برج طغرل؛ معما، هندسه، تاریخ؛ (قسمت دوم)

هندسه ی اثر؛

هندسه و حساب و اعداد چیزی جز تلخیص و افشرده ی واقیت جهان و کیهان و حرکت ها نبوده، شکل انتزاعی و آبستره ی مناسبات و تناسبات و عالمی است که از روز ازل، یا به عبارتی از بیگ بنگ، نخست به شکل صدا و نور و آتش و انرژی و شتاب و حرکت، سپس گاز و سحابه و کهکشان و ماده و وزن و ثقل و جاذبه به وقوع پیوست که انسان، به هندسه و حساب ساده کرد و در اختیار گرفت. هندسه ی برج طغرل به سادگی یک چهارگوش مربع شکل است که شش بار و هربار 15 درجه دور مرکز خود چرخیده و بنابراین، زاویه های بیست و چهار گانه ی آن 90 درجه است. معلوم نیست چرا پاسکال کوست [1] دندانه های آن را 22 عدد نوشته، آن را بسختی ترسیم نموده و زاویه هایش را و دروازه هایش را شمالی-جنوبی حاد تصور کرده است. در پاورقی و ترسیم های کتاب آندره گدار و خانمش یدّا گدار، طاق ها و قوس ها در معماری ایرانی، تعداد دندانه ها 21 عدد، تعداد دندانه های برج علاء الدین در ورامین هم 36 عدد نوشته و ترسیم شده است[2]. در سایت مربوط به گنبد قابوس [3] نیز در نمودارهای قیاسی بازهم تعداد دندانه های برج طغرل 22 عدد و دروازه ها شمالی-جنوبی اند. روی کتیبه ی میراث فرهنگی در باغچه ی برج، ارتفاع را 22.5 و احتمال داده روی آن گنبدی بوده که فرو ریخته. در مدارک دیگر مانند رولوه ی کوست قطر برج  متر 15.00 و ضخامت دیوار 1.5 متر است و نیمه بالائی دیوار، یعنی از در کوچک ورودی به پشت بام،کنار و بالای دروازه ی شمال شرقی به بالا، دیوار دو پوسته و تو خالیست. دلیل اشتباه در اندازه ها می تواند این باشد که متوجه نشدند برج گاهنامه ی آفتابی است و تناسبات طلایی دارد و دیگر دغدغه ها باعث شده اصل داستان بر آنها پنهان بماند. موضوع دیگر، که آیا برج گنبد داشته یا خیر می تواند نتیجه ی طرح و ترسیم های پاسکال کوست فرانسوی باشد. احتمالا علاقه ی او عقد قرارداد برای مرمت آثار ایرانی مانند گنبد سلیمانیه در زنجان، یا کارهایی در اصفهان و برج طغرل و جاهای دیگر ایران بوده، طرح هایی را نهائی کرده و ارائه داده که از خود اختراع کرده، بی نتیجه ماند و فاقد ارزش تاریخی اند و نمی توانند برای پژوهش و یافتن شکل و معنای آن منشاء و سرچشمه ای محسوب شوند. تناسب آدم های جلوی دروازه ی جنوب غربی برج نیز آنقدر ریز و کوچکند که هیکل برج غول آسا و دوبرابر به نظر می رسد و عجیب او که آنقدر در طراحی و نقاشی دقیق و پر حوصله بوده چنین اغراقی، مگر این که هدفمند کرده باشد.

13
در واقع میانگین فاصله ها میان نوک پــــــــرّه ها 2.22 متر است.

 

 

14 – 15 -16-17
سایت گنبد قابوس: دندانه ها 22 ، دروازه ها شمالی جنوبی، زاویه دندانه ها باز؛ پاسکال کوست: دندانه ها 22، دروازه جنوبی زاویه دندانه ها حاد، ضخامت دیوار کم، راه پله با ورودی و خروجی نامعلوم حتی با احتمال برش در دو ارتفاع در کف و در بالا
طرح پاسکال کوست از وضعیت برج با تناسبات دوبرابری و پیشنهاد برای مرمت و اجرای گنبد و پله ها ی ورودی جنوب غربی.

 جایی که می بایست برج ساخته شود، دور از کوه ها، حول یک میخ، دایره ای به شعاع 8.5 و قطر 17.00 متر ترسیم شده و احتمالا نخستین قطر در جهت شمال جغرافیایی با محور دوم عمود بر آن، نخستین مربع ترسیم شده است. سپس، با چرخش 45 درجه، مربع اصلی در جهات اصلی جغرافیایی، محاط در دایره، روی زمین ترسیم گشته است. این مربع مشخص است زیرا روی بام در گوشه ی جنوب شرقی آن ناودانی سنگی قرار دارد که دیدن نیمروز روی برج را آسان می نماید، و گوشه ی جنوب غربی این مربع هم روی محور دروازه ی جنوب غربی قرار دارد و آن جا نیز ظهر را می توان مشاهده کرد. ناودانی دیگر در طرف مقابل، روی گوشه ی شمال غربی قرار دارد که غروب تعادل هر دو فصل را روی بدنه شمالی خود مشخص می کرده است. سپس، باز هم با شیوه ی میخ و ریسمان [4]، هر زاویه ی 45 درجه به سه زاویه ی 15 درجه تقسیم شده تا در واقع، مربع نخستین 6 بار و هربار 15 درجه بچرخد و تعداد پــــرّه ها به 24 عدد برسد. بلندای برج 21 متر است. قطر داخلی × عدد پی تقریبا 34، و قطر خارجی × عدد پی نزدیک به 55 می شود که سه عدد متوالی از اعداد خوارزمی از تناسبات طلائی اند. تناسبات طلائی بر اساس ارقام گنگ مانند ریشه ی مربع= 1.4  یا عدد فی= 1.618 که از نظر هندسی برابر است با قطر نیمی از مربع+ نیمی از ضلع همان مربع، و از نظر حساب، با تقسیم اعداد متوالی خوارزمی بر یکدیگر بدست می آید، و ارقام پی =3.14 و ای= 2.7182[5] هستند و از زمان بیگ بنگ تا کنون 13.8 میلیارد سال از آن می گذرد و همه چیز در همه جا، در کیهان و طبیعت و در حرکت بر همین اساس و منوال بوجود آمده و همه ی ساختمان های شاخص ساخت بشر از اهرام ثلاثه تا مسجدهای ایران و پنج ضلعی ها[6] و پژواک صداهایشان، مانند برج طغرل، دارای همین تناسبات طبیعی، زیبا، هماهنگ و اکوستیک هستند و هرچه که اینطور نبوده عمری کوتاه داشته و از بین رفته است. تناسبات طلایی در برج طغرل و سازه های دیگر نمی تواند اتفاقی، بی اهمیت یا حاشیه ای بوده باشد و مبنای موضوع برنامه ای هوشمندانه است که این سازه ی تاریخی را به کیهان و عالم و انرژی های بیکرانش وصل می کند.

پلان نهائی برج طغرل در جهات جغرافیائی و جانمائی ناودانی های سنگی و دروازه های شمال- شرقی و جنوب غربی. خط چین درون استوانه مربوط به غشاء احتمالی پاسکال کوست؛

18- پلان و مقطع برج در جهت نیمروز. تنها زاویه ی تابش دقیق، زاویه 75 درجه ی نیمروز آغاز تابستان است. ترسیم از مهندس شهرناز جودت؛

ردیف دوم از پایین:

15- اول فروردین و اول مهر، یعنی در آغاز دو فصل بهار و خزان، خط هذلولی آفتاب در نیمروز روی ردیف دوم که در ارتفاع 4.00 متری از کف است، و روی یکی از سوراخ ها می افتد؛ زاویه ی تابش تقریبا  57 درجه می شود؛ عکس از اشکان فدائی. فروردین 94. 

مرکز کف استوانه:

16- اول تیر، آغاز فصل تابستان، خط دایره ی آفتاب در نیمروز درست روی سوراخ آبرفت که در مرکز دایره کف استوانه است می افتد؛ در این هنگام زاویه تابش تقریبا 75 درجه است. مثلثی که از ارتفاع 21 متری و شعاع دایره درست می شود و تناسبات طلائی داشته، زاویه ی آفتاب طلائی می باشد؛ 

17- ردیف سوم از بالا: اول دی، آغاز زمستان؛

اول دی، آغاز فصل زمستان، نور خورشید تقریبا روی ردیف سوم می افتد اما این تنها زمانی است که سوراخ ها دقیق نیستند و زاویه ی تابش را از روی محاسبات 30.5 و از روی نیمساز 29 درجه تخمین زدیم. استوانه 9 ردیف سوراخ وجود دارد که تنها برای چند ردیف آنها به نتجه رسیدیم که آغاز فصل را نشان می دهند و یافتن دلیل ردیف های دیگر به استمرار در پژوهش های میدانی آینده بستگی دارد. دلیل ژرفای زیاد سوراخ ها نامعلوم باقی ماند. اندازه گیری ها توسط خانم مهندس اعظم باقری انجام گرفت.

18-  هنگامی که تیغ آفتاب روی بدنه ی  یکی از پــرّه های برج مماس شود یک ساعت را نشان می دهد. 

19- هنگامی که سایه ی لبه یکی از پـــرّه ها درست وسط بدنه ی پـــرّه ی مجاور قرار گیرد، نیم ساعت را نشان می دهد که از قوس گوشه ی طاقچه ی بالا مشخص می گردد ؛

19- هنگامی که تیغ آفتاب روی بدنه ی غربی پرّه ی بالای محور دروازه ی جنوب غربی برج مماس شود نیمروز خورشیدی را نشان می دهد؛

20- هنگامی که تیغ خورشید با بدنه ی شرقی پـــرّه ای که بالای آن ناودان سنگی کار گذاشته شده مماس شود همان نیمروز خورشیدی را نشان می دهد، که نباید با ظهر شرعی اشتباه گردد؛

 حرکت انتقالی زمین؛

سرعت گردش زمین به دور خورشید در نیمه نخست سال خورشیدی برابر با 30.287 کیلومتر بر ثانیه و در نیمه ی دوم سال برابر با 29.291 کیلومتر بر ثانیه بوده، تفاوت آنها تقریبا 1000 کیلومتر بر ثانیه است که باعث می شود ماه های بهار و تابسان 31 و ماه های خزان و زمستان بجز اسفند 30 روزه شوند. این تفاوت را مرادی غیاث آبادی در  بررسی کعبه ی زرتشت نشان داده است اما در برج طغرل پیدانیست و می بایست آن را یافت. ساعتهای روز روی پـــرّه های جنوبی در نیمه ی دوم سایه ها دقیق نبوده، روی پــــرّه های غربی درست هستند[7]. تمام آجرهای پایین برج در گذشته، تا جایی که در دسترس بوده، از جا کنده شده، خود برج هم در اثر زمین لرزه ها آسیب دیده بود که مرمت شد اما احتمالا از دقت لازم برخوردار نیستند. بنابراین دقتی که در سنگهای تراشیده شده ی کعبه زرتشت وجود دارد در برج آجری طغرل موجود نیست. برای یک بررسی واقعی و دقیق باید به ارتفاع بالاتری از دسترس رفت و اندازه گرفت. در اندازه گیری زاویه ها و ناصافی آجرها به نظر رسید زاویه ی پــــرّه های شمال غرب نیم درجه کمتر از پـــرّه های جنوب شرقی، و 89.5 باشد.

ثبت جهانی؛

برای برنامه ی احتمالی ثبت برج طغرل به عنوان یکی از بناهای آفتابی و انرژی زای ایران و جهان لازم است شرایط امروز برج بر اساس شرایط مبدا تاریخی فراهم آید. دو عکس زیر یکی توسط آرتور پوپ و دیگری در 1393 توسط نگارنده تقریبا از همان زاویه و ارتفاع گرفته شده است که از ناودانی سنگی شمال غربی پیداست. ساعت عکسبرداری پوپ 19 و زاویه ی تابش 15 درجه ی شمال غربی است. روز سال را نیز می توان محاسبه نمود. در ورودی به پشت بام نیز پیداست. بالای آن دو سوراخ گرد برای نورگیری و تهویه روی پـــرّه وجود دارد و نشان می دهد راه پله مانند برج های خرقان و منارهای گرد، دایره و گرد است و در طول دیوار حرکت نمی کند تا آن را خالی کند.

بدین منظور، مسجد و تمام ساختمان های پیرامون آن، بویژه ساختمان های جبهه ی شمال غربی که روی دیوار سایت نشسته اند باید برداشته شوند. مجتمع بزرگ، خشک و زشت فرهنگی شهرداری در حال ساخت در جبهه ی جنوب شرقی نیز باید متوقف و خودش را در این ارتباط توجیه نماید. نظر نهائی را در این مورد یونسکو خواهد داد. دوکومومو اگرچه نهاد بین المللی برای مستند نگاری و حفاظت از آثار معماری مدرن و معاصر است اما می تواند برای دفاع از موجودیت و ارج نهادن و حفظ اهمیت و آبروی برج طغرل از دست اندازی  و سوء استفاده ها دست به کار شود.

21-مسجد صدوق روی دیوار سایت. .1393

22- عکس آرتور پوپ ساعت 7 عصر؛

سرنوشت برج طغرل؛

زنگوله یبزرگی که لاتاری تهران به گردن برج مردانه ی طغرل بیگ می اندازد احتمالا باعث گردن شکستگی او- آن- می شود. نیت لاتاری اگر خوب هم باشد اما جاده ای که به جهنم می رود با نیات خوب سنگفرش شده است.

پی نوشت ها

فرخ باور – تهران، خرداد ۱۳۹۴