طراحی ساختمان‌های اداری

تمامی فضاهای یک ساختمان اداری در ۵ گروه فضاهای اصلی، فضاهای وابسته اصلی، فضاهای رفاهی، فضاهای پشتیبان و فضاهای گردش ‌ طبقه بندی می‌شو‌ند.

گروه۱ فضاهای اصلی

منظور‌‌ فضاهایی هستند که کار اصلی اداری مستقیماً در آنها انجام می‌شود. مانند اتاق‌های کارشناسی یک یا چند نفره، سالن‌های کار گروهی، اتاق‌های جلسات، بایگانی جاری (در ارتباط با کار اداری)‌، محل دستگاه فتوکپی، انبار روزمره ، لوازم مصرفی و موارد مشابه.

گروه ۲ فضاهای وابسته فرعی

منظور فضاهایی هستند که برای تسهیل و خدمات رسانی انجام کار پیش بینی شده و در کنار فضاهای گروه یک شکل می‌گیرند. مانند سالن اجتماعات، کتابخانه، کلاس‌های آموزشی، مرکز تلفن، اطلاعات‌، نگهبانی‌، مراکز تهیه میکروفیلم‌، رایانه‌، تکثیر، بایگانی راکد و موارد مشابه.

گروه ۳ فضاهای رفاهی

منظور فضاهایی هستند که برای تامین رفاه کارکنان و مراجعین در ساختمان اداری پیش بینی شده و در کنار فضاهای گروه ۱ و ۲ شکل می‌گیرند. مانند نمازخانه، غذاخوری، آبدارخانه، فروشگاه تعاونی، مرکز کمک‌های اولیه ،سرویس‌های بهداشتی و موارد مشابه.

گروه ۴ فضاهای پشتیبانی

منظور فضاهایی هستند که برای پشتیبانی فعالیت‌های و خدمات اداری پیش بینی شده و به طور غیر مستقیم درکنار فضاهای گروه ۱ و ۲ و ۳ شکل می‌گیرند. مانند تعمیر گاه لوازم، تعمیرگاه خودرو، انبارهای اصلی، فرعی و اسقاطی، رختکن و دوش کارکنان خدمات، اتاق‌های نظافت، بارانداز، توقفگاه، تاسیسات مرکزی و کنترل آن در طبقات و موارد مشابه.

گروه ۵ فضاهای گردش

منظور فضاهایی هستند که برای ارتباط بین فضاهای یاد شده و سطوح زیر ساخت (دیوارها و ستون‌ها)پیش بینی می‌شوند. شامل موارد زیر است.

گردش افقی در طبقات

مانند وروردی‌ها، راهروها، فضاهای مکث و تقسیم، به علاوه سطوح زیر ساخت (دیوارها و ستون‌ها) در طبقات و مسیرهای تاسیساتی.

گردش عمودی بین طبقات

مانند پله‌های ارتباطی طبقات، آسانسورها، بالابرها، پله‌های فرار، پاگردها، شیب روها و موارد مشابه.

 مساحت زیر بنا

عبارت است از سطوحی که در طبقات ساختمان برای ایجاد بنا اشغال‌ و به دو صورت زیر مشخص می‌شود.

زیر بنای خالص

شامل مجموع مساحت زیر بنای گروه‌های ۱ تا ۴ است.

زیر بنای ناخالص

شامل مجموع مساحت زیر بنای گروه‌های ۱ تا ۵ است.

جمعیت اداری

عبارت است از تعداد کارکنانی که دارای شرح وظایف سازمانی (مصوب سازمان اداری و استخدامی کشور) هستند و به دو صورت زیر معرفی می‌شود.

رده بندی شغلی

این رده بندی بر حسب نوع وظایف اداری محوطه کارکنان است که در تشکیلات هر سازمان تعیین میشود.

رده بندی معماری

این رده بندی بر حسب چگونگی استفاده از فضا توسط کارکنان اداری و همچنین گردش کار و ابعاد بهینه وسایل اداری است.

مساحت سرانه

برابر است با سهم هر نفر از جمعیت اداری از مساحت زیر بنای ساختمان که به صورت‌های زیر معرفی می‌شود.

سرانه مبنا

برابر است با مساحت اشغال شده توسط یک نفر یا هر یک از لوازم اداری، که شامل فضاهای استقرار، حرکت و دسترسی به آن است.

سرانه خالص زیر بنا

برابر است با سهم هر نفر از جمعیت اداری از مجموع سطوح زیر بنای خالص.

سرانه ناخالص زیر بنا

برابر است با سهم هر نفر از جمعیت اداری از مجموع سطوح زیر بنای ناخالص.

توضیحات

• در صورتی که در سیک ساختمان از دو سیستم باز و بسته اداری استفاده شود سطوح گردش افقی به نسبت جمعیت‌های مستقر در هر کدام محاسبه می‌شود.
• سیستم باز به فضاهایی اطلاق می‌شود که توسط جداکننده‌های سبک تفکیکی شده‌اند.
• سیستم بسته اداری به فضاهایی اطلاق می‌شود که توسط دیوار جدا شده‌اند و به صورت اتاق‌های مستقل هستند.
• سطح زیر ساخت (دیوارهاو ستون‌ها) در این ضریب لحاظ شده است.
• حداقل عرض پله‌های اصلی برای ساختمان اداری ۱۲۰ سانتیمتر در نظر گرفته شود.

روش محاسبه زیر بنا و کنترل سطوح

برای محاسبه سطح زیر بنای کل ساختمان اداری (ناخالص) که از اهداف برنامه ریزی و مبنای طراحی است به ترتیب زیر عمل می‌شود.

با استفاده از شرح وظایف و پست‌های سازمانی (مصوب سازمان امور اداری و استخدامی کشور)‌، تعداد کارکنان در رده‌های شغلی تعیین می‌شود.

شاخص‌های کنترل محاسبع سطوح

به منظور کنترل برنامه ریزی انجام شده لازم است شاخص‌های زیر مبنای مقایسه قرار گیرند.

کارایی ساختمان (بهره برداری مفید ساختمان)

عبارت است از نسبت زیر بنای خالص ساختمان به زیر بنای کل آن، این شاخص از تکنولوژی ساخت، نحوه ترکیب فضاها، نحوه راهبری و … تاثیر می‌پذیرد. مقدار تعیین شده برای شاخص کارایی ساختمان ۶۵٪ است.

بهره برداری مفید اداری

عبارت است از نسبت زیربنای فضاهای اصلی (گروه ۱) به زیربنای کل ساختمان. این شاخص علاوه بر عوامل یاد شده از عوامل دیگری چون سیستم‌ها و روش‌های اداری، نحوه استفاده از فضاهای جنبی، تجهیزات و تکنولوژی اداری تاثیر می‌پذیرد. مقدار تعیین شده برای شاخص بهره برداری مفید حداقل ۴۰ ٪ است.

توزیع مناسب فضاها

عبارت است از نسبت سطح زیر بنای هر یک  از فضاهای اصلی، وابسته اصلی، رفاهی، پشتیبانی به مجموع آنها (زیربنای خالص) که مقدار آن برای هر یک از فضاهای مذکور به نسبت‌های زیر است.

• ۶۰٪ ≤ ‌‌توزیع فضاهای اصلی
• ۷۰٪ ≤ توزیع فضاهای رفاهی
• ۲۰٪ ≥ توزیع فضاهای پشتیبانی

نکات مهم در انجام محاسبات

• مبنای اصلی انجام محاسبات در دست داشتن شرح وظایف و پست‌های سازمانی (مصوب سازمان امور اداری و استخدامی کشور) دستگاه بهره برداری است.
• برای تعیین زیر بنای مناسب ساختمان‌های اداری، فضاهای نام بدره در ردیف‌های مستقل جداول. توسط دستگاه بهره برداری، مجری طرح و مهندسین مشاور طی جلسات هماهنگی مشترک محاسبه و تکمیل می‌شوند.
• ویژگی‌های کارکردی ادارات که مانند بایگانی‌های ویژه، مراکز ارتباطی خاص، کارگاه‌ها ، آزمایشگاه‌ها و غیره، عواملی متغیری هستند که مقدار آنها در  مذاکرات بر حسب مورد تعیین می‌شوند.