محصولات كشاورزي

مقدمه

محصولات كشاورزي (سبزيها ، ميوه ها ، غلات ، حبوبات ) به طور كلي ، بيشتر مواد اوليه خاص كه براي توليد كنسرو مورد استفاده قرار مي گيرند . در مرحله ورود به كارخانه داراي مقادير زيادي از انواع ناخالصيها هستند كه قبل از شروع عمليات لازم است آنها را از محصول جدا نمود ، ناخالصيهاي محصولات عبارتند از :

بذر علفهاي هرز ، دانه هاي ساير مواد ، باقيمانده هاي گياهي ، باقيمانده فضولات حيوانات ، آفات انبار و مواد معدني و … در مرحله اول بايد تميز يا جداسازي شوند كه هريك از آنها روش مخصوص به خود دارد مانند ناخالصيهاي سبك وزن با جريان هوا – ذرات فلزات آهن ربا، قطعات با اندازه هاي مختلف بوسيله الك ، سرند و استوانه هاي غلطان باقيمانده هاي چسبيده به مواد اوليه در مرحله آخر با شست و شو جدا مي شوند . و چون بسياري از مواد طي مرحله شست و شو مقداري آب جذب مي كنند بايد حين عمل شست و شو ، هميشه زمان و درجه حرارت را كنترل نمود ، شست و شو به روش هاي گوناگون صورت مي گيرد عبارتند از :

 

 

-ماشينهاي شست و شو تسمه اي :

اساس كار ماشين شست و شوي تسمه اي ، انتقال مواد بوسيله نقاله تسمه اي و پاشش آب به مواد از حين انتقال است . اين ماشين از شاسي ، بدنه ، نقاله تسمه اي و افشانكهاي آب تشكيل شده است . تسمه نقاله مشبك بوده و آب به راحتي از آن عبور مي كند . محصول از دريچه ورودي ، بر روي تسمه نقاله قرار مي گيرد و بوسيله آن به سمت خروجي منتقل مي گردد . پاشش آب از افشانك هايي كه در بالاي نقاله نصب شده اند ، محصول را مي شويد و در انتهاي نقاله مواد شسته شده ، از نقاله تخليه مي شوند.

• تذكر : تسمه نقاله عامل انتقال مواد است و بر اساس نوع ماده انتقالي ، داراي شكل و جنس هاي مختلفي است جنس تسمه نقاله از الياف نخي با مواد لاستيكي يا تركيبي از آن دو مي باشد .
• تذكر : نقاله تسمه اي خود از اجزاي زير تشكيل شده است .(شاسي ، موتور ، غلتك محرك و متحرك و هرزگرد فوقاني )

و نيز نقاله ها بايد داراي ويژگيهاي  زير مي باشند :

الف : به مواد آسيب نرسانند .  ب: توان مصرفي كمي داشته باشند .

ج: بتوانند حجم زيادي از ماده را انتقال دهند.

• نقاله تسمه اي براي انتقال مواد دانه اي از قبيل غلات ، سنگ ريزه و مواد بسته بندي مورد استفاده قرار مي گيرد.

 

 

 

 

 

 

 

-ماشينهاي شست و شوي استوانه اي .

ماشين شست و شوي استوانه اي از شاسي ن استوانه مشبك ، افشانك هاي آب و الكترو موتور تشكيل شده است .

استوانه مشبك داراي شيب قابل تنظيم مي باشد و بوسيله الكتروموتور حول محور خود مي چرخد. محصول از دريچه ورودي وارد استوانه شده و به دليل شيب ، به سمت انتهاي استوانه حركت مي كند و طي اين مسير به دليل چرخش استوانه دور خودش مي چرخد . آب از طريق افشانكهايي كه در استوانه قرار دارند به دليل پاشيده و مواد ، تا انتهاي مسير شسته مي شود و از خروجي تخليه مي گردد . استوانه مشبك بوسيله الكتروموتور و از طريق زنجير و چرخ زنجير مي چرخد.

• ماشينهاي شست و شوي غوطه وري .

اين دستگاه از بدنه ، مخزن شست و شو ، پمپ آب ، الكتروموتور و نقاله تخليه تشكيل شده است . مواد از دريچه ورودي وارد مخزن شست و شو مي شوند و روي صفحه مورب به سمت پايين هدايت مي گردند . در انتهاي اين صفحه دريچه اي كوچك وجود دارد كه در آن آب تازه از زير به سمت بالا ، پمپ مي گردد . فشار آب به قدري است كه مواد ، اجازه عبور از دريچه  را پيدا نمي كنند و تنها مواد سنگين مثل سنگ و شن از آن عبور كرده از محل خروج شن تخليه مي گردند.

مواد سبك مثل برگ نيز در سطح آب معلق مي مانند و در جلوي دستگاه از محل خروج مواد شناور ، تخليه مي شوند مواد شسته شده ، بوسيله پمپ از مجراي خروجي ، خارج و روي نقاله تخليه منتقل مي شوند.

-نقاله خروجي ، نقاله تسمه اي با تسمه مشبك مي باشد كه ضمن گرفتن آب اضافي از مواد ، مواد را از دستگاه تخليه مي سازد .

مثلا در كمپوپ سازي سيب .براي اين كار ابتدا سيب وارد حوضچه هاي شست و شو شده و با غوطه ور شدن در آب تميز ، شسته مي شوند . سپس در حالي كه توسط بالا بر نقاله اي حمل مي شود ، از زير اسپري هاي با فشار بالاي آب عبور كرده و كاملا تميز مي گردند . در صورتي كه جهت دفع آفات نباتي از سموم آرسنيكي استفاده شده باشد ، با افزودن5/1 – 1 % اسيد كلريدريك به آب شستشو آن را بر طرف مي نمايند .

 

 

 

 

 

 

 

 

كنسرو رب گوجه فرنگي :

عمل شستشو براي جدا كردن و حذف ذرات گل و خاك انجام مي گيرد ، براي اين منظور محصول را مدت 6-4 دقيقه در آب خيسانده و در حين اين عمل هواي فشرده وارد ظرف مي كنند تا گوجه ها به همديگر ماليده شده و به صورت معلق به نحو مؤثرتري تميز شوند ، پس از اين مرحله محصول در مسير انتقال به مرحله بعد با آب تميز و با فشار زياد اسپري شده تا آلودگي هاي حوضچه شستشو به ميزان بيشتر حذف گردد . (شكل 134)

خشك كن ها :

خشك كردن عبارتست از عملياتي كه طي لآن آب موجود در يك محصول كشاورزي يا يك ماده غذايي با استفاده از يك منبع حرارتي در شرايط دقيق و كنترل شده ، تبخير شود . خشك كردن يك محصول كشاورزي يا غذايي ، تنها شامل خارج كردن آب از آن نيست ، بلكه حفظ بافت ، رنگ ، طعم ، كيفيت و ارزش غذايي نيز مورد نظر است .

خشك كردن به دو روش سنتي و صنعتي انجام مي شود . روش سنتي شامل خشك كردن سبزي و تهيه ماهي دودي ، كشمش و … است . كه بيشتر در روستاها مورد استفاده قرار مي گيرد . در اين روش از باد و نور خورشيد براي خشك كردن مواد خوراكي استفاده مي شود در روش صنعتي از ماشين هاي خشك كن استفاده مي شود . مزاياي استفاده از خشك كن هاي صنعتي عبارتند از :

• افزايش عمر مفيد دانه هاي خوراكي
• امكان ذخيره سازي و انبار محصولات خوراكي براي مدت زمان طولاني
• امكان برداشت به موقع محصول در رطوبت بالاتر و كاهش ضايعات در مزرعه
• كاهش وزن محصول نهايي و در نتيجه تقليل هزينه و تسهيل حمل و نقل و انبار سازي

براي خشك كردن مواد در خشك كنها ، معمولا از جريان هوايي خنك يا جريان هواگرم استفاده مي شود . خشك كنها معمولا از مخزن و مواد جريان هواي خنك يا مواد هواي گرم تشكيل شده اند.

خشك كنها به دو دسته مداوم و غير مداوم تقسيم مي شوند . در خشك كنهاي غير مداوم ،   محصول مرطوب در مخزن انبار مي شود بار عبور جريان هوا از ميان مواد ، محصول خشك مي شود . در خشك كن هاي مداوم ، مواد و جريان هوا هر دو در مخزن حركت مي كنند با برخورد محصول مرطوب با جريان هوا مواد به رطوبت مناسب مي رسند.

در روش صنعتي ، ماشينها و تأسيسات گوناگون براي خشك كردن محصول وجود دارد . كه به شرح چند مورد مي پردازيم .

-كوره هاي هواي گرم : براي خشك كردن مواد در خشك كنها از جريان هواي خنك يا جريان هواي گرم استفاده مي شود جريان هوا بوسيله پنكه توليد مي شود متناسب با ظرفيت خشك كن از پنكه هاي با ظرفيت هوادهي مناسب استفاده مي شود.

 

 

-كوره مستقيم .

اين كوره از محفظه ، مشعل و پنكه تشكيل شده است . هواي ورودي با عبور از داخل محفظه ، گرم شده و بوسيله پنكه به خشك كن هدايت مي شود درجه حرارت و فشار هوا قابل تنظيم است در اين كوره مجاري عبور هوا از محفظه مشعل مجزا نيست . به همين دليل هواي خروجي دود آلود مي شود و در نتيجه كيفيت محصول كاهش مي يابد بازده اين كوره 98 % است .

 

 

 

 

كوره غير مستقيم

اين كوره از محفظه ، مشعل ، محفظه مشعل و پنكه تشكيل شده است . سوخت بوسيله مشعل در داخل محفظه مشعل مشتعل مي شود و گازهاي داخل اين محفظه از مجراي خروج دود خارج مي شود . هواي ورودي با عبور از مجاري بين محفظه كوره و محفظه مشعل گرم مي شود و بوسيله پنكه به خشك كن هدايت مي شود . در اين كوره به دليل مجزا بودن محفظه كوره و محفظه مشعل ، هواي خروجي دود آلود نمي شود و روي كيفيت محصول اثر منفي ندارد . درجه حرارت و فشار هوا قابل تنظيم است . بازده اين كوره 92 % است .

تونل خشك كن :

يكي از رايجترين دستگاههاي كه براي ميوه و سبزي به كار مي رود كه پس از ماشين شست و شو نصب مي گردد . تونل خشك كن از بدنه ، نقاله تسمه اي وپنكه تشكيل مي گردد. مواد از دريچه ورودي بر روي نقاله تسمه اي كه مشبك مي باشد قرار گرفته و بوسيله نقاله به سمت انتهايي دستگاه حركت مي كنند و جريان باد پنكه ها از طريق كانالها از بالا و پايين تسمه به مواد دميده مي شود . پنكه ها ممكن است مجهز به مشعل باشند كه در اين صورت ، درجه حرارت جريان باد قابل كنترل خواهد بود . مواد با طي كردن طول تونل خشك مي گردند . جريان باد و درجه حرارت مشعل مطابق با نوع محصول قابل تنظيم مي باشد با تركيب دستگاه شستشو با تونل خشك كن ، يك ماشين مركب ساخته مي شود بدين صورت كه تونل خشك كن در انتهاي دستگاه شستشو تعبيه مي گردد تا مواد پس از شستشو بلافاصله وارد تونل خشك كن شده و آب اضافي را از دست دهد .

• در ابتداي ورودي دستگاه خشك كن مي توان يك دستگاه برش نصب كرد كه اين دستگاه از تعدادي برس استوانه اي تشكيل گرديده است و بوسيله الكتروموتور مي چرخند كه توسط اين دستگاه محصول كه از ميان برسها عبور مي كند ضمن تميز تر شدن مقداري از آب اضافي خود را نيز از دست مي دهد.

 

 

 

 

 

-خشك كن قوطي هاي كنسرو مدل MB :

در اين مدل از فن هاي هوايي استفاده كرده كه ممكن است در انتهاي تونل پاستوراسيون نصب شوند و قوطي ها توسط نوار نقاله از مقابل فن ها عبور داده مي شوند و تحت وزش هواي گرم خشك مي گردند .

 

تذكر :

براي شست و شوي قوطي ها و … قبل از فرايندهايي مي توان از آب گرم محتوي نوعي دترژان مانند محلول 5/ 1 –1 % (Na3 Po4) و يك ماده ضد كف در دماي 80 درجه سانتي گراد براي جلوگيري از آلوده شدن آب ري ترت و چرب شدن بسته و برچسب استفاده نمود .

 

منابع :

• برقعي ، علي محمد – ماشينها و تأسيسات ثابت در واحد زراعي – دانشگاه تهران 1353
• فلاحي ، مسعود – وسايل و دستگاههاي فرايند محصولات كشاورزي .
• عطايي – خشك كردن محصولات كشاورزي – واحد تحقيقاتي شركت كارينو.
• مهندس رسول پايان – كنسروسازي .
• حصاري ، جواد – اصول و كاربرد صنايع كنسرو سازي .