بهمن

تعريف بهمن

عواملي كه در شروع بهمن موثرند عبارتند از

شرايطي كلي براي سقوط بهمن هاي بزرگ

انواع بهمن

عواملي كه در تشكيل بهمن موثرند.

نحوه بارش و انباشت برف

شرايط جوي كه باعث بروز بهمن مي شود

تعريف بهمن

بهمن يعني حركتي توده بزرگ برف كه بر روي دامنه كوهها به طرف پايين سقوط مي كند.

به نظر مي رسد انتخاب نام بهمن از نام يازدهمين ماه سال بوده باشد كه احتمال ريزش برف در نواحي كوهستاني در اين ماه از سال بيش از ساير ماهها مي باشد. در هر صورت بعمن در لغت به معني ماه يازدهم سال خورشيد و نام روز دوم هر ماه خورشيدي و نام فرشته اي در كيش زرتشت و گياهي است كه سابقاً ريشه آن را به نام بهمن به عنوان دارو به كار مي برند و بالاخره برف انبوهي است كه از كوه فروافتد.

اين توده برف ضمن حركت ممكن است يخ، آب، خاك، سنگ و گياهان را به طرف پايين حمل كنند. بهمن مخصوص مناطق كوهستاني پر شيب و داراي برف سنگين است.

بنا به مقدار برف متحرك خسارات جاني و مالي و محيطي متفاومت ايجاد مي كند. مناطقي كه برف دائمي دارند نيز داراي بهمن هستند ولي خسارت آنها قابل توجه نيستند.

 عواملي كه در شروع بهمن موثرند عبارتند از:

باد، امواج صوتي، ارتعاشات زلزله اي، عبور انسان و حيوانات و ناپايداري برف ناشي از سستي هاي لايه هاي زيرين در اثر ذوب.

اساساً بهمن در شيبهاي كمتر از 20 درجه به حركت در نمي آيد اما بيشترين ريزش بهمن در شيبهاي 20 الي 40 درجه مي باشد. كه اين ريزشها بسيار خطرناك بوده زيرا حجم بيشتري از برف را با خود به طرف پايين سرازير مي نمايد.

 شرايطي كلي براي سقوط بهمن هاي بزرگ

1 – يك لايه داخلي ضعيف

2 – يك لايه ضخيم روي اين لايه ضعيف

3 – عامل محرك

4 – يك Snowpaek جدا شده كه بتواند روي منطقه وسعي حركت نمايد.

5 – آزاد شدن و يا رها شدن مقدار متنابهي برف در مسير بهمن كه بمانند بهمن عمل مي‌كند.

انواع بهمن

1 – از نظر شكل، 2 – طبقه بندي بر اساس نوع برف

از نظر شكل: 1 – بهمن گرد و غباري 2 – بهمن مرطوب

1 – اين نوع بهمن از برف تازه و خشك حاصل مي شود و ضمن حركت معمولاً همراه با باد بوده و يا هوا را با خود به حركت در مي‌آورد.

ممكن است در اغلب موارد ظاهر شود و در آن فقط قسمت سطحي برف جا به جا مي‌شود و معمولاً مسير مشخصي ندارد. خسارت اين نوع بهمن از ديگر انواع آن كمتر است.

2 – در اين لايه برف به طور كامل از جا كنده شده و به پايين حركت مي كند و حتي مقادير خاك را نيز با خود حمل مي كند. اين بهمن وقتي ظاهر مي شود كه هوا كمي ملايم تر شده و كمي ذوب انجام گرفته باشد. مثل اوايل بهار و مسير نوع بهمن ثابت است.

طبقه بندي بر اساس نوع برف:

1 – پودري 2 – قطعه اي 3 – مرطوب

1 –بهمن هاي پودري:

وقتي كه لايه هاي برف فاقد چسبندگي يا داراي چسبندي كم باشند، ذرات برف از يك ناحيه كوچك شروع به ريزش نموده و رفته رفته توسعه مي يابد. در اين نوع بهمن نمي توان خط شكستگي برف با شناسايي كرد. وزن مخصوص برف معمولاً كم است.

دماي برف خيلي پايين تر از صفر درجه است و اگر سرعت حركت زياد باشد حدود 60 تا 80 كيلومتر در ساعت با هوا مخلوط شده و به شكل گاز در مي آيد كه به آن گاز سنگين مي گويند.

در اين حالت بهمن قادر است درختان را ريشه كن كند و ضمن حركت هواي مقابل خود را به حركت در آورد و قبل از رسيدن بهمن مانند طوفان تخريب ايجاد كند به آن اصطلاحاً موج شوك گفته مي شود. خسارت اين نوع بهمن زياد است.

در اين نوع بهمن به دليل وجود لايه هاي مرطوب برف با بلورهاي چسبنده، قطعات بزرگ برف از قطعات همجوار جدا مي شوند.

وزن مخصوص برف معمولاً بيشتر از 200 كيلوگرم در متر معكب است. دماي برف مني و نزديك صفر درجه سانتي گراد برف در موقع حركت حالت جامد داشته و شكننده مي باشد. باد به حركت و امواج صوتي در تشكيل اين نوع بهمن نقش موثر دارند. و اين بهمن هوا را به حركت در نمي آورد. (موج شوك ندارد).

سرعت آنها بين 20 تا 50 كيلومتر در ساعت بسته به شكل زمين تغيير مي كند.

اين بهمن ها به دليل رطوبت زياد داراي چسبندگي كم هستند و با وجود سرعت كم داراي قدرت تخريب بالا مي باشند. وزن مخصوص برف بيش از 200 كيلوگرم در متر معكب و دما در حد صفر درجه است. در موقع حركت حالت خيمري داشته و ضمن حركت بر وزن مخصوص برف افزوده مي شود. و تا 600 كيلوگرم در متر مكعب مي‌رسد.

زمان وقوع آن وقتي است كه گرماي ناگهاني باعث ذوب برف شده و يا باران ببارد. و اغلب در اوايل بهار اين نوع بهمن رخ مي دهد.

سرعت آن حدود 10 تا 20 كيلومتر در ساعت است و داراي قدرت تخريب بالاست.

تا كنون هيچ مدل رياضي يا رايانه اي براي پيش بيني بهمن به دست نيامده و با توجه به مشكل بودن پيش بيني بهمن لازم است كه خطرات آن به وسيلة كاهش اثرات تغيير در شدت آن مهار شود.

عواملي كه در تشكيل بهمن موثرند

عمق تودة برف در تشيكل بهمن نقش اساسي دارد.

وقتي عمق برف كم باشد نيروي لازم براي تحرك توده برف وجود ندارد و در نتيجه بهمن تشكيل مي شود.

بهمن اغلب در برف تازه پديد مي آيد و برف كهنه فاقد بهمن است.

بيش از 80% سقوط بهمن ها در خلال بارش و يا بلافاصله پس از بارش برف افتاق مي‌افتد.

عمق برف كمتر از CM15 فاقد بهمن

عمق برف بين 15 تا CM30 لغزش كوچك برف

عمق برف بين 30 تا CM60 بهمن متوسط عامل مسدود شدن راهها

عمق برف بين 60 تا CM120 بهمن خيلي بزرگ خطرناك

عمق برف بيش از CM120 بهمن خيلي بزرگ كه همه چيز را در سر راه خود تخريب مي كند.

در صورتي كه يك لايه برف تازه بر روي برف كهنة سرد و صاف قرار گيرد، خطر ريزش بهمن بسيار زياد خواهد بود- در حالي كه اگر برف تازه با برف زيرين آب دار تماش داشته و بچسبد هيچ گونه امكان تشكيل بهمن وجود ندارد. به ويژه اگر سطح زيرين ناهموار نيز باشد يك اتصال قوي به وجود مي آيد.

قشرهاي يخي كه در اثر تابش خورشيد يا بارش و سفت شدن لايه برف در اثر ذوب شدن و يخ زدگي متناوب به وجود آمده است سطوح لغزشي بهمن ها مي باشند.

جرم مخصوص يا جرم ويژه برف به مقدار هوا در داخل برف بستگي دارد، برف تازه داراي جرم مخصوص كم است زيرا بين 85 تا 95 درصد حجم آن هوا است. مقاومت برف به تراكم آن بستگي دارد، برف با تراكم زياد بسيار مقاومتر از برف كم تراكم است.

مثلاً برف كوهستان به طور معمول داراي تراكم كم مي باشد بنابراين در اين شيب ها در معرض سقوط قرار دارد.

نحوه بارش و انباشت برف

به طور معمول يك تودة برف به صورت لايه لايه توسعه مي يابد، لايه‌هاي تفاوت هاي فيزيكي و ساختماني مي باشد.

مجزا شدن لايه هاي برف موجب بروز بهمن مي شود.

مثلاً وقتي يك لايه چسبنده برف روي يك لايه ضعيف قرار گيرد اغلب باعث بهمن قعطه اي مي شود- در حالي كه اگر پوشش برخي از سطح زمين تا سطح برف يكنواخت باشد خطر بروز بهمن قطعه اي وجود ندارد.

لايه هاي برف به هم چسبيده و محكم بسيار پايدار بوده و هيچ گونه خطر بهمن ندارند.

 شرايط جوي كه باعث بروز بهمن مي شود

1 – دما:

شكل بلورهاي برف در حال بارش بستگي به دماي هوا دارد. دماي هوا بر وزن مخصوص، تراكم، خصوصيات گرمايي وقتي ذوب و تبخير برف تاثير دارد.

2 – باد:

باد ضمن بارش و پس از بارش برف عامل تحرك برف و جابجايي و تجمع آن مي باشد. باد با غلتاندن و انباشتن برف نشسته باعث تشكيل توده هاي بزرگ شده و گاهي باعث شروع حركت بهمن مي گردد.

باد تاثير بسيار زيادي روي تغيير شكل بلورهاي برف تازه دارد و مي تواند آنها را به قطعات كوچكتري شكسته و به هم فشرده نمايد.

3 – باران:

بارش باران سبك باعث ايجاد قشر يخي (يك لايه لغزشي) در زير برف هاي جديد مي شود. و موجب بارش باران هاي سنگين باعث سفتي برف شده و خطر ريزش بهمن را تشديد مي‌كند.

4 – ارتفاع:

ارتفاع از سطح دريا روي هوا و ريزش باران و برف تاثير نداشته و روي كيفيت برف موثر است. همچين باعث به وجود آمدن نوعهاي خاصي از گياهان و فراواني آنها مي شود به همين سبب بهمن در ارتفاعات خاص پديد مي آيد.

5 – تندي شيب

بين شيب زمين و سقوط بهمن ارتباط وجود دارد و محتواي آب مايع برف اثر شيب را بيشتر مي كند. برخي كه از آب اشباع باشد حتي در شيب هاي كم نيز قادر به سقوط است.

برف خشك و دانه درشت تا زاويه شيب هيچ خطر سقوط ندارد.

در حالت عمومي شيب هاي بين 30 تا 45 درجه بيشترين خطر سقوط بهمن را دارا مي‌باشد.

در شيب هاي كند استحكام و اصطكاك برف زياد است و خطر ريزش بهمن كم مي باشد و در شيب هاي بيشتر اثر نيروي ثقل افزايش يافته و خطر ريزش بهمن كاهش مي يابد.

6 – ناهمواري:

سطوح ناهموار مانند اراضي سنگلاخي با سنگ هاي بزرگ و پراكنده در زمان كم برف قادر به ايجاد بهمن نيست ولي وقتي برف زياد انباشته شد اثر ناهمواري كم مي شود و احتمال سقوط بهمن زياد است .

زمين هاي ناصاف و همواره با پشته هاي برجسته نيز كمتر توانايي توليد بهمن را دارند. در حالي كه زمين هاي صاف و بدون برجستگي داراي خطر زياد سقوط بهمن حتي در شرايط كمي برف مي باشند.

7 – اثر پوشش گياهي:

گياهان بسته به شكل تراكم، و اندازه داراي اثرات متفاوتي در سقوط بهمن مي باشند.

اگر ميزان برف كم باشد، بوته ها و گياهان علفي مي توانند از سقوط بهمن جلوگيري كند. اما با انباشته شدن زياد برف گياهان بوته اي و علفي نه تنها نمي توانند جلوي بهمن را بگيرند بلكه احتمال آن را زيادتر مي كنند زيرا آنها باعث نفوذ هوا در زير برف شده و بر دگرگوني مي افزايند.

درختان متراكم جنگلي مي توانند از سقوط بهمن به طور موثر جلوگيري كنند.

و جنگل كاري مي تواند از اقدامات موثر در مهار بهمن به حساب آيد.

البته بايد توجه داشت كه درختان جوان مانند بوته عمل مي نمايند لذا لازم است در سالهاي اول كشت اقداماتي براي حفظ درختان و جلوگيري از بهمن به طرق ديگر به عمل آيد.

درختان پراكنده به هيچ وجه نمي توانند از سقوط بهمن جلوگيري كنند و گاهي حتي خطر بهمن با بيشتر مي كنند.

شيمانسكي محققي است كه معتقد مي باشد اراضي شيب داري كه در تابستان از چمن پوشيده است، در زمستان محل تاخت و تاز بهمن‌هاي خطرناك مي باشد.