پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
مسجد جامع قزوین یا مسجد جامع عتیق یا مسجد جامع کبیر از بزرگ‌ترین مساجد ایران و وکهن ترین مسجدجامع ایران است.بنای نخست آن برروی آتشکده ای ازدوران ساسانیان ساخته شده است(آتشکده دربخش ایوان جنوبی بوده است).این مسجدبه سبک چهار ایوانی است و در شهر قزوین قرار دارد.این بنا به فرمان هارون الرشیدوبه سال ۱۹۲ هجری ساخته شده است.در یورش مغولان به قزوین وازآنجاکه مهمترین مسجدشهربوده،بخشی از آن( وازجمله ایوان جنوبی) تخریب گشته ولی در دوره های پسین ترمیم گردیده است.
آثار معماری چند دوره در این بنا مشاهده میگردد و قدیمی‌ترین بخش آن متعلق به سده ی دوم اسلامی است. ایوان‌ها در دوره صفوی بازسازی شده اما ایوان شرقی در دوره قاجار مرمت گردیده است.
ساخت مقصوره خمارتاشی در ضلع جنوبی مسجد به دستور امیر خمار تاش ابن عبداله عمادی، وزیر سلطان ملکشاه سلجوقی به سال ۵۰۰ هجری قمری انجام شد. کتیبه‌هایی به ۵ ردیف نیز نیز به خط کوفی گلدار، نسخ و ثلث در این مکان دیده می‌شود.
پیش گفتار درباره معماری مساجد
آثار دوره اسلامی در قزوین
در دوره اسلامی هم در شهر و هم در بلوکات تابعه آثاری باقی است از جمله مهمترین آنها مساجد است .مسلمانان چنانکه معمول آنان بود چون شهری رافتح می کردند برای اینکه مردم را در دین اسلام ثابت قدم تر سازند وآداب اسلامی را بهتر به آنان بیاموزند به ساختن مساجد همت میگماشتند و در این راه اغلب از معابد زردشتیان استفاده میکردند تا هم معبدی از زردشتیان را از میان ببرند و هم مسجدی بنا نمایند تا محل اجتماع مسلمانان گردد بنابراین مهمترین آثار دوره اسلامی مساجد این شهر است.
معماری مساجد ایران نخست برگرفته از تهرنگ(پلان) مسجد مدینه بود.همانگونه که در تاریخ آمده جایگاه مسجد توسط شتر پیامبر برگزیده شد سپس پیامبر گرامی دستور دادند سنک های لاشه را از نزدیکترین کوه بکنند وآنها را در ساخت دیوار-بدون ملات و به صورت خشکه چینی برهم نهند تا به بلندای قد بلندترین مرد عرب در حالی که دستهایش رابه سوی آسمان بلند کرده برسد.البته در ادامه معماری ایران- طرح های متفاوتی برای مسجد به وجود آمد که می توان آنها را به پنج گروه تقسیم نمود.
1- مساجد شبستانی که دارای نقشه ای مستطیل شکل باحیاط مرکزی وشبستانی در جهت قبله می باشد مانند مسجد مدینه و…
2-مساجد یک ایوانی که همیشه یک ایوان در جنوب ودر جلوی گنبد خانه شکل می گیرد که در تداوم معماری ساسانی می باشد.مانند مسجد جامع نیریز-مسجد جامع یزدو…
3-در این مساجدجهت قرینه سازی با ایوان جنوبی وبعضا استفاده ازآفتاب ایوان شمالی احداث می شود.مانند مسجد وکیل شیرازو…
4-مساجد چهار ایوانی که از دوره سلجوقی در شیوه رازی متداول شد کاملترین نوع مساجد ایرانی می باشد که در جهان اسلام هم به عنوان مساجد ایرانی مشهور می باشد. از قرن پنجم و ششم هجری اغلب مساجد ایرانی یا به چهار ایوانی تبدیل شدند ویا از اول به صورت چهار ایوانی ساخته شدند. نمونه این مساجد- مسجد جامع اصفهان- مسجد جامع عتیق قزوین و… می باشد.
5- مساجد چهار طاقی که طرح آتشکده ای و تکامل یافته عبادتگاه های ساسانی است مانند مسجد جامع یزدخواستو…
به طور کلی در مساجدی که اصطلاحاً ایرانی نامیده می شوند، در مورد نحوه ورود از فضای بیرون به درون حیاط می توان دو گونه عمده را تشخیص داد.
گونه اول: نحوه ورود به حیاط از یکی از چشمه های فرعی و غالباً در یکی از کنج های حیاط می باشد و شاخص ترین نمونه های آن می توان به مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع اردستان، مسجد آقا نور اصفهان، مسجد حکیم اصفهان، مسجد شیخ علیخان زنگنه اصفهان، مسجد نو اصفهان، مسجد جامع همدان و … اشاره کرد.
در این گونه ابتدا سردر ورودی و بعد از آن هشتی و پس از آن غالباً دالانی قرار دارد که به یکی از چشمه های فرعی رواق های اطراف صحن متصل می شود.
گونه دوم: ورودی مسجد در قسمت پشتی یک یا دو و یا هر سه ایوان فرعی قرار دارد و از شاخص ترین نمونه های آن می توان به مسجد مشیرالملک شیراز، مسجد امام اصفهان، مسجد وکیل شیراز، مسجد نبی قزوین، مسجد جامع قزوین، مسجد جامع بروجرد، مسجد امام سمنان و … اشاره کرد.
در این گونه بعد از سردر ورودی و هشتی دقیقاً در قسمت پشتی یکی از سه ایوان فرعی قرار می گیریم، اما ورود به داخل این ایوان توسط یک پرسین فخر و مدین و پاچنگ مسدود می باشد. در واقع باید گفت وظیفه این عضو جلوگیری از ورود مستقیم و در عین حال برقراری ارتباط بصری به جهت تشدید میل وصول و شوق دیدار است و بسان” حجاب میان شاهد و مشهود” و به بیان خواجه شمس الدین دیدار نمایاندن و پرهیز کردن است.دیدار می نمایی و پرهیز می کنی بازار خویش و آتش ما تیز می کنی.غالباً در مجاورت این عضو برانگیزاننده مسدود، یک یا دو دالان در طرفین ایوان قرار دارد که از طریق آن می توان وارد صحن و حیاط مسجد شد.
نتیجه اینکه
منظور از مساجد ایرانی، گونه خاصی از مساجد است که برگرفته از اصول اسلامی و تطبیق یافته با فرهنگ معماری ایرانی است و از دوران سلجوقی به بعد بعنوان مسجد گونۀ ایرانی مطرح و شناخته شده می باشد. در ایران به ویژه پس از سال 1000 میلادی برابر با 493 هـ ق راهی مختص به خود را می بینیم؛ راه ایرانی که ساختار معماری پیش از اسلام را مورد توجه قرار داده است .
اقلیم قزوین
استان قزوین در محدوده جغرافیایی 48 درجه و 44 دقیقه تا 50 درجه و53 دقیقه طول شرقی از نصف النهار و 35 درجه و 24 دقیقه تا 36درجه و 49 دقیقه عرض شمالی و در دامنه جنوبی رشته کوههای البرز در فلات ایران واقع گردیده است. این استان از دو حوزه اصلی آبریز شور و سفید رود تشکیل شده است. حوزه آبریز سفیدرود: تقریبا به طور کامل کوهستانی بوده و 2/27 درصد از وسعت استان را شامل می شود.
ارتفاع این حوزه بین 500 تا بیش از 4000 متر از سطح دریا است. وقوع بارندگیهای تا بیش از 900 میلیمتر در ارتفاعات بلند، که در فصول سرد بصورت برف می باشد، وجود یخچالهای طبیعی، سازندهای کارستیک و همچنین چشمه های دائمی بزرگ مانند چشمه ویار موجب پیدایش رودخانه دائمی شاهرود شده است و چندین رودخانه بزرگ و کوچک دیگر در میانه حوزه جاری می باشند.
حوزه آبریز شور: این حوزه فوسیعترین حوزه آبریز استان به شمار می آید و4/72 درصد از وسعت سرزمینی که به دشت قزوین مشهور است را شامل می گردد. مساحت این دشت بالغ بر4220 کیلومترمربع می‌باشد و دارای شبکه آبیاری پیشرفته ای است که 1122 کیلومتر کانال بتنی را شامل می‌شود.
این شبکه آبیاری دارای کانالهای درجه 1 و 2 ( به ترتیب بطول 94 و 217 کیلومتر و به ظرفیت 3 تا 30 متر مکعب در ثانیه) و همچنین شبکه کانالهای درجه 3 و 4 بطول 810 کیلومترمی باشدکه به منظورآبیاری دشت قزوین احداث و به مرحله بهره برداری رسیده است.
میزان بارندگی در این حوزه از حدود 500 میلیمتر، در ارتفاعات شمال دشت قزوین، تا حدود 200 میلیمتردر مرکز دشت درنوسان است
بطور کلی تغییرات ارتفاعی زیاد در سطح استان با حداکثر ارتفاع 4175 متر ( قله سیاهلان ) و حداقل ارتفاع حدود 300 متر از سطح دریا (در شمال غربی استان) و نیزقرارگرفتن در دامنه های جنوبی رشته کوه البرز و در حاشیه دریاچه سد سفید رودباعث گردیده است این استان دارای سیستمهای هوایی غربی و مدیترانه ای(بیشترین عامل موثر بر بارندگی) و سیستم پرفشاری بعنوان عامل سردی و رطوبت باشد.
پیشینه تاریخی قزوین
بر اساس اسناد و مدارک موجود قدمت و سابقه تاریخی منطقه قزوین به دوران حکومت مادها، در قرن نهم پیش از میلاد، می رسد. در آن زمان، ناحیه کوهستانی جنوب و جنوب غربی قزوین جزئی از قلمرو مادها به شمار می رفت که همواره مورد تاخت و تاز اقوام و قبایل مختلف، از جمله اقوام آشور و کاسی‌ها، قرار داشت.
بررسی آثار بدست آمده از جنوب دشت قزوین در بخش بوئین زهرا، نشان می دهد که در این منطقه در هزاره های چهارم و پنجم پیش از میلاد، زیستگاه جماعت های انسانی بوده است.
بنای اولیه شهر قزوین را به شاپور معرف به شاپورذوالاکتاف نسبت می دهند. شاپور شهر قزوین را برای جلوگیری از تهاجمات دیالمه بنا نهاد و در آن دز و استحکامات به وجود آورد و سپاهیان خود را در آن استقرار داد. به مرور زمان، پایگاه نظامی شاپور توسعه یافت و هسته اصلی شهر قزوین به وجود آمد. موقعیت این شهر همواره به عنوان گذرگاه مهم طبرستان و دریای مازندران (خزر) اهمیت فراوان داشت. بعد از حمله اعراب به ایران و آغاز دوره فتوحات اسلامی، براء بن عازب از سرداران معروف عرب در سال 24هجری قمری، قزوین را محاصره کرد. قزوین در دوره اسلامی نیز به پایگاه و مبداء عملیات بعدی لشگریان عرب تبدیل شد. در سال 192ھ . ق ››هارون الرشید‹‹ به قزوین آمد و نسبت به توسعه شهر و ساخت بنای ›› مسجد جامع ›› در آن دور آن اقدام نمود.
تاریخچه مسجد جامع:
مسجد جامع قزوین یا مسجد جامع عتیق یا مسجد جامع کبیر از بزرگ‌ترین مساجد ایران و وکهن ترین مسجدجامع ایران است.بنای نخست آن برروی آتشکده ای ازدوران ساسانیان ساخته شده است(آتشکده دربخش ایوان جنوبی بوده است). این مسجدبه سبک چهار ایوانی است و در شهر قزوین قرار دارد.این بنا به فرمان هارون الرشیدوبه سال ۱۹۲ هجری ساخته شده است.در یورش مغولان به قزوین وازآنجاکه مهمترین مسجدشهربوده،بخشی از آن( وازجمله ایوان جنوبی) تخریب گشته ولی در دوره های پسین ترمیم گردیده است.
آثار معماری چند دوره در این بنا مشاهده میگردد و قدیمی‌ترین بخش آن متعلق به سده ی دوم اسلامی است. ایوان‌ها در دوره صفوی بازسازی شده اما ایوان شرقی در دوره قاجار مرمت گردیده است.
ساخت مقصوره خمارتاشی در ضلع جنوبی مسجد به دستور امیر خمار تاش ابن عبداله عمادی، وزیر سلطان ملکشاه سلجوقی به سال ۵۰۰ هجری قمری انجام شد. کتیبه‌هایی به ۵ ردیف نیز نیز به خط کوفی گلدار، نسخ و ثلث در این مکان دیده می‌شود.
در اردیبهشت سال ۱۳۹۲ سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین ضمن مرمت مناره غربی مسجد جامع موزه سنگ و سفال را در شبستان غربی این مسجد تاریخی افتتاح کرد. در این موزه انواع سفالینه‌ها، سنگ نگاره‌ها، ارسی، کاشی و انواع گچ بری‌ها در معرض دید علاقمندان قرار گرفته است.
ورودی شرقی:
این در ، در جلوی خیابان سپه واقع شده است . سر دری با شکوه و مجلل دارد در سال 1074هجری بنا شده و در سال 1251 هجری علینقی میرزای رکن الدوله حاکم قزوین آن را مرمت نموده. ولی بانی آن شناخته شده نیست زیرا کتیبه آن ریخته شده و فقط یک سطر آن باقی مانده که این جمله از آن خوانده می شود : (( به سر کاری کیخسرو غلام خاصه شریفه به اتمام رسید . )) پس از 117 سال که سر در در شرف ویرانی بوده است محمد صادق از مردم قزوین در سال 1191 ه ق به تجدید بنای آن پرداخت و کتیبه ای از کاشی در آن نصب نمود.
سر در کاشی ای در بالای آن دارد که به صورت معرق کاری است که طرحی از کاشی آن را در اسلاید بعد می بینیم.
معرق کاری عبارت اند از قطعه های بریده شده ی کاشی که از روی نفوش مختلف و رنگ های متفاوت تراشیده وپهلوی یکدیگر به شکل قطعه ای بزرگ در آمده روی کار نصب می شوند, نقش های آن به شکل گره سازی , گل و بوته سازی و… هستند.زیر رنگی در مورد کاشی های معرق به کار می رود با این صورت که ابتدا خشت را به کوره برده و حرارت می دهند سپس روی آنرا از لعاب با رنگ مورد نظر زمینه می پوشانند و بار دیگر یه کوره می برند. پس از آن طرح مورد نظر را روی آن ترسیم و برای بار سوم به کوره می برند تا کاشی آماده شود.و ……………..
به همراه عکس + پلانها + برش ها + معرفی تزئینات به کار رفته در گچ بری ها و کاشی کاری های مسجد و طاق ها و گنبد ها و آرایه های تزئیتی و …. ابن پاروپوینت در 113 صفحه خدمت شما یاران ارائه میگردد. / کامل ترین فایل معرفی مسجد. مناسب برای درس معماری اسلامی..