پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
کارشناسی ارشد جغرافیا
نقش سد شیرین دره در توسعه کشاورزی دهستان اترک
چکیده:
پژوهش حاضر با عنوان نقش سد شیرین دره در توسعه کشاورزی دهستان اترک از بخش مانه شهرستان مانه و سملقان در استان خراسان شمالی می‌باشد. این دهستان در شمال شرقی دهستان واقع شده است و از شمال به بخش راز و جرگلان و دهستان شیرین سو، از مشرق به شهرستان بجنورد، از جنوب به دهستان حومه و شهر آشخانه و از غرب به بخش مرکزی شهرستان مانه و سملقان محدود است.
طبق آمار 1385 جمعیت این دهستان 18698 نفر بوده و مساحت آن 5/14500 کیلومتر مربع وسعت دارد و دارای 44 آبادی می‌باشد.
بر اساس مطالعات انجام شده، کشاورزی مهمترین بخش فعالیت‌های اقتصادی است و منابع درآمد بیشتر مردم، از این طریق می‌باشد. بنابراین رساله حاضر به بررسی تأثیر سد در تأمین آب مورد نیاز کشاورزی منطقه مورد مطالعه پرداخته و نتایج بدست آمده حاکی از آن است که تأمین آب مورد نیاز کشاورزی منطقه بر رضایت مندی مردم از زندگی در روستا، افزایش درآمد روستاییان، افزایش سطح زیر کشت، تأثیر مثبت داشته و تا حدودی نیز از مهاجرت‌های بی رویه کاسته شده است، اما توسعه کشاورزی به تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی اقتصاد جامعه روستایی باشد بلکه باید بخش‌های صنعت و خدمات نیز در روستاها توسعه یابد تا موجبات بهبود زندگی و رفاه اجتماعی روستاییان را فراهم آورده و از مهاجرت آنها به شهرها جلوگیری شود.
واژگان کلیدی: توسعه، کشاورزی، سد
مقدمه:
روستا و روستا نشینی در ایران از جایگاه و اهمیت بسیار برخوردار است. عدم توجه به این فضاهای روستایی، بی توجهی به توان و امکانات تولیدی نواحی روستایی؛ از نظر طبیعی و نیروی انسانی پرتوان این نواحی می‌باشد (مطیعی لنگرودی، 1382:20).
در تاریخ گذشته سرزمین ما، روستا به عنوان سکونتگاه اولیه بشر اینگونه تعریف گشته است:« پهنه‌ای جغرافیایی که معیشت اکثر سکنه آن از طریق داد و ستد متقابل انسان با عوامل تجدید پذیر طبیعی حاصل می‌شود». (حسینی ابری، 1383:2).
سابقه و قدمت روستا نشینی در ایران طی مطالعات و تحقیقات علمی‌و باستان شناسی بعمل آمده، عمر روستانشینی را به پنج هزار سال قبل از میلاد برآورد می‌نماید (هومن، 1373: 56).
بررسی علمی‌روستا اگرچه به عنوان زمینه تحقیقاتی از دیرباز مورد توجه بوده است، تنها در دهه‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است (سعیدی، 1384:1)
بدون شک روستاهایی که عمده فعالیت‌هایشان بر امر کشاورزی متکی است، جایگاه خاصی را در اقتصاد کشور دارا می‌باشند (قره نژاد، 1369: 54) برخی روستاها دارای کارگرد عمدتاً صنعتی، برخی کشاورزی و در مواردی سکونتگاهی و یا اداری می‌باشند. نیازهای هر یک از این روستاها متفاوت و شیوه اداره امور آنها نیز مختلف است. با این همه تولید محصولات کشاورزی اساسی ترین وجه از کارکردهای اقتصادی هر روستا و یا منطقه روستایی را تشکیل می‌دهد (طالب، 1374: 10)
کشاورزی نخستین و قدیمی‌ترین فعالیت اقتصادی به شمار می‌رود و تاریخ شناخت آن طولانی تر از سایر رشته‌های اقتصادی است (صدرالاشراقی، 1365:53).
بدین منظور در این رساله کوشش می‌گردد با شناخت کامل از وضعیت روستاهای دهستان اترک و ارائه راهبردها، گامی‌هرچند ناچیز به سوی توسعه روستایی با تأکید بر توسعه کشاورزی برداشته شود.
1-1-بیان مسئله:
مرحله اول هر تحقیق علمی، انتخاب، تحلیل و تبیین مسئله تحقیق با موضوع تحقیق است (حافظ نیا، 1377:2) بیان مسئله باعث ایجاد هدف برای تحقیق می‌شود. در هر کار تحقیقی، مهم است که ما به دقت بدانیم محقق چه می‌خواهد بکند و چه کاری نمی‌خواهد انجام دهد. برای درک محقق از مسئله تحقیق، ضروری است که او دقیقاً معانی اصطلاح بکار برده شده در بیان مسئله و مسائل فرعی را بداند (بیرجندی و همکار، 1382:27) از طرفی « اولین مرحله یک تحقیق علمی‌احساس وجود یک مشکل است. به این معنی که پژوهشگر در کار خویش با مانع و با مشکلی روبرو گردیده است که در حل آنها ابهام دارد (نادری و همکار، 1379: 51)
طرح مسئله تحقیق چهارچوب نظری شخص محقق است که بر مبنای پرسش آغازی صورت دقیقتری پیدا می‌کند و پاسخ به آن شکل می‌گیرد (کیوی، 1378:111)
عدم برنامه ریزی در نواحی روستایی و ضعف امکانات زیستی، سبب مهاجرت‌های شدید روستا – شهری گردید و هر ساله تعداد کثیری از جمعیت روستایی، بویژه جمعیت غیر ماهر و بدون امکانات تولیدی نواحی روستایی به سوی شهرها مهاجرت می‌نمایند (مطیعی لنگرودی، 1382: 20).
اشتغال در روستاها به عنوان یکی از عوامل اصلی توسعه روستایی سبب جذب نیروهای کار در روستا گردیده و زمینه مهاجرت را کاهش می‌دهد (رهنما، 1375: 20) بخش کشاورزی دارای توانمندی‌هایی است که علاوه بر قدرت جذب تولیدات و ثمرات فعالیت سایر بخش‌ها، مناسب ترین و وسیع ترین زمینه‌های استقلال اقتصادی را فراهم می‌کند (آسایش، 1372: 67)
بنابراین در تحقیق حاضر اصلی ترین سوال عبارتست از: آیا احداث سر توانسته است به توسعه کشاورزی منطقه کمک نماید، به عبارت دیگر تأثیر سد بر شاخص اصلی توسعه یعنی کشاورزی و افزایش درآمد چگونه است ؟
1-2-ادبیات تحقیق:
در راه انجام هر تحقیق یکی از مهمترین مراحل، آگاهی نسبت به پیشینه تحقیق است
(تقدیسی زنجان، 1379:7) پیشینه‌ی تحقیق یعنی آشنایی با منابعی که قبل از تحقیق مورد نظر، ارائه شده است که شامل کلیه کتابها، مقالات و نوشته‌هایی که به نوعی به موضوع مورد بحث پرداخته است. بررسی پیشینه تحقیق، پژوهشگر را با روش تحقیق که دیگران برای انجام دادن پژوهش مشابهی بکار گرفته‌اند آشنا می‌کند و فوراً نسبت به نقاط قوت و ضعف روش‌های بکار گرفته شده آشنا می‌کند (سرمد و همکار، 1382: 68).
بررسی سوابق و ادبیات تحقیق یکی از مهمترین وظایف محقق است، کسب آگاهی درباره تحقیقات قبلی، بررسی ادبیات تحقیق خوانده می‌شود (حسن زاده، 1383: 78) هر تحقیق متضمن شناخت تحقیقات پیشین است. هیچ تحقیق در بدون سابقه صورت نمی‌گیرد. بنابراین هر پژوهش در تداوم پژوهش‌های پیشین به انجام می‌رسد. پس باید در هر تحقیق، از تحقیقات پیشین در زمینه مورد نظر یاد کرد و سپس تحقیق خود را در تداوم منطقی آن جا داد. (ساروخانی، 1372:146) همچنین پیدا کردن ادبیات مربوطه ممکن است محقق را به جستجو برای یافته فهرستی طولانی از منابع جدید وا دارد و میزان شناخت او را در مسیر تحقیق افزایش دهد تا دامنه‌ی اطلاعات خود را در مورد موضوع تحقیق گسترش داده و به نتایج منطقی تری دست یابد (اتسلندر، 1371:25).
از نظر‌هارینگ بررسی ادبیات تحقیق از سه نظر حائز اهمیت است: 1- مقدار کاری که قبلاً در زمینه موضوع انجام شده است 2- شناخت زمینه‌های قوت و ضعف متون موجود 3- روندهای مربوط به مسئله تحقیق آنطوری که در بررسی متون آشکار شده است (هارینگ، 1377:45).
در ارتباط با موضوع تحقیق یعنی احداث سد و تأثیر آن بر اراضی پایاب سد مطالعاتی انجام شده است که از آن جمله: در آرشیو وزارت نیرو شرکت سهامی‌آب منطقه‌ای خراسان شمالی سوابق مطالعاتی زیادی درباره احداث سد و اثرات آن در محدوده مورد نظر وجود دارد و پایان نامه‌هایی نیز در رابطه با احداث سد و تأثیر آن بر توسعه روستایی به ویژه کشاورزی مورد مطالعه قرار گرفته از جمله پایان نامه‌ای با عنوان اثرات اجتماعی اقتصادی سد تبارک بر توسعه دهستان شیرین دره قوچان که توسط دانشجو سمیرا معتبر انجام گرفته است و پایان نامه‌های دیگری در ارتباط با بررسی مسائل اجتماعی و اقتصادی حوضه آبخیز سد شهید یعقوبی توسط دانشجو محسن قنبرزاده و نقش رود خانه هیرمند در اقتصاد روستایی سیستان توسط دانشجو ناهید شرفی به نگارش در آمده است، از دیگر پایان نامه‌هایی که در این رابطه انجام گرفته، نقش مدیریت منابع آب در توسعه روستایی دهستان بیوه ژن دانشجو توسط‌هادی رضایی تهیه شده است که منابع خوبی در این زمینه می‌توانند باشند و در طول تحقیق از آنها استفاده شده است.
1-3-فرضیات تحقیق:
هر تحقیق علمی‌نیاز به مطرح کردن یک یا چند فرضیه دارد که به وسیله آن هدف و نتیجه تحقیق مشخص می‌گردد. فرضیه یک طرز تفکر، حدس عاقلانه و پیش گمانی است که محقق تلاش می‌کند آنرا با آزمایش و تجربه علمی‌بسنجد (فصلنامه دفتر روستا، 1384: 9).
در فرهنگ دهخدا، فرضیه به معنای گمان و حدس ذکر شده است و شامل نظری
می‌باشد که درباره یک مسئله علمی‌یا تحقیق با توجه به معلومات و تجارب گذشته ابراز می‌شود و هنوز به اثبات نرسیده باشد بدین ترتیب، هر فرضیه پس از اثبات، قانون علمی‌خواهد شد (بهفروز، 1378: 103).
فرضیه توضیحی است در باب علت بوجود آمدن مشکل یا پاسخ مسئله‌ای که قصد بازگشایی آن را داریم در حالی که صحت و سقم آن معلوم نیست و تا زمانی که مورد تأثیر قرار نگرفته، نباید به عنوان قاعده پذیرفته شود (شادمهری، 1375: 27)
مهمترین خصوصیت فرضیه نشان دادن ارتباط مفاهیم (ایده‌ها) با یکدیگر است. (بلاک لاک، 1372: 101). در اکثر تحقیقات، برای دستیابی به شناخت حقایق، فرضیه ارائه می‌گردد. فرضیه از نظر علمی‌عبارتست از یک حکم یا بیان رسمی‌و ثبت برای پیش بینی نتیجه یک تحقیق منحصر به فرد، یا توضیح رابطه بین دو یا چند متغیر (بست جان، 1326: 23) فرضیه می‌تواند از تئوری، مشاهدات، درک خود انسان یا از مجموع آن گرفته شود (ایران نژاد، 1378: 58).
نقش فرضیه در تحقیق علمی‌عبارتست از پیشنهاد تبیین‌هایی برای برخی از واقعیت‌ها و هدایت پژوهشگران (دلاور، 1382: 87). بطور کلی « فرضیه عبارتست از حدس معقول یا گمانی مبتنی بر مدارک موجود (شکویی، 1264: 86).
بر مبنای تعاریف فوق و با توجه به سوال تحقیق، تفکر اساسی در تحقیق حاضر بر دو فرض استوار است:
1-احداث سد باعث افزایش سطح زیر کشت در محدوده‌ی مورد مطالعه شده است.
2-احداث سد باعث افزایش درآمد در بین روستاهای برخوردار از شبکه آبیاری سد شیرین دره شده است.
1-4-اهمیت موضوع تحقیق:
در آغاز طرح تحقیق باید تعریف روشنی از موضوع تحقیق ارائه داد و موضوع تحقیق را باید چنان مطرح کرد که به وضوح بر زمینه اجتماعی مرتبط با آن استوار باشد (بیکر، 1377: 100).
در انتخاب موضوع تحقیق باید به اهمیت و کاربرد علمی‌و اولویت مسئله مورد نظر توجه داشت تا اگر واجد ارزش و اهمیت کافی نیست، در خصوص آن انرژی و دقت و بودجه بدون جهت تلف نگردد.
کار محقق در صورتی قابل توجه و دارای ارزش است که با صرف حداقل زمان و کمترین نیروی انسانی و مالی بتواند موفق به کسب بیشترین نتیجه گردد. به این ترتیب محقق باید موضوعی را انتخاب کند که پس از پایان کار نسبت به کاری که انجام داده است و نتیجه‌ای که از آنها عاید او و اجتماع می‌گردد، رضایت کافی داشته باشد.(آیتی، 1373: 51).
مسائل تحقیقاتی عموماً دارای ارزش و اهمیت محدودی در بستر زمان می‌باشند. برای انتخاب موضوع تحقیق، شخص محقق باید دقت نماید، آیا مسئله پیشنهادی او ارزش و اهمیت لازم جهت انجام تحقیق در شرایط زمان پیشنهاد، برخوردار است یا نه (تاجداری، 1369: 50).
نگرشی در کارکرد بخش‌های اقتصادی کشور حاکی از موقعیت مناسب بخش کشاورزی در اقتصاد ایران است. زیرا کشاورزی توانسته است از نظر اشتغال زایی، تأمین درآمد و سهم آن در تولید ناخالص مالی، تأمین نیازهای مصرفی و همچنین تأمین ارز، موقعیت مطلوب تری را نسبت به سایر بخش‌های اقتصادی کسب نماید (مطیعی لنگرودی، 1381: 82)
بدون توسعه کشاورزی و روستایی، رشد صنعتی یا موفق نخواهد شد و یا اگر موفق شود، چنان عدم تعادل‌های شدید داخلی را در اقتصاد ایجاد خواهد کرد که مشکلات فقر گسترده، نابرابری و بیکاری قطعی تر خواهد شد (مطیعی لنگرودی، 1373: 78).
در صورتی که بخواهیم روستا نیز همانند شهرها در قالب یک سرزمین به سمت توسعه گام بردارد ناگزیر به برنامه ریزی روستایی هستیم (جهانی، 1375: 55). به این ترتیب ضرورت و اهمیت اجرای برنامه‌هایی در راستای توسعه روستا و فرهنگ روستا نشینی و همچنین توسعه کشاورزی و ایجاد اشتغال در روستا مبرهن بوده و تحقیق در این زمینه می‌تواند گامی‌در جهت نیل به هدف که همانا توسعه کشور است باشد.
1-5-اهدف تحقیق:
هر تحقیقی دارای اهداف خاصی است که این اهداف باید در طرح تحقیق انعکاس یابد (ساروخانی، 1372: 148).
هدف به ما می‌گوید چه می‌خواهیم و در چه مسئله‌ای قصد داوری و اظهار نظر داریم و در نهایت برای چه سوالاتی پاسخ تهیه نماییم (قائمی، 1368: 59).
هر تحقیقی برای دستیابی به هدف و منظور خاصی صورت می‌گیرد. این هدف در واقع خود را در غالب پرسش آغازین نمودار می‌سازد و از طریق بیان آن آشکار می‌شود (خاکی، 1378: 29).
قبل از پژوهش لازم است هدف یا هدف‌های تحقیق مشخص و معین شود که اولین اقدام در این راه تعریف و شناخت پژوهش و تحقیق است (آراستهجو، 1379:16).
«وقتی انسان برای بدست آوردن آب به تکنیک‌های جدید دست می‌یابد، اثرات و تغییرات زیادی در روابط خود با محیط پدید می‌آورد (پاپلی یزدی، 1365: 24).
هدف اصلی این تحقیق: مطالعه و بررسی تأثیر احداث سد، بر کشاورزی و افزایش درآمد حاصل از این طریق در منطقه مورد مطالعه می‌باشد.
1-6-روش تحقیق:
هدف از انتخاب روش تحقیق، بهبود عملیات مربوط به تحقیق در مسائل و جریاناتی است که به گونه‌ای مربوط به تحقیق می‌شود (ژرژ، 1371: 10).
انسان در برخورد با مسائل و رویدادهای پیرامون خود، همواره از روش‌های مختلف در طول تاریخ استفاده کرده است، می‌توان گفت که دستیابی به روش‌های تحقیق علمی‌در پاسخ به کنجکاوی‌های مسائل انسانی از نشانه‌های رشد و ترقی جوامع بشری و موقعیت انسان‌ها در مقابله با مشکلات است (حسن زاده، 1382:4).
منظور از روش، چهارچوب کلی پژوهش جغرافیایی و منظور از مهارت، روش خاص جمع آوری و پردازش داده است (علیجانی، 1379:3).
به هر حال محقق باید بداند، چه شیوه و روشی را اتخاذ نماید تا سریع تر، راحت تر و با دقت بالاتر به هدف تحقیق و دستیابی به پاسخ سوالات نائل آید (میرمحمدی میبری، 1378:16).
روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی بوده است و اطلاعات مورد نیاز با استفاده از روش‌های زیر جمع آوری شده است :
1-روش کتابخانه ای: با توجه به اهمیت کتابخانه و جایگاه ویژه آن در امر تحقیق، بر جمع آوری اطلاعات مورد نیاز با مراجعه به کتابخانه‌ها و استفاده از منابع و مأخذ و نشریات و آمار نامه‌ها و غیره…
2-روش اسنادی: برای تهیه نقشه‌ها و اطلاعات با مراجعه به ادارت و سازمان‌ها مانند هواشناسی، جهاد کشاورزی، سازمان مدیریت و برنامه ریزی…
3-روش میدانی: با مراجعه به روستاها و تکمیل پرسشنامه و مشاهده مکان‌های مورد نظر.
| فرمت فایل: Word (قابل ویرایش) + 45 صفحه اسلاید پاورپیونت |
| تعداد صفحات: 220 |
| حجم: 6.34 مگابایت |