پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
معماری ایران
سرزمین ایران پیش از ورود آریائیها ، اقوام و طوایف گوناگونی را درخود جای داده بود. اقوامی همچون :
ماننا ، لولویی ، گوتی ، ایلامی که هر یک دارای حکومت هایی بودند . آریائیها پس از ورود با اقوام بومی ، از نظر فرهنگی آمیخته شده و بعدها تمدن های درخشان ماد و هخامنشی و … پدیدار گردیدند.
هنر ایران به قدمت تاریخ است و معماری از کهن ترین هنرهاست . رونق معماری در ایران گواه آنست که این سرزمین از کانون های نخستین شهرسازی ، سدسازی و مهندسی بوده است.
آندره گدار می گوید :
« عالیترین هنر ایرانی ، معماری آن بوده است. این برتری در تمامی دوره ها ی هخامنشیان ، پارتیان ، ساسانیان که آثار ساختمانیشان را میشناسیم به وضوح نمایان است. در دوره اسلامی در ایران نیز مشاهده می شود .
معماری کهن ایران در شکل و فرم جدید خود به بهترین صورت معماری اسلامی را از نظر و طرز تاثیرش بر تمدن کهن ایرانی به همه می شناساند.
معماری در ایران سابقه زیادی دارد ، می توان گفت از بیش از پنج هزار سال پیش از میلاد مسیح تا عصر حاضر آثار مختلفی در پهنه گسترده ای از سوریه تا هندوستان شمالی و کناره های چین ، از قفقار زنگبار پراکنده است»
مقدمه:
پیدایش معماری بوسیله انسان به روشنی مشخص نیست . انسان که زندگی خود را از غار آغاز کرد و بر اثر چه عواملی به فکر ایجاد سرپناه برای خویش نایل گردید؟
ازغاری که در آن زندگی می کرد الهام گرفت، یا از درختی که سایبانی مناسب در فصل گرما بود ؟
به هرحال انسان پیش از تاریخ به هر نحو که بود موفق به ایجاد آثار معماری گردید، که نمونه هایی از آن موجود است. هرچند که شاید آثار بجای مانده اولیه به اعتقاد برخی اثری معمارانه نباشد ، ولی می توان با توجه به شرایط زمانی آنرا اثری معمارانه محسوب نمود.
پیدایش و ایجاد معماری ، تحولی شگرف در زندگی بشر ، از ابتدا تا اکنون بوجود آورده است.
آثار معماری تحت شرایط مختلفی شکل گرفته اند و تحت شرایط خاص دیگری تغییر و تحول یافته اند .
آثار معماری شاخص بازمانده از تمدنهای گذشته نیز هر یک تابع شرایط ویژه ای پدید آمده اند ، مانند :
شرایط اقلیمی – تاریخی – سیاسی – اجتماعی – مذهبی – اقتصادی و کاربردی که آن اثر معماری داشته است.
بنابراین آثار معماری شاخصی که در این مقاله جمع آوری شده اند ، اغلب تحت تاثیر شرایطی که در بالا گفته شد،
بوجود آمده اند.
معماری دوره ایلامی
تا پیش از آمدن مادها و پارسها تا حدود یک هزار سال پیش از میلاد ، تاریخ سرزمین ایران به تقریب منحصر به تاریخ ایلام بوده است.ایلامی ها از خود مدرکی کتبی به جای نگذاشته اند ، اما در چند سنگنبشته صخره ای در سرزمین های غیر ایلامی اشاراتی به ایلامی ها شده است .
ایلامی ها ساکن ناحیه خوزستان و حومه آن بوده اند.نام سرزمین به میخی « هلتامی یا هتامی » می نوشتند و آنرا «آلتامت » تلفظ می کردند.تاریخ ایلام آغازین بخش تاریخ ایران را تشکیل می دهد. زیرا کشور ایران زادگاه اصلی ایلامیها بوده است.پادشاهی ایلامیها به قرن بیست و هفتم پیش از میلاد می رسد.
معماری ایلام قدیم : تنها اطلاع از معماری (به شکل معابد) از نقش مهرهایی است که از دوران اولیه ایلام به جای مانده است. در این نقش برجسته معبدی به صورت یک بنای مربع مستطیل بلند بر یک شالوده ایوان دار است.
در نمای آن دو چارچوب در بلند دیده می شود که در سمت چپی را یک پرده نی ایی آنرا از نور آفتاب محافظت می کند
احتمالا مدخل ورودی بوده است.(شکل 1)
معماری ایلام میانی : بدون شک درخشان ترین دوره حاکمیت ایلامیها بوده است ، که در آن آثار ارزشمندی ایجاد گردیده است.( اغلب معابد بوده ). ایلامی ها مانند سایر اقوام باستانی دیگر به مذهب و پرستش خدایان اهمیت می داده اند . ویکی از آثار قابل توجه آنها زیگورات چغازنبیل در دشت خوزستان بوده است.
معماری ایران
آرتور ابهام پوپ پروفسور امریکایی تبار می نویسد :
«از نظر مذهبی و هدف ، آثار معماری ایران پیش از هر چیز مذهبی است. شروع آن خصلت نیایشی دارد ، و سازنده آن سمبولیسم کیهانی بود که در پرتو آن آدمی با نیروهای آسمانی پیوند یافته است . این ویژگی تا عصر حاضر نیز تداوم داشته است ، و نخستین سر چشمه خصلت عاطفی آن به شمار می رود»
معماری در ایران از زمان های قدیم شناسنامه معتبر مردم ایران بوده است و طبیعت اقلیمی ایران در این زمینه تاثیر خود را بر فرهنگ هایی که با جنگجویان فاتح و مغلوب وارد به این سرزمین وارد شد ، به بارز ترین نحو ممکن گذاشته است.
سرزمین ما در طی دوران های مختلف تحولات بسزایی را در زمینه معماری به خود دیده است.ولی اصول آن حفظ گردیده است.برخی از این آثار را می توانیم در ادوار تاریخی زیر بررسی ومطالعه اندکی نمائیم :
الف) معماری دوره ایلامی
ب) معماری دوره مادی
ج) معماری دوره هخامنشی
معماری ماد
مادها و پارسها در نیمه دوم قرن نهم پیش از میلاد به ایران مهاجرت کردند، به دلیل اینکه آشوریها برای امنیت مرزهای شرقی و امپراتوری خود وبازنگهداشتن راههای تجارتی ایران به آشور ، لشکرکشی هایی به غرب ایران کردند.
مادها در اول ورود خود ، در شرق دریاچه ارومیه در سرزمینی بنام (آمادای) و پارسها در غرب دریاچه ارومیه در ناحیه ای بنام ( پارسوا ) ساکن شدند.معماری مادها در دو بخش مورد بررسی قرار می گیرد :
الف) معماری صخره ای :که در دامنه کوهها و صخره ها ایجاد گردیده اند.ایجاد حفره و وسعت دادن آن ، فضای مورد احتیاج مثلا خانه و یا آرامگاهی ایجاد شود.آثار معماری صخره ای مادها اکثرا در نواحی غرب ایران (کردستان- آذربایجان غربی – کرمانشاهان) و همچنین در بخشی از خاک عراق (کردستان عراق)هستند که اغلب جنبه مذهبی دارند.
آرامگاههای صخره ای برحسب نوع ورودیشان
زیگورات چغازنبیل
معبد عظیمی است که به وسیله پادشاه ایلامی (اونتاش) برای خدای اینشوشیناک ساخته شده است.(1265 ق.م)
این معبد کهن ترین اثر ایرانی است.دارای ابعاد و خصوصیاتی که با اهرام مصر برابری می کند.این بنا به صورت هرمی و پله پله ساخته شده است.(شکل 2). طرح اصلی زیگورات مربعی با اضلاع 105 متر است (200 ال ایلامی-نیم زرع) و تقریبا بیش از 3 هزار سال بدون تغییر مانده است.هفت دروازه داشته که دروازه هفتم احتمالا مقدس بوده ، چون در مقابل دروازه دو ردیف هفت تایی حیوان قربانی می شده است(میزهای کوچک ذ بح وجود داشته ).
اولین طبقه آن به ارتفاع 8 متر ، دارای 28 اتاق بوده که اکثرا پلکان بوده اند.در جنوب شرقی طبقه اول معابدی بوده که متعلق به اینشوشیناک بوده است. این توضیحات مربوط به مرحله اول ساختمان ، که معبدی به جز زیگورات بوده ،
برای تغییر شکل از معبد به زیگورات ، ابتدا در مرکز صحن ستون مکعب شکل 40*40 و ارتفاع 40 متری از خشت بوده که معبد اینشوشیناک در بالای آن بوده و روی آن معبد «اعلی» وجود داشته است.
معماری ایلام جدید : از این دوران فقط یک معبد کوچک متعلق به شوتروک اواخر قرن هشتم ق.م وجود دارد.
نمای آن آجرهای لعابدار است . آثار دیگر معماری ایلامی که از اسناد و مدارک به دست آمده است عبارتند از :
معبد سه شاخ بزرگ ، قصرها ، و معابدی که در بیرون و داخل دیوارهای شهر اورنتاش کشف شده و تصویری از شهر شوش