پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
با مطالعه سیر تطور شهرها و بررسی منظر شهری می آموزیم که چگونه محیط، انسان و فعالیت هایش، زمان، فضا و مکان در شکل گیری منظر شهری تاثیر داشته اند. کالن در آموختن «زبان خاموش شهر» به ما و فراگیری زبان بصری منظر شهری پیشگام بوده است. در واقع منظر شهری به مثابه ی یک متن، امکان قرائت و خوانش متن جنبه های نامحسوس حیات مدنی شهر را فراهم می کند، چرا که در منظر شهری است که تمامی ابعاد ناملموس حیات مدنی خود را آشکار می سازد؛ به عبارت دیگر با آموختن سواد بصری و مطالعه ی منظر شهرها می توان به مواردی چون فقر یا غنای جامعه، چگونگی سلطه ی نهادهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی یا ارزش های حاکم بر آن جامعه ی شهری پی برد، حتی ذوق و سلیقه ی زیباشناختی و خرده فرهنگ های شهری در منظر شهرشان متبلور است و لذا از گذر آینه منظر شهر می توان به تاریخ دار بودن آن شهر، فرهنگ حاکم بر جامعه، میزان ایمنی و امنیت جامعه، چگونگی احترام جامعه به قراردادهای اجتماعی و در یک کلام ماهیت و محتوای حیات اجتماعی ساکن در آن شهر پی برد، که در واقع این امر از طریق نظامی از نمادها و نشانه های کالبدی امکان تجلی و بروز خارجی یافته و ارزیابی ما را میسر می سازد. امروزه با مباحث جهانی شدن و ظهور جهان شهرها شاهد رقابت شهرها در جذب سرمایه و نیروی انسانی مبتکر هستیم در این عرصه رقابت، منظر شهری، خود بیانیه ای است در معرفی آن جامعه ی شهری، منظر شهر می تواند به عنوان ابزاری موثر در وسعت بخشیدن به تجربیات زیباشناسانه ی شهروندان، خصوصاً در ارتقای تصویر ذهنی جامعه از خویش نقش به سزایی داشته باشد، چرا که در این رابطه مشخص گردیده که منظر شهری که خواناست می تواند پایه ی ایجاد تصویر ذهنی ماندگار شود. در این راستا، همان طور که تجربیات تاریخی نشان داده است، همواره از این ابزار برای تقویت غرور مدنی و ایجاد حس تعلق به مکان در جذب سرمایه و اقشار خلاق استفاده شده است.
لذا در این رابطه با توجه به اهمیت بحث منظر شهر در طی تاریخ به دوره های تاریخی تطور طراحی منظر در مغرب زمین نگاهی می افکنیم. بررسی این مقوله در ایران مقاله ای جداگانه می طلبد. لذا به عنوان درآمدی بر موضوع، ابتدا دوران با ستان تا دوره ی رنسانس را بررسی کرده، سپس بر اساس نظر جیمز استوارت در رابطه با مراحل شکل گیری مباحث شهری به تشریح هر دوره خواهیم پرداخت.
در ابتدای بحث به جاست به واژه ی «منظر شهر» و تعریف آن نگاهی داشته با شیم: این واژه مانند واژه ی شهرسازی علی رغم آن که مفهومی «قدیم» است که از دیرباز با پیدایش و تکوین شهرها همواره ماهیتاً وجود داشته؛ اما به عنوان واژه ای تخصصی در اواخر قرن نوزدهم میلادی با طراحی و اقدامات فردریک لا المستد در رابطه با شهرهای آمریکایی مطرح شد. ویلیام ویلسون از وی با عنوان پدر طراحی منظر یاد کرده است. بعداً این واژه را گوردن گالن در مجله ی آرکیتکچرال ری ویو عنوان کرد و سپس به صورت مجموعه در کتاب منظر شهری به سال 1961 منتشر شد و در اواخر قرن بیستم چارلز والرهیم آن را توصیف دستاوردهای در حال وقوع در زمینه ی شهرسازی عنوان کرد و امروز مشخصاً رشته ای تخصصی و تعریف شده منشعب از شهرسازی و معماری است.
اما با همه ی این ها معنای منظر شهری چیست؟ کالن از طراحی منظر شهر به عنوان «هنر یکپارچکی بخشیدن بصری و ساختاری به مجموعه ی ساختمان ها، خیابان ها و مکان هایی که محیط شهر را می سازند و هنر چگونگی برقراری ارتباطات بین اجزای مختلف سازنده ی کالبد شهر»، سخن گفته است.
منظر شهر بخشی از شکل شهر است که ناظر آن را دریافت می کند. به عبارتی شکل شهر در لایه ی منظر شهری به کیفیتی مستقیماً محسوس تبدیل می شود؛ یعنی منظر شهر عینیت قابل ادراک و فضای مورد ادراک ما از واقعیت موجود شهر پیرامونمان است. آنچه کالن با بحث دیده های متوالی سعی در بیان آن داشته، آموختن سواد زبان بصری خاموش منظر شهری پیرامون ما بوده است که گوسلینگ در کتاب: (Gordon Cullen: Visions of Urben Design) تحت عنوان درس هایی از کالن از آن نام برده است. بحث منظر شهرها به ویژه امروزه با مطرح شدن نگرش های جدید خصوصاً رویکردهای تعاملی و توجه به تاثیرات متقابل محیط بر انسان و انسان بر محیط اهمیت بیش تری یافته است و این در حالی است که مشخص شده منظر شهری که بتواند تصویر واضحی از خود به جا بگذارد، می تواند نقشی اجتماعی نیز داشته باشد، چرا که به مردم کمک می کند بدانند در کجا هستند و در نتیجه محیط را خوانده، به نحو مطلوب تری فعالیت هایشان را تنظیم کنند و حتی می تواند خاطرات جمعی و ارتباطات گروهی را افزایش دهد. در واقع هدف از عنوان این واژه اساساً توجه به بحثی است طراحی شهری در بستر تاریخ به توجه به فضاهای عمومی زیر پوسته ی شهر به دنبال آن بوده است و طراحی منظر با هدف ایجاد تصویر ذهنی ماندگار، با ماهیتی پویا و تحویل یابنده در دل آن مستقر بوده است. نمودار شماره ی 1 مراحل گذار تاریخی طراحی منظر را ارائه می نماید که اجمالاً به شرح مختصری از هر دوره می پردازیم.
عناوین این مقاله:
1- دوره ی باستان؛ از شکل گیری تمدن های کهن؛ دوران کلاسیک
کاخ ها
معابد و مناطق مذهبی و فضاهای شهری (آگورا، فروم، بعدها میادین شهری)
محورهای اصلی شهر و طراحی حصارها، دیوارها و باروهای شهری
باغ سازی و طراحی ویلا – باغ ها
2- دوره ی کلاسیسیسم تجدید حیات یافته، 1750-1450 میلادی
3- دوران آرمان گرایی و اصلاح شهری، 1850-1750 میلادی
4- دوره ی فن گرایی شهری و توسعه طلبی، 1930-1850 میلادی
5- دوره ی جامع نگری و کلگرایی، ترقی خواهی و سلطه ی روش علمی، 1950-1930 میلادی
6- دوره ی فرایند طراحی، نسبیت گرایی، 1980-1950 میلادی
7- دوره ی طراحی تعاملی – ادراکی – پایدار، 2000-1980 میلادی
جمع بندی و نتیجه گیری