انواع بافت گلیم

انواع بافت گلیم

گلیم بافته ای است داری، بدون پرز که با نخ پشمی، پنبه ای یا کنفی با در گیری تار و پود بافته می شود. به این ترتیب که از نخ پنبه ای به عنوان تار و از نخ پشمی رنگارنگ به عنوان پود استفاده می شود. در گلیم بافی نقشه کاربرد چندانی ندارد و معمولا” نقش آفرینی به طور ذهنی انجام می شود. گلیم های هر منطقه طرح و رنگ ویژه ای دارد، که با توجه به بافت آن از بافته های دیگر مجزا می شود. گلیم بیش از قالی سابقه و قدمت دارد . در واقع قالی در اثر تکامل گلیم، طی قرنهای متمادی پدید آمده است. برای بافت گلیم از دارهای عمودی و افقی استفاده می شود، اما نسبت به بافت قالی به ابزار کار و مواد اولیه محدودتری نیاز است. بافت گلیم در کل به چهار دسته متعادل، پود نما، متصل و پیچشی تقسیم می گردد:

۱) بافت متعادل

ساده‌‌ترین نوع بافت از زمانی که انسان بافتن را آموخت بافت متعادل است که تاروپودها از زیر و روی یکدیگر رد شده و درهم بافته می‌شود..در این روش بافت معمولا حد فاصله نخ های چله با یکدیگر کم است. این نوع بافت معمولاً تک‌‌رنگ است و جنبهٔ تزئینی ندارد. این بافت گاهی روی کناره‌های غیرتزئینی قالی‌های گلیم باف، گره باف و در آستر خورجین‌ها دیده می‌شود.

۲) بافت پودرو یا پود نما

این بافت به دو دسته ساده و چاکدار تقسیم می شود.در بافت پود رو تعداد پودها بیش از تارهاست و تارها دیده نمی‌شود و رنگ این نوع گلیم را پودها تعیین می‌کند. این شیوه بطور گسترده در گلیم‌بافی مناطق مختلف جهان استفاده می‌شود. در این روش به طور معمول فاصله تار های چله از یکدیگر به اندازه ۱.۵ برابر قطر نخ تار است. پشت و روی گلیم هایی که با این روش بافته می شوند یکسان است. در شیوه پودنمای چاکدار با تغییر رنگ پود برای ایجاد نقش فواصلی بین تارهای چله ایجاد می گردد و نقوش به صورت پلکانی بر سطح گلیم آشکار می شود. نقوشی که در این نوع گلیم استفاده می شود غالبا” هندسی است. در این روش شکاف بین تارها به هنگام بافت نباید طولانی گردد چون به استحکام گلیم لطمه وارد میکند.

۳)پود نمای متصل

بافت پود نمای متصل مشابه روش چاکدار است. اما پود های غیر همرنگ به دور یک تار پیچیده می شوندو از این رو چاک و شکافی در بافته ایجاد نمی شود.با اینکه پود ها در محل شکاف از یکدیگر عبور کرده و بافته گلیم را متصل می نمایند.

۴)بافت پیچشی

در این شیوه علاوه بر نخ تار و نخ پود از پودی نازک نیز در بافت استفاده می شود و در واقع پود به حالت پیچش از میان نخهای تار عبور نموده، سپس با عبور پود نازک و کوبیدن آن با شانه، عمل در گیری نخ های تار و پود قطعی می شود. این شیوه بافت که بسیاری از صاحب نظران آن را حدواسطی میان گلیم بافی و قالی بافی دانسته اند، در واقع آخرین منزلگاه تکامل گلیم بافی به قالیبافی می باشد. بافت گلیم معروف به ورنی در آذربایجان شرقی و نیز بافت گلیم معروف به شیریکی پیچ در استان کرمان بدین شیوه است. این نوع گلیم ها را که به شیوه پود پیچی بافته می شوند سوماک نام نهاده اند. گاهی روی گلیم ها راسوزن دوزی می کنند، این گلیم ها به گلیم سوزنی شهرت دارند.

 

 

عملیات بافت گلیم

زنجیره:
بعد از اتمام چله کشی و گذاشتن تسمه مهار چوبی یا فلزی ( برای صاف ماندن پایین کار و جلوگیری از کجی و مهار پودهای گلیم )اقدام به زدن زنجیره می کنیم. عمل زنجیره زنی یا لبه دوزی هم با دست و هم با قلاب امکان پذیر است( لازم به ذکر است که برخی بافندگان زنجیره بافی را انجام نداده و بعد از اتمام بافت گلیم دو سر آن را دو گره که نوعی گره تزیینی است می زنند.

ساده بافی(کرباس بافی):

بعد از زنجیر زدن نوبت ساده بافی می رسد که پایه و اساس محکم برای بافت گلیم تشکیل می دهد و برای بافت آن که به کرباس بافی معروف است از نخ چله به عنوان پود زیر و رو استفاده می شود به این ترتیب که یک بار از پشت نخ هایی که زیر هاف قرار گرفته عبور می کند و در برگشت از پشت نخ هایی که روی هاف قرار گرفته عبور می کند و به همین ترتیب تا چند رج انجام می شود که به آن کرباس بافی یا بافت ساده و متعادل گفته می شود زیرا ضخامت نخ تار و پود یکسان است.

ملیله بافی (نازگل):

نوعی بافت تزئینی در میان بافت کرباس می باشد که با توجه به سلیقه بافنده از دو رنگ متضاد برای انجام آن استفاده می شود.به این ترتیب که دو رنگ متضاد متناسب با رنگ های گلیم را انتخاب کرده هر کدام را ۴ برابر در نظر می گیریم و دولا می کنیم و به جفت اول از سمت راست قلاب می کنیم، آنگاه خامه بالایی را پایین آورده و خامه پائین را از پشت جفت سوم بیرون می آوریم و به همین ترتیب یک در میان از نخ های رنگی استفاده کرده تا آخر.

پودگذاری:
بعد از انجام کرباس بافی نوبت به بافت ساده بر اساس رنگ نقشه می رسد.نخ های رنگی مورد نظر به صورت یک در میان از لابلای تارها عبور می دهیم تا یک رج پوددهی انجام شود سپس ادامه نخ را از روی تارهایی که در رج قبل پود از روی آنها عبور نکرده رد می کنیم.بعد از هر رج بافت پودها را با دفتین در محل خود ثابت، منظم و محکم می کنیم.

کشش پودها باید در حد متناسب باشد، اگر کشش زیاد و سفت باشد گلیم جمع می شود و اگر کشش کم باشد،گلیم شل و وارفته می شود.

نقشه خوانی:

جهت بافت نقوش در گلیم از دو روش استفاده می شود:

۱– روش ذهنی باف

در این تکنیک بافنده از ذهن خلاق خود کمک گرفته و با توجه به محیط پیرامون خود، نقوش حیوانات، گیاهان، وسایل زندگی و … را به صورت نمادی در ذهن خود پرورش داده و به صورت هندسی روی بافت پیاده می کند.در نتیجه آثار باقی مانده از خود را به عنوان میراثی برای نسل بعد به ارث می گذارد و به این ترتیب نقوش از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود و هر نقش از اصالت و قداست خاصی نزد قوم بافنده برخوردار است.

۲– روش استفاده از نقشه های شطرنجی

در این روش نقوش هندسی یا منحنی بر روی کاغذ شطرنجی درشت طراحی، نقطه چین و رنگ آمیزی می شود.

هر خانه کوچک و مربع شکل نقشه شامل یک جفت چله یا دو تار ( یک تار رو و یک تار زیر ) می باشد.بنابراین چله کشی بر اساس نقشه انجام می گیرد و باید به ازای هر خانه نقشه در چله کشی دو تار در نظر گرفت به طور مثال اگر نقشه مورد نظر در عرض شامل ۱۰۰ خانه مربع شکل باشد باید به تعداد ۲۰۰ تار چله کشی انجام شود که با توجه به زیر و رو بودن چله ها به صورت یک در میان ۱۰۰ جفت چله خواهیم داشت که با تعداد خانه های نقشه برابر است. بعد از ساده بافی با توجه به نقشه اقدام به بافت مقدماتی می کنیم که به بافت پله ای یا چاک دار معروف است. _

انواع نقشه

یک طراح می تواند طرح گلیم را به صورت های زیر طراحی کند:

۱) نقشه کامل

در این روش نقشه گلیم به صورت کامل طراحی می شود

۲) نقشه ( قدی)

در این روش طراح اقدام به طراحی نصف عرض و تمام طول گلیم می کند.در واقع نصف گلیم از جهت عمودی طراحی شده و به صورت قرینه بافته می شود.

۳) نقشه (ربعی)

در این روش طرح به صورت کشیده می شود و هنگامی که تا وسط گلیم بافته شد نقشه را برعکس کرده و نیمه دیگر آن را می بافند.در واقع گلیم از طول و عرض قرینه بافته می شود.
۴) نقشه واگیره ای

در این روش قسمت کوچکی از طرح گلیم به صورت واگیره طراحی شده و چندین بار در طول و عرض گلیم به صورت تکراری بافته می شود.

خصوصیات بافت پله ای:

۱- هر ردیف افقی معادل یک رج بافت می باشد.

۲- هر ردیف عمودی نقشه شامل یک جفت چله ( یک چله زیر و یک چله رو ) می باشد.
۳- در هر رج بافت که معادل یک ردیف افقی نقشه است تعداد رفت و برگشت زوج می باشد.با توجه در ریز باف یا درشت باف بودن گلیم معمولاً ۴ تا ۶ ردیف رفت و برگشت تشکیل یک رج بافت می دهد.

۴- نقوشی که با این روش بافته می شود هندسی هستند

۵- در روش بافت پله ای نقوشی که از عرض زیاد شروع می شود و در همان عرض کم می شود

را می توان به صورت کامل بافت و بعد زمینه را بافت.

۶- در مورد نقوشی که از عرض کم شروع شده و به تدریج عرض آن زیاد می شود ابتدا باید زمینه را بافت سپس اقدام به بافت نقوش کرد.

۷- در بافت پله ای در قسمت های طولی ما بین ۲ رنگ متفاوت چاک هایی ایجاد می شود که این جزو خصوصیات این بافت محسوب می شود.معمولاً طول این چاک ها از یک تا یک و نیم سانتی متر نباید بیشتر شود زیرا در کار ایجاد نازیبایی و عیب می کند اگر طول چاک های عمودی زیاد است باید هر چند رج یک بار به روش بسط زدن دو رنگ کنار هم روی یک چله مشترک بین آنها اتصال ایجاد کرد.

۸- حتی الامکان از چله با طول بلند برای بافت پله ای استفاده شود تا عمل اضافه کردن نخ کمتر انجام شود.در آخر اضافه خامه ها را با قیچی می چینیم.

۹- گلیم هایی که با روش بافت پله ای ( چاک دار – گل به گل )‌بافته می شود،دو روی آنها یکسان و هر دو رو قابل استفاده است.

پایین کشی:

عملیات پایین کشی زمانی انجام می شود که ادامه کار بافت سخت یا ناممکن شود و بافت به سردار نزدیک و چله ها سفت شده باشد ( به طوری که به سختی بتوان چله ها را با انگشت زیر و رو کرد و پود دهی انجام داد. ) برای سهولت و سرعت عمل در بافت اقدام به پایین کشی می شود.
ابتدا عرض چله ها در سردار و ابتدای بافت گلیم ( دم کار ) را اندازه گیری کرده و علامت می زنیم.سپس نخ مهار را از دو طرف راست روها آزاد می کنیم و با شل کردن پیچ ها چله ها را شل کرده و به آنها امکان چرخش می دهیم.چوب مهار را که در ابتدای بافت گذاشته بودیم بر می داریم و نخ چله ابتدا و انتهای چله کشی را باز می کنیم تا چله ها بتوانند بچرخند.از سمت راست و چپ گلیم بافته شده را به سمت پایین هدایت می کنیم تا چله های اضافی از پشت به جلو هدایت شود ( در کارهای بزرگ این کار توسط دو نفر انجام می شود ). باید توجه کرد که قبل از پایین کشی بافت کاملاً در یک خط مستقیم قرار داشته باشد و دارای بالازدگی و پایین زدگی نباشد.مقداری از بافت را روی کار نگه می داریم و چله ها را سفت می کنیم، نخ چله ابتدا و انتهای چله کشی را مجدداً محکم می کنیم و با تنظیم کردن چه ها کار بافت گلیم را ادامه می دهیم.عمل پایین کشی با توجه به ابعاد کار ممکن است در یک یا دو مرحله یا حتی بیشتر انجام شود.