺑﺎﻋﺚﻓﺮﺳﻮدﮔﯽﯾﮏﺑﺎﻓﺖﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ، ﺧـﻮدﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪراﻫﻨﻤـﺎﯾﯽﺑـﺮای

ﺷﻨﺎﺧﺖوﺗﻌﯿﯿﻦﺷﺮاﯾﻄﯽﮐﻪﻣﻮﺟﺐآﺳﯿﺐدﯾﺪﮔﯽﺑﺎﻓﺖﻫﺎیﺷﻬﺮیﻣﯽﺷﻮﻧﺪ، ﺑﺎﺷﺪ.

8-2: کاربری تجاری

حاشیه محدوده واقع در خیابان منتظری و حکیم نزاری دارای کاربری تجاری است که بعضی از آنها ریز دانه هستند.به دلیل نوع کاربری که اکثر آن ها لوازم خانگی و فرش فروشی و پلاستیک فروشی هستند جزء کاربری فرا محله ای و فرا منطقه ای محسوب می شوند. در محدوده مسجدها و نانوایی جزء کاربری محلهای به شمار میروند.

8-3:فضای سبز

فضای سبز شهری منطقه ای پوشیده از گیاه درداخل و اطراف شهر ها که دارای دو کارکرد مهم برای شهر می باشد تعدیل دما ،تلطیف هوا وزیبا آفرینی. فضای سبز شهری بخشی از فضاهای باز شهری است که در عرصه های طبیعی یا مصنوعی آن تحت استقرار درختان ، گل ها ، چمن ها و سایر گیاهان است که بر اساس نظارت و مدیریت انسان با در نظر گرفتن ضوابط ، قوانین وتخصص های مرتبط با آن برای بهبود شرایط زیستی ،زیستگاهی ورفاهی شهروندان ومراکز جمعیتی غیر روستایی ،حفظ ،نگهداری یا بنا میشود.

مساحت فضای سبز محدوده مورد مطالعه 247.22 میباشد که این مساحت در مقایسه با مساحت کل محدوده بسیار ناچیز است.

8-3-1: ضرورت فضای سبز

مهمترین اثرات فضای سبز در شهرها ،کارکرد های زیست محیطی آنها است که ایجاد تعادل بخشی در متابولیسم شهر از یک سو و بالا بردن سطح زیبایی از سوی دیگر ،سبب افزایش کیفیت زیستی شهرها میشوند. ودر حقیقت فضای سبز ریه های تنفس شهرها به شمار می آیند.

8-4: خدمات عمومی

خدمات عمومی یک اصطلاح معمول به معنی فراهم‌آوری برخی خدمات توسط دولت به شهروندان است. این خدمات ممکن است به شکل مستقیم توسط دولت به مردم ارائه و یا با پشتیبانی دولت از بخش خصوصی به منظور ارائه خدمات به شهروندان انجام می‌پذیرد. این خدمات که با توافق جمعی بیشینه یک ملت انجام می‌پذیرد، بیانگر آن است که برخی خدمات باید بدون درنظرگرفتن سطح درآمد شهروندان و به شکل همگانی در دسترس عموم قرار گیرد. آموزش، انرژی و حمل و نقل عمومی از جمله‌ی این خدمات است.

میزان تحقیق سرانههای مصوب

ابتدا مساحت کل کاربریهای مسکونی محدودهی مورد مطالعه محاسبه میشود و بعد با آمار به دست آمده به وسیلهی پرسش از اهالی محل میزان جمعیت محلهی مورد مطالعه را به دست آورده و بعد از طریق فرمول زیر سرانهی موجود را بدست میآوریم و بعد آن را با سرانهی استاندارد مقایسه میکنیم. که این کار برای تمامی کاربریهای موجود در محدودهی مورد مطالعه انجام میشود.

نام	سرانه موجود	سرانه استاندارد	اختلاف
کاربری مسکونی	142.58	55-30	100.08+
کاربری تجاری	19.82	4-3	16.32+
کاربری فضای سبز	0.64	12-7	6.36-
کاربری فراغتی(فرهنگی)	0.20	1.5-0.75	0.55-
کاربری آموزشی	3.08	12	8.91-
کاربری اداری	14.32	2	12.32+
کاربری مذهبی	2.49	0.3	2.19+

جدول شماره ی1-8: سرانههای محدوده

فصل نهم

تأسیسات و تجهیزات شهری

9-1: شبکهی آبرسانی

آب بیرجند از دشتهای مختلف علی آباد، رکات و سربیشه و … تأمین میشود به همین دلیل میزان گوارایی آن متغیر است. حال به دلیل سختی آب بیرجند مسئولین تصمیم به احداث تصفیه خانه شده است که تا اواخر این ماه راه اندازی خواهد شد.

با توجه به حجم آب استحصالی از منابع تامین آب فعلی شهر طبق آخرین اطلاعات شامل :

1. تامین وانتقال100 لیتر برثانیه ازچهار حلقه چاه دشت مرک
2. تامین وانتقال150 لیتر برثانیه از هفت حلقه چاه دشت سربیشه
3. تامین وانتقال290 لیتر برثانیه از هشت حلقه چاه دشت رکات
4. تامین وانتقال 295 لیتر برثانیه ازنه حلقه چاه دشت علی آباد
5. چاههای محدوده شهر 60 لیتر برثانیه

9-1-2: تصفیه خانه بیرجند

تصفیه خانه آب شرب شهربیرجند درمنطقه جنوب شهر و دردامنه ارتفاعات باقران با هدف افزایش شاخص های کیفی آب شرب شهر شامل:حذف سختی، سولفات، فلزات سنگین و تبدیل کروم 6 ظرفیتی به 3 ظرفیتی ،درفاز اول بهره برداری دارای ظرفیت حدود640 لیتر برثانیه میباشد وظرفیت نهایی درپایان دوره طرح به 920 لیتر برثانیه خواهد رسید. در فاز اولیه درحدود 420 لیتر برثانیه از دبی ورودی به تصفیه خانه توسط واحد PR (پلت راکتور) و220 لیتر برثانیه آن درواحد RO (اسمز معکوس)تصفیه می گردد. میزان دبی آب خروجی 590 لیتر بر ثانیه و پساب تصفیه خانه حدود 50 لیتر بر ثانیه می باشد. استفاده از روش ترکیبی RO وسیستم نوین PR باعث کاهش پساب خروجی تصفیه خانه از 160 به 50 لیتر بر ثانیه می شود. مراحل طراحی ،خرید ،تدارک و ساخت سیستمها و تجهیزات تصفیه خانه به روش EPC انجام می گیرد.

پارامترهای هدف					دسته بندی پارامترها
حد طراحی	حد مجاز			شاخص/پارامتر
	EU	Iran	WHO
Mg/l	Mg/l	Mg/l	Mg/l
0.04	0.05	0.05	0.05	Chromium	پارامترهای بحرانی
400	250	400	–	Sulfate	پارامترهای هدف
600	250	600	–	Chloride
200	200	–	–	Sodium
500	500-150	CaCO3500	–	Hardness
30	–	*	–	Magnesium
5,8-5,7		6.5-9.5		PH	پارامترهای عمومی
5		25	–	Turbidity(JTU)
1000		2500	–	TDS
5		20	–	Color (pt-co)

جدول 1- پارامترهای بحرانی ،هدف و عمومی در طراحی تصفیه خانه آب شهر بیرجند

9-1-3: 60درصدجمعیت شهر بیرجند تحت پوشش شبکه فاضلاب

درحال حاضر60 درصدجمعیت شهر بیرجند تحت پوشش شبکه فاضلاب هستند. تا کنون 350 کیلومتر شبکه جمع آوری فاضلاب و تعداد 26500 انشعاب نصب شده است.

9-2: شبکه آبرسانی زیرزمینی

9-2-1: تصفیه فاضلاب

باتوجه به روند افزایش جمعیت درشهرهای بزرگ که خود بصورت طبیعی باعث افزایش میزان فاضلاب شهری میگردد زمینه تشکیل سیستم جمع آوری و تصفیه فاضلاب شهری امری لازم و ضروری به نظرمیرسد . دراین تحقیق سعی شده بصورت اجمالی درمورد فاضلاب و تصفیه و برگشت آن به سیستم آبرسانی نگاهی گذرا داشته باشیم .

9-2-2: فاضلاب

فاضلابی که به تصفیه خانه شهری میرسد مجموع فاضلابی است که از سه منبع مختلف درشبکه فاضلاب وارد میشود این سه منبع عبارتند از:

الف( فاضلاب خانگی

ب( نشت آب

ج( پساب صنعتی

معمولاًمقدار فاضلابی را که درطرح درنظرمیگیرند معادل مقدارفاضلاب متوسط شبانه روز درمواقع غیر بارانی است . بایدتوجه داشت که این رقم کاملا ًقراردادی است زیرادرساعات مختلف شبانه روز مقدار فاضلاب از مقدارمتوسط در ٢۲ساعت مرتبا کمتر و یا بیشتر میشود و عملاً معادل آن جزدرچند لحظه ممکن نمیگردد . یکی ازطرق تعیین مقدارمتوسط فاضلاب در٢۲ساعت تعیین آب مصرفی درشهراست .

9-2-3: مقدار متوسط فاضلاب روزانه

طبق توصیه کمیته استاندارد فاضلاب سازمان برنامه تا زمانی که اندازهگیری های واقعی از مقدار فاضلاب شهرهای مختلف در ایران عملی نشده است رقم 150 لیتر به ازاء هر نفر در روز را میتوان در طرحهای شبکه فاضلاب به کاربرد.( این رقم شامل نشت آب نیز میباشد)

9-3: شبکه برق رسانی

9-3-1: پستها

پستهای توزیع برق وظیفه دریافت انرژی از شبکه وپخش آن در نقاط مختلف مصرف را برعهده دارند.

بنابراین درطراحی و احداث این گونه پستها بایستی ازجنبه های مختلف ازجمله گسترش شهری، مسائل

اقتصادی و… مورد بررسی قرارگیرد. عوامل زمانی ومکانی موثردرکاربردپستهای توزیع میتواند

متنوع باشد.بنابراین تهیه یک مرجع مناسب برای شرایط و نیازهای مختلف که بتوان براساس شرایط و

امکانات موجودپست مناسب راطراحی کردلازم وضروری میباشد.

9-3-2: تقسیم بندی پستهای توزیع

پستهای توزیع براساس نوع کاربردآنها وهمچنین شرایط موجود به دو نوع تقسیم میشوند:

1-پستهای توزیع زمینی

2-پستهای توزیع هوایی

9-3-2-1: پستهای توزیع زمینی

پستهای توزیع زمینی براساس مکان مورد استفاده و همچنین نوع طراحی آن میتواند به دونوع تقسیم

شوند.

9-3-2-1-1: پستهای توزیع داخلی

شامل کلیه تاسیسات الکتریکی است که درداخل ساختمان سرپوشیده نصب میشود. خود این پست ها به سه

دسته پست های داخلی باز، پستهای داخلی نیمه باز و پست داخلی بسته تقسیم میشوند.

در پست های داخلی، پستهای باز ونیمه باز از قطعات پیش ساخته تشکیل میشوند و این قطعات

در محل نصب ودرهمانجا نیز شین کشی و مجهز به کلیه وسایل لازم میشوند.پستهای بسته از

قفسه هایی تشکیل شده اندکه به صورت سری ساخته میشوند و مجهز به تمام وسایل فرمان و کلید و

شین ها میباشند.

9-3-2-1-2: پستهای توزیع بیرونی

دراینگونه تمام تاسیسات الکتریکی دریک محوطه بیرونی روبازنصب میشوند.

همانطورکه گفته شد در اینگونه پستها کلیه دستگاه ها و وسایل پست درمحوطه بازنصب می شوند.

بنابراین ممکن است که تحت تاثیرعوامل جوی قراربگیرند. لذا بایستی اینگونه تجهیزات ازکیفیت

مناسب جهت تحمل شرایط آب و هوایی برخوردار باشند. برای پستهای بیرونی بایستی الزامات

خاصی درنظرگرفت تا فاصله ایمنی الکتریکی تجهیزات از هم و ازسازه رعایت شود.

9-3-2-2: پستهای توزیع هوایی

اینگونه از پستهای توزیع در ولتاژهای 11، 20 و 33کیلو ولت و با قدرت کم طراحی می شوندکه

معمولادرنقاط حومه شهری و یا روستاها روی تیرهای برق نصب میشوند و به لحاظ هزینه بسیار

کم . امروزه ازسیستم های توزیع بسیاری از کشورهامتداول است . پستهای توزیع هوایی معمولا

برای چهل سال کارمفید طراحی میشوند.

9-4: شبکه گاز شهری

با نگاهی گذرا به پیشینه تولید و گاز رسانی در سطح کشور در قبل از انقلاب و 30 سال پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی گامهای بسیار بزرگی در این راستا برداشتهاند.

مثلا تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی تنها 51 هزار خانوار تحت پوشش گاز طبیعی بودند که هم اکنون حدود 14 میلیون خانوار از این نعمت بهره مندند.

9-4-1: پالایش گاز طبیعی

ظرفیت پالایش گاز طبیعی کشور هم اینک به صورت میانگین به5/497 میلیون مترمکعب در روز بالغ گردیده، درحالی که تا قبل ازپیروزی انقلاب اسلامی مجموع توان پالایش گاز کشور روزانه 36میلیون مترمکعب در روز بوده است. این ظرفیت به صورت میانگین دردوران دولت نهم روزانه462میلیون مترمکعب در روز میباشد. این شاخص درمقایسه قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نشانگر14برابرشدن ظرفیت پالایش و نم زدایی صنعت گازکشورمی باشد.

9-4-2: شاخصهای مربوط به مصرف گازطبیعی

9-4-2-1: انشعابات

مجموع انشعابات گاز طبیعی کشورتا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی درسراسرکشور51900 عدد بوده

است که این تعداد هم اکنون بالغ ػبر6900000 انشعاب گردیده است. به عبارتی در تمامی سالهای پس از

پیروزی انقلاب اسلامی و به رؼغم تمامی مشکلات موجود از جمله جنگتحمیلی، تحریم های اقتصادی و…

به صورت میانگین سالانه بیش از236هزار انشعاب جدید نصب گردیده است، همچنین درحد فاصل

سال های روی کار آمدن دولت نهم نیزجمعا1374592انشعاب جدید به انشعابات قبلی افزوده شده است.

مقایسه مجموع انشعاب گاز طبیعی ایجادی قبل و بعد از انقلاب تاکنون نشانگر132برابرشدن آنها

می باشد.

9-4-2-2: شبکه گذاری گاز طبیعی

مجموع شبکه گذاریه ای انجام شده در راستای گاز رسانی به مبادی مصرف دردرون شهرها و روستاها و

سایر بخشهای مصرفی گاز طبیعی تا پایان سال57درسراسرکشورمشتمل بر 2050 کیلومتر بوده

است که درحال حاضر بالغ بر158000کیلومترگردیده است.همچنین درفاصله پایان سال1383 تا 1387

جمعا53000کیلومترشبکه جدید به جمع شبکه گازکشوراضافه گردیده است.

9-4-2-3: پذیرش مشترکین گاز طبیعی

مجموع مشترکین گاز طبیعی درسالهای قبل از انقلاب اسلامی حدود46500عدد بوده است این در

حالی است که هم اکنون این تعداد به10917766مشترک افزایش یافته است. یعنی جمع مشترکین گاز

طبیعی در29سال گذشته به235 برابر افزایش یافته است. همچنین درحد فاصل سالهای1384 تا 1387 جمعا 3400000 مشترک جدید ه مشترکین قبلی افزوده شده است.

9-4-2-4: مصرف گاز طبیعی

مصرف گاز طبیعی درکشور درفاصله سالهای1385تادی ماه1387جمعا شاهد رشدی معادل

5/39 درصد بوده است و این درشرایطی است که مجموع مصرف این حامل انرژی تا سال1357

به طورمیانگین سالانه معادل5/2میلیون مترمکعب درسال بوده است و اینک میانگین مصرف داخلی کشور بالغ بر5/122میلیارد مترمکعب درسال1387گردیده است.

همچنین به صورت میانگین در روز های سرد سال، کشور ایران در بخش داخلی شاهد مصرفی معادل 487 میلیون متر مکعب در روز میباشد.

در همین راستا و بانگاهی اجمالی به بخشهای مصرفی درمی یابیم که بیشترین مصرف گاز طبیعی

پالایش شده در بخشهای خانگی، تجاری، صنعتی و نیروگاه هامی باشد.

9-4-3: گاز رسانی به صنایع

مجموع صنایع بهره مند ازگاز طبیعی به عنوان سوخت، درسالهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی)صنایع عمده مصرف کننده( شامل یک واحد بوده است درحالی که هم اکنون21155واحد عمده صنعتی از گاز طبیعی به عنوان سوخت پایه استفاده می نمایند. همچنین درحد فاصل پایان سال1383تادی ماه1387مجموعا13650واحد جدید صنعتی به جمع مصرف کنندگان پیوسته اند.

9-4-4: احداث جایگاههایCNG

تا قبل ازپیروزی انقلاب اسلامی ایران هیچ جایگاه سوخت CNG یا گازطبیعی فشرده درکشور وجودنداشته است. اما هم اینک 730جایگاه فعال درسطح کشور وجود دارد.

9-5: شبکه مخابرات

9-5-1: خدمات ایمنی و آتش نشانی

اگرچه حرفه آتشنشانی ازمشاغل سخت و زیان آوراست اما با مقایسه شرایط حرفه ای شغل آتش نشانی

درکشورمان با دیگرکشورهای پیشرفته دنیا، متاسفانه درایران به اندازه کافی به فراهم آوردن امکانات و

شرایط اقتصادی و روحی مساعد برای آتش نشانان توجه ویژه ای نشده واین درحالی است که در

کشورهای پیشرفته شغل آتش نشانی در زمره مشاغل با ریسک خطربالا محسوب می شود

هرحرفهایسختیهاوشیرینیهایخاصخودشرادارد. اماسختیودردسربعضیشغلهانسبتبهبقیه

بیشتراست،آتشنشانییکیازاینشغلهاست.درواقعآتشنشانانبهدلیلویژگیهایشغلخودهموارهدر

معرضآسیبهایجسمیوحتیروحیقراردارند.اینمشاغلچون اغلببامرگوزندگیافرادسروکار

دارندمسلماًاسترسزیادیرامتحملمیشوند.آتشنشاناندرهرمؤموریتبهطورمعمولدرمعرضچندینعوارضازجملهعوارضناشیازاسترسرانندگیوترافیک،عوارضناشیازاثراتدودوگازهایسمیدرمحلهایعملیات،عوارضناشیازصدایآژیر،بلندگوونورچراغگردان،عوارضناشیازترشحهورمونهایدفاعیوآمادگیبدندر

برابرحوادث،اثراتناشیازحرارتدرمحلحریق،عوارضناشیازتماسیاجذبموادشیمیاییازطریقپوست،عوارضناشیازصدماتفیزیکیدرحینانجاموظیفه،عوارضناشیازدریافتپرتوهاییونسازوتشعشعاترادیواکتیویتهقرارمیگیرند.

علازه بر این آتش نشانان در هنگام انجام عملیات نجات و امداد در معرض عوارضی نظیر رویت صحنه های دلخراش و تالم آور عوارض ناشی از وقوع انفجار در صحنه حادثه عوارض ناشی از مسائل ارگونومی وسایل و تجهیزات ماشین آلات ، عوارض ناشی از انجام خدمت به صورت شیفتی ، عوارض ناشی از عدم تغذیه صحیح و متناسب با حرفه ، عوارض ناشی از ارکردن در محیط های آلوده ، عوارض ناشی از کارکردن در محیط های مرطوب نیز قرار می گیرند.

پاناروما:

عناصر لینچ

• 1. تمایز یا روشنی زمینه: وضوح محدوده شهر ،محصوریت،تضاد در نما،فرم،موقعیت فضایی عوامل شهر.به باور او کیفیتی است که به شهر شخصیت و هویت می دهد
     2- سادگی فرم : نزدیکی آن به فرم های هندسی و وضوح اجزا به خاطر ادراک سریع بیننده
     3- پیوستگی:به معنای تداوم عنصر لبه یا نمای شهری و وجود ریتم وهمانندی عواملکه علاوه بر ساده کردن درک بصری برای عوامل شهری هویت ایجاد می کند
     4- تسلط و برتری:چیرگی و تسلط یک جز بر اجزا دیگر به نسبت اندازه یا شدت استفاده از آن به گونه ای که در میان دسته ای از عوامل نقش اصلی یابد
     5- وضوح مفصل ها:مفصل ها باید قابل دید باشند تا درک ساده ای را از محیط پدید آورند و پیوستگی اجزا باید کاملاً واضح باشد
     6- وجود تنوعی که جهت خاصی را تعریف می کند: بی تقارنی و دگرگونی تدریجی و وجود عواملی که آغاز و پایان را متمایز می کند
     7- دامنه ی دید:کیفیتی که دامنه وتأثیر دید را به وسیله ی پاره ای از نمادها افزایش می دهد ،مانند نمای شیشه ،عقب نشستگی ها ،کاو بودن مانند انحنای خیابان .
     8- آگاهی به حرکت:کیفیتی که حرکت بالفعل یا بلقوه ی بیننده را به احساس خود وی آورد.کیفیاتی مانند وسایلی که شیب ها یا منحنی ها و یا نفوذ یافتن فرم ها را در یکدیگر موجب می شود و تغییر مناطر را به دید ناظر آورد.این کیفیت ها به ایجاد هویت بافت کمک کی کند و به ناظر کمک کی کند تا جهت و مسافت حرکت خود را معلوم کند.
     9- تسلسل:عواملی که در طول زمان و گام به گام احساس می شوند و به عوامل پیشین یا پسین بافته شده اند .تسلسل ها دو نوع اند تسلسل ساده که در ارتباط با پیوستگی عوامل با عوامل پیشین و پسین خود مطرح می شود (مانند تسلسل نشانه ها)و تسلسل ملودیک که ویژگی ای است که با گذشت زمان در خود عامل نمایان می شود
     10- اسامی و معانی:ویژگی است غیر کالبدی که بر نمایانی می افزاید
     البته او تاًکید دارد که هیچ کدام از این عوامل به تنهایی و به خودی خود شهر را خوانا نمی کنند بلکه باید در ترکیب باشند.
     به عقیده ی لینچ خوانایی قطعاً معیار مهمی برای” یک شهر خوب” است.

سریال ویژن(دید پی در پی)

دﻳﺪﭘﻲدرﭘﻲ

آﻧﭽﻪﻣﻨﻈﺮﺷﻬﺮیراﺷﻜﻞﻣﻴﺪﻫﺪ،دﺳﺘﻪایازدﻳﺪﻫﺎیﭘﻲدرﭘﻲاﺳﺖ. دﺳﺘﻜﺎریﻣﺎﻫﺮاﻧﻪدرﻋﻨﺎﺻﺮﺷﻬﺮی، ﭼﻪﻛﺎﻟﺒﺪیوﭼﻪﻋﻤﻠﻜﺮدیوﻣﻌﻨﺎﻳﻲ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪایﻛﻪدﺳﺘﻪایازدﻳﺪﻫﺎوﺳﻜﺎﻧﺲﻫﺎیﻣﺘﺒﺎﻳﻦﺑﻪﮔﻮﻧﻪایﻫﻤﺎﻫﻨﮓ، اﻧﺪﻳﺸﻴﺪهﺷﺪهوﺑﻪدﻧﺒﺎلﻫﻢﺑﻪدﻳﺪهﻧﺎﻇﺮﺑﻴﺎﻳﻨﺪ. وﻇﻴﻔﻪﻃﺮاحﺷﻬﺮیدرﻣﻨﻈﺮﺷﻬﺮیاﺳﺖ. ﺗﺒﺎﻳﻦﺑﻴﻦﺳﻜﺎﻧﺲﻫﺎﻣﻲﺗﻮاﻧﺪﺑﻪوﺳﻴﻠﻪﻋﻨﺎﺻﺮﻛﺎﻟﺒﺪیﻣﺤﻴﻂوﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎیﺑﺼﺮیوﻋﻤﻠﻜﺮدیآنﻫﺎوﻳﺎﺗﻐﻴﻴﺮرﻓﺘﺎرﻫﺎوﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎیاﻧﺴﺎندرﻓﻀﺎﺻﻮرتﮔﻴﺮد.

منابع :

1. سایت ها :

www.wikipedia.org

www. iranpedia.ir

1. کتابها :

الف) در جستجوی هویت شهری بیرجند

ب) سیمای میراث فرهنگی شهرستان بیرجند

ج) پایان نامه ی خانم زهرا حبیبی

د) مقالهی فرصت جمعیتی اشتغال و تعاون ، حسین فیض آبادی

آمار نامه اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خراسان جنوبی 1391

رنجبر،احسان. مهربانیگلزار،محمدرضا. فاطمی،مهدی. ۱۳۸۴٫مقالهدرآمدیبرشناختباغهایتاریخیبیرجند،مجلهباغنظر،شماره ۴،پژوهشکدهنظر. تهران.

سرفراز،علیاکبر. تیموری،محمود. ۱۳۸۶٫“سازمانفضاییشهرساسانیبیشاپور”. فصلنامهعلمی–تحقیقیباغنظر،شماره ۸٫تهران.

. فاطمی،مهدی. ۱۳۸۷٫“طراحیمنظرمحورتفریحی–گردشگریحدفاصلدوباغتاریخیبیرجند؛نمونهموردی: باغهایتاریخیاکبریهورحیمآباد”. پایاننامهکارشناسیارشد. دانشکدههنرومعماریدانشگاهتربیتمدرس. تهران.

منصوری،سیدامیر. ۱۳۸۶٫“دودورهسازمانفضاییدرایران : قبلوبعدازاسلام”. فصلنامهعلمی–تحقیقیباغنظر،شماره ۷٫تهران.

وفاییفرد،مهدی. ۱۳۸۴٫درجستجویهویتشهریبیرجند،وزارتمسکنوشهرسازی. تهران.

 

 

دانلود متن بالا در قالب یک فایل ورد  75 صفحه ای به همراه کلیه تصاویر. برای دانلود لطفا فایل رو از طریق لینک زیر خریداری کنید.

300,000 ریال – خرید نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد