پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
دانشکده کشاورزی
گروه کشاورزی ( گرایش گیاهان دارویی )
گزارش کارآموزی دوره کاردانی
موضوع :
اسانسگیری
مقدمه
معلوم نیست دقیقا از چه زمانی گیاهان به عنوان دارو مورد استفاده انسان قرار گرفته اند. مسلما اطلاعات مربوط به اثرارت و خواص داروئی گیاهان از زمانهای بسیار دور به تدریج بدست آمده، سینه به سینه منتقل گشته، به طور ضمنی با آداب و سنن قومی نیز در آمیخته، سرانجام با زحمت زیاد و از طریق تجربه های مدید اهم اثرات و خواص آنها در اختیار نسلهای معاصر قرار گرفته است. طبق برخی سنگ نبشته ها و شواهد دیگر به نظر می رسد مصریان و چینیان در زمره اولین جمعیتهای بشری بوده باشند که فراتر از بیست و هفت قرن قبل از میلاد مسیح از گیاهان داروئی به عنوان دارو استفاده برده و حتی برخی از گیاهان را برای مصرف بیشتر در درمان دردها کشت داده اند. مردم یونان باستان خواص داروئی برخی از گیاهان را به خوبی می دانسته اند. بقراط حکیم بنیانگذار طب یونان قدیم و شاگرد وی ارسطو و دیگران برای استفاده از گیاهان در درمان بیماریها ارزش زیادی قائل بوده اند. آنها علاوه بر استفاده از گیاهان یونان، از گیاهان کشورهای دیگر هم استفاده می برده اند. بعد از اینان، یکی از شاگردان ارسطو به نام «تئوفراست» مکتب «درمان با گیاه» را بنیانگذاری کرد. پس از آن «دیوسکورید» در قرن اول میلادی مجموعه ای از 6000 گیاه داروئی با ذکر خواص درمانی هر یک را تهیه و به صورت کتابی درآورد که این کتاب بعدها سرآغاز بسیاری از مطالعات علمی در زمینه گیاهان مذکور گردید. طوری که مثلا «جالینوس» پزشک معروف یونانی در کارهای خود به کتاب «دیوسکورید» استفاده کرده است.
در قرن هشتم تا دهم میلادی دانشمندان ایرانی؛ ابوعلی سینا؛ محمد زکریای رازی و دیگران به دانش «درمان با گیاه» رونق زیادی دادند و گیاهان بیشتری را در این رابطه معرفی کردند و کتابهای معروفی چون «قانون» و «الحاوی» را به رشته تحریر درآوردند. بعد از آن درمان با گیاه همچنان دنبال گردید. در قرن سیزدهم «ابن بیکار» مطالعات فراوانی در موردخواص داروئی گیاهان انجام داد و خصوصیات بیش از 1400 گیاه داروئی را در کتابی که از خود به جان گذاشته، یادآور شد.
پیشرفت اروپائیان در استفاده داروئی از گیاهان در قرن هفده و هجده ابعاد وسیعی یافت و از قرن 19 کوششهای همه جانبه ای جهت استخراج مواد موثره از گیاهان داروئی و تعیین معیارهای معینی برای تجویز و مصرف آنها شروع شد. بطوری که کوششهای آن زمان تا به امروز هم ادامه یافته و در حال حاضر نیز با سرعت هر چه بیشتر به پیش می رود. اکنون با در دست داشتن نتایج آزمایشها و تحقیقات بسیار با کمال اطمینان می توان به تشریح و تفصیل علمی مزایای موجود در ماده موثره گیاهان داروئی در رابطه با انسان و حیوانات پرداخت. حقیقت این است که امروزه درباره روند متابولیسمی تشکیل ماده موثره موجود در گیاهان تحت فرایندهای خاص زیست محیطی و تاثیر ماده موثره مذکور بر انسان و حیوانات اطلاعات بسیار زیادی وجود دارد و روز به روز جنبه های مختلف استفاده از مواد مذکور متنوعتر می گردد. بنابراین نسبت به زمانهای گذشته که تعداد بسیار کمی از گیاهان به عنوان گیاهان داروئی شناخته شده و مورد استفاده قرار می گرفته اند، امروزه رفته رفته بر تعداد این گیاهان افزوده گشته و جنبه های مختلف استفاده از آنها نیز گسترده تر از پیش گردیده است. باید دانست که اگرچه برخی از گیاهان در زمانهای گذشته به عنوان گیاهان داروئی مورد استفاده قرار می گرفته اند ولی ممکن است اکنون، با توجه به بررسی های روز، به عنوان «گیاه داروئی» مد نظر نبوده و تقریبا کنار گذاشته شده باشند. به عکس امروزه گیاهان جدید بسیاری به جرگه گیاهان داروئی وارد شده و زمینهای زراعی وسیعی نیز به کشت آنها اختصاص یافته است.
فهرست مطالب
مقدمه :
معرفی 3 گیاه
- اوکالیپتوس
- اکلیل
- بابونه
انواع بابونه
بابونه کبیر
بابونه رسمی
بابونه وحشی
بابونه رومی
بابونه زرد
فصل دوم:
اسانسها
تقطیر ساده
شیمی اسانسها
آشنایی با انواع مبرد
انواع کلونجر
تقطیر با بخار آب
تقطیر با آب و بخار
موکسله
اسپکتروفتومتر
بازیافت کلروفرم
جدول کارهائی که در این دوره انجام شده
کاربرد اسانس
عوارض جانبی
منابع
مقدمه
معلوم نیست دقیقا از چه زمانی گیاهان به عنوان دارو مورد استفاده انسان قرار گرفته اند. مسلما اطلاعات مربوط به اثرارت و خواص داروئی گیاهان از زمانهای بسیار دور به تدریج بدست آمده، سینه به سینه منتقل گشته، به طور ضمنی با آداب و سنن قومی نیز در آمیخته، سرانجام با زحمت زیاد و از طریق تجربه های مدید اهم اثرات و خواص آنها در اختیار نسلهای معاصر قرار گرفته است. طبق برخی سنگ نبشته ها و شواهد دیگر به نظر می رسد مصریان و چینیان در زمره اولین جمعیتهای بشری بوده باشند که فراتر از بیست و هفت قرن قبل از میلاد مسیح از گیاهان داروئی به عنوان دارو استفاده برده و حتی برخی از گیاهان را برای مصرف بیشتر در درمان دردها کشت داده اند. مردم یونان باستان خواص داروئی برخی از گیاهان را به خوبی می دانسته اند. بقراط حکیم بنیانگذار طب یونان قدیم و شاگرد وی ارسطو و دیگران برای استفاده از گیاهان در درمان بیماریها ارزش زیادی قائل بوده اند. آنها علاوه بر استفاده از گیاهان یونان، از گیاهان کشورهای دیگر هم استفاده می برده اند. بعد از اینان، یکی از شاگردان ارسطو به نام «تئوفراست» مکتب «درمان با گیاه» را بنیانگذاری کرد. پس از آن «دیوسکورید» در قرن اول میلادی مجموعه ای از 6000 گیاه داروئی با ذکر خواص درمانی هر یک را تهیه و به صورت کتابی درآورد که این کتاب بعدها سرآغاز بسیاری از مطالعات علمی در زمینه گیاهان مذکور گردید. طوری که مثلا «جالینوس» پزشک معروف یونانی در کارهای خود به کتاب «دیوسکورید» استفاده کرده است.
در قرن هشتم تا دهم میلادی دانشمندان ایرانی؛ ابوعلی سینا؛ محمد زکریای رازی و دیگران به دانش «درمان با گیاه» رونق زیادی دادند و گیاهان بیشتری را در این رابطه معرفی کردند و کتابهای معروفی چون «قانون» و «الحاوی» را به رشته تحریر درآوردند. بعد از آن درمان با گیاه همچنان دنبال گردید. در قرن سیزدهم «ابن بیکار» مطالعات فراوانی در موردخواص داروئی گیاهان انجام داد و خصوصیات بیش از 1400 گیاه داروئی را در کتابی که از خود به جان گذاشته، یادآور شد.
پیشرفت اروپائیان در استفاده داروئی از گیاهان در قرن هفده و هجده ابعاد وسیعی یافت و از قرن 19 کوششهای همه جانبه ای جهت استخراج مواد موثره از گیاهان داروئی و تعیین معیارهای معینی برای تجویز و مصرف آنها شروع شد. بطوری که کوششهای آن زمان تا به امروز هم ادامه یافته و در حال حاضر نیز با سرعت هر چه بیشتر به پیش می رود. اکنون با در دست داشتن نتایج آزمایشها و تحقیقات بسیار با کمال اطمینان می توان به تشریح و تفصیل علمی مزایای موجود در ماده موثره گیاهان داروئی در رابطه با انسان و حیوانات پرداخت. حقیقت این است که امروزه درباره روند متابولیسمی تشکیل ماده موثره موجود در گیاهان تحت فرایندهای خاص زیست محیطی و تاثیر ماده موثره مذکور بر انسان و حیوانات اطلاعات بسیار زیادی وجود دارد و روز به روز جنبه های مختلف استفاده از مواد مذکور متنوعتر می گردد. بنابراین نسبت به زمانهای گذشته که تعداد بسیار کمی از گیاهان به عنوان گیاهان داروئی شناخته شده و مورد استفاده قرار می گرفته اند، امروزه رفته رفته بر تعداد این گیاهان افزوده گشته و جنبه های مختلف استفاده از آنها نیز گسترده تر از پیش گردیده است. باید دانست که اگرچه برخی از گیاهان در زمانهای گذشته به عنوان گیاهان داروئی مورد استفاده قرار می گرفته اند ولی ممکن است اکنون، با توجه به بررسی های روز، به عنوان «گیاه داروئی» مد نظر نبوده و تقریبا کنار گذاشته شده باشند. به عکس امروزه گیاهان جدید بسیاری به جرگه گیاهان داروئی وارد شده و زمینهای زراعی وسیعی نیز به کشت آنها اختصاص یافته است.
فصل اول
معرفی سه گیاه
اوکالیپتوس
اکلیل
بابونه
انواع بابونه
Eucalyptus Globolis labill E,glauca DC
انگلیسی:Australian Fever tree
فرانسه: Gommier bleu detasmanic, Arbera la Friever, Eucalyptus
آلمانی: Fieberheihbaum
ایتالیایی: Eucalypto
فارسی: اوکالیپتوس
عربی: شجره الکافور
اوکالیپتوس گیاهی است از خانواده Myrtaceae بیش از چهارصد گونه دارد که تنها چند گونه آن به ایران وارد شده و در مناطق مختلف که زمستان سرد ندارد، نظیر نواحی شمال و جنوب ایران کاشته شده است.
درختانی که در شمال کاشته شده اند هر چند سال یکبار که سرمای سختی رخ می دهد سرما زده می شوند. در چاه بهار نام محلی اوکالیپتوس «آلگا» است.
ذیلا اسلامی چند گونه که در ایران کاشته شده اند نامبرده می شود:
1) گونه Eucalyptus camaldulensis و مترادف آن E.rostrata و به انگلیسی این گونه Red gum و Murray red gumg گویند. این درخت در شمال ایران در اوایل بهار شکوفه می کند و گلهای آن لیموی رنگ است و تخم آن در اوایل زمستان می رسد. در خورستان کاشته می شود. از این درخت صمغی به نام کینوی استرالیا گرفته می شود.
2) Eucalyptus globules Labin به فرانسوی Gommier bleu detasmanic و Eucalyplus commun و به انگلیسی Tasmanian bleugum نامیده می شود. این درخت نیز حدود 50 سال قبل به ایران وارد شده و در شمال کاشته شده است. مقاومت آن به سرما کم است. در استرالیا و تاسمانی از بلندترین اوکالیپتوسها بوده و بلندی آن به m100 می رسد ولی در ایران به علت نامساعد بودن شرایط اقلیمی زیاد بلند نمی شود. از این درخت نیز صمغ کینو گرفته می شود.
3) Eucalyptus microtheca F.Muell این درخت به انگلیسی Coolibah eucalyptus و Flooded box گفته می شود. این گونه نیز دهها سال قبل به ایران وارد شده و در خوزستان و آبادان کاشته می شود و در مقابل شوری خاک حساسیت کمتری از سایر گونه ها نشان می دهد.
4) اخیرا گونه های دیگری وارد شده و از نظر تطابق با شرایط اقلیمی ایران، در شمال تحت بررسی می باشد.
موطن اصلی اوکالیپتوس
قاره استرالیا، در حدود هفت میلیون و هفت صد هزار کیلومتر مربع وسعت دارد، موطن اصلی اوکالیپتوس را تشکیل می دهد. علاوه بر آن جنس اوکالیپتوس در جزایر تاسمانیا، پاپوا، بریتانیای جدید، ایرلند جدید، تیمور و جاوه انتشار دارد.
بیش از 600 گونه و تعداد زیادی وارتیه تاکنون در این نواحی شناخته شده است.اوکالیپتوس در 95% از جنگلهای استرالیا انتشار دارد و در حدود 4/3 از کل رستنیهای آنرا تشکیل می دهد. ضمنا در قسمت اعظم مناطق غیر جنگلی این قاره نیز کشت و توسعه یافته است. آب و هوای استرالیا به شرح زیر طبقه بندی کرد:
1) نواحی مرکزی و غربی: دارای آب و هوای بیابانی با باران خیلی کم و اتفاقی است.
2) نواحی شمالی: دارای آب و هوای تروپیکال با بارندگی تابستان
3) نواحی شرقی و ایالت ویکتوریا: بارندگی یکنواخت و ملایم
4) نواحی جنوبی بلافاصله بعد از نواحی مرکزی: نیمه حاره با تابستان خشک و بارندگی نادر زمستانی، نامنظم و کم
5) نواحی کاملا جنوبی: آب و هوای مدیترانه ای با بارندگی زمستانه
انتشار اوکالیپتوس در جهان
تاریخ کشت اوکالیپتوس در جهان و شناخته شدن آن برای کشورهای مختلف دنیا و جنگل کاری آن در جنوب اروپا و شمال آفریقا، بیش از 170 سال پیش آغاز گردید. سهولت کشت و ازدیاد، سرعت رشد و سایر مزایای آن سبب شد که به سرعت به نقاط مختلف جهان انتشار یافته و در بسیاری از کشورها تربیت شود. امروزه کشت اوکالیپتوس در اقتصاد بسیاری از کشورها نقش بزرگی بازی می کند. به نظر می رسد اولین بار در سال 1804 بود که بذر اوکالیپتوس از استرالیا به خارج حمل شد. بذر گونه E.globulus به مقصد پاریس بود که در سال 1810 در پارک شاتو مالمزون کاشته شد و در حوالی سال 1823 در نواحی آندشیلی اقدام به جنگلهای اوکالیپتوس شد و در 1828 وارد کیپ کولونی گردید. در سال 1830 کشت اوکالیپتوس در ایتالیا آغاز شد ولی به علت انتخاب گونه های نامناسب اغلب درختان در اثر سرمای سخت از بین رفته و فقط چند ÷ایه از گونه E.polyanthemos باقی ماند. در سال 1843 هندوستان اقدام به وارد کردن و کشت اوکالیپتوس کرد، ولی باید آغاز کشت واقعی اوکالیپتوس را در حدود سال 1857 دانست که رامل پس از مسافرتی به استرالیا به توسعه و کشت اوکالیپتوس در پرتغال، کالیفرنیا، شمال آمریکا متداول شد.
پس از مدتی کشورهای برزیل، اسپانیا، پرتغال از چوب و تقطیر برگ آن شروع به بهره برداری کردند.
کشت درختان اوکالیپتوس به منظور تولید مواد فرار یا روغنهای اصلی در کنار دریای سیاه قفقاز، در اواسط قرن اخیر آغاز شد.
مشخصات کلی
اوکالیپتوس درختی است بزرگ و در شرایط اقلیمی استرالیا موطن خود تا 100 متر نیز می رسد. برگهای آن دو جور هستند، برگهای جوان آن به شکل قلب، متقابل، افقی ولی برگهای مسن آن متناوب است. به طور کلی برگهای اوکالیپتوس دایمی، همیشه سبز، ناخزان، داسی شکل، اغلب سبز مایل به کبود و کمی موی است.
درختی است که در اراضی خیلی مطلوب و یا با مصرف آب فراوان رشد سریع خواهد داشت، به همین جهت اغلب برای خشک کردن باتلاقها و با اراضی باتلاقی مالاریاخیز از آن استفاده می شود. تکثیر این درخت از طریق کاشت تخم آن صورت نمی گیرد. ابتدا تخم یابند را که خیلی کوچک و ظریف است در جعبه هائی که خاک آن نرم و خوب تهیه شده می کارند و پس از اینکه نهالهای جوان 6-5 برگ دارند آنها را به گلدانهای سبدی یا بامبویی منتقل می کنند. در مناطق حاره انتقال به محل اصلی در فصل باران باید انجام گیرد و در مناطق معتدل ماههای آبان و آذر مناسب است.
درخت اوکالیپتوس در برابر سرما مقاومت ندارد و اغلب ارقام آن اگر مدت طولانی در سرمای کمتر از صفر درجه بماند صدمه می بینند. کما اینکه در شمال ایران تا به حال سرما به این درختان چندین بار صدمه زده است. اوکالیپتوس به شوری خاک نیز حساسیت دارد. این درخت بومی اوقیانوسیه است و جنگلهای وسیعی از آن در استرالیا و تاسمانی می روید و از این مناطق به سایر نقاط عالم گسترش یافته است. در حال حاضر در هندوستان، مراکش و سایر کشورهای افریقایی شمالی جنگلهای وسیعی از اوکالیپتوس ایجاد شده است. در ایران کمتر از یک قرن است که وارد شده و در شمال و جنوب ایران کاشته شده است.
ترکیبات شیمیایی
از نظر ترکیبات شیمیایی ماده عامل و مهم داروئی اوکالیپتوس اسانس آن است که مقدار آن در برگهای E.globulus در حدود 6 درصد است. در این اسانس در حدود 70 درصد اوکالیپتوس که سینئول و کاژه پرتول نیز گفته می شود وجود دارد. [G.I.M.P]. به علاوه در برگهای آن یک ماده تلخ و یافت می شود. در برگهای اوکالیپتوس گونه E.globulus که در هندوستان روئید و مورد تجزیه قرار گرفته است. در حدود 2/1-9/0 درصد اسانس وجود داشته که در این اسانس 62 درصد سینئول، 24 درصد بی تن، مقداری الکل و سبکی ترین یافت می شود [G.I.M.P]. صمغی که از گونه E.globulus گرفته می شود دارای خاصیت ضد باکتری است. اسانس اوکالیپتوس با روش تقطیر از برگهای انواع گونه های اوکالیپتوس گرفته می شود.
مهمترین ترکیب شیمیایی اوکالیپتوس که در طب مصرف داروئی دارد و ماده عامل اصلی آن است ماده اوکالیپتوس است. این ماده یک نوع الکل است که در اسانس بعضی از گیاهان بخصوص در اسانس اوکالیپتوس ، هل، کافور، برگ بو، مورد، اکلیل الجبل، لاوانه و برخی دیگر از گیاهان وجود دارد. اوکالیپتوس مایلی است بی رنگ یا کمی زرد رنگ که در 176 درجه سانتی گراد جوش می آید و بوی کافور می دهد.
روغنهای فرار
روغنهای فرار اوکالیپتوس ها از آغاز تمدن، در استرالیا مورد توجه قرار گرفت و از همان وقت یکی از اقلام صادراتی، روغنی بود که از برگهای تقطیر شده اوکالیپتوس بدست می آمد. تعدادی از روغنها که از برگها، استخراج شده بود در معالجه بعضی امراض موثر واقع گردید و مورد توجه داروسازان قرار گرفت، و این امر موجب شد که روغنهای اوکالیپتوس اهمیت تجارتی پیدا کند.
روغنهای اوکالیپتوس بر اساس نحوه استفاده به 3 گروه اساسی تجارتی تقسیم می گردند:
1) روغنهای داروئی
2) روغنهای صنعتی
3) روغنهای معطر
روغنهای معطر قسمت کوچکی از روغنهای فرار را تشکیل می دهند. در حالیکه روغنهای داروئی و صنعتی تقریبا بطور مساوی قسمت اعظم این تولید را تشکیل می دهند.
1) روغنهای داروئی
روغن اوکالیپتوس با 70% (سینئول، که یک ماده درمانی مهم محسوب می گردد، می باشند. گرچه بسیاری از گونه های اوکالیپتوس محتوی سینئول هستند، ولی غالب آنها دارای روغنی می باشند که کمتر از 70% سینئول دارد. بنابراین امروزه تعداد محدودی از گونه ها که روغن آنها دارای 90-70 درصد سینئول است در داروسازی مورد توجه و استفاده هستند. ضمنا تعدادی دیگر از اوکالیپتوس ها که دارای 65% سینئول می باشند. مورد استفاده قرار گرفته اند، زیرا بوسیله تقطیر مجدد، سینئول را می توان به بیش از 70% رساند.
2) روغنهای صنعتی
مهمترین مصرف روغنهای صنعتی، برای ضد عفونی کردن و از بین بردن بوی بد است و در این مورد ÷ی ÷ریتون، منشا مهمی محسوب می شود. زیرا از آن تیمول، مانتول تهیه می گردد.
3) روغنهای معطر
علیرغم تنوع ترکیبات شیمیائی روغنهای فرار حاصل از اوکالیپتوس، تعداد کمی از اوکالیپتوس ها، روغنهای محتوی مواد معطر تولید کرده، در عطرسازی قابل استفاده هستند.
خواص – کاربرد اوکالیپتوس
در هند: از اسانس برگهای اوکالیپتوس به عنوان ضد عفونی کننده در موارد عفونتهای مجاری تنفسی و برخی بیماریهای جلدی مصرف می شود. اگر به طور مساوی با روغن زیتون منحط شود، مرهم قرمز کننده ÷وست به دست می آید که آن را برای تسکین رماتیسم به روی مواضع می مالند. این مرهم را برای التیام سوختگی نیز مصرف می کنند. در مصرف داخلی به عنوان محرک و برای نرم کردن سینه و در موارد برونشیتهای مزمن و آسم مصرف می شود. از تنطور برگ خشک آن در موارد آسم و برونشیت مزمن و سل ریوی کاربرد دارد. از جوشانده برگهای آن به عنوان حشره کش بریا گریز و ÷راکنده کردن حشرات به کار می رود. ریشه آن مسهل است.
در چین و ژا÷ن اسانس برگ اوکالیپتوس به عنوان تب بر، کرم کش و آنتی بیوتیک مصرف می شود و در موارد معالجه انفلوانزا تجویز می شود. ]کاریونه و کیمون[
اکالی÷تول موجود در اسانس آن به عنوان معرق، ضد عفونی کننده، نرم کننده سینه تجویز می شود. ]چیرا[. اسانس آن در استعمال خارجی به عنوان بی حس کننده علایم موضعی و ضد عفونی کننده و در استعمال داخلی محرک و نرم کننده سینه است. ]کوئی زمبینگ[. استعمال اسانس اوکالیپتوس برای برطرف کردن التهاب بینی و برای معالجه برونشیت فرض و سل و آسم اثر بسیار مفید دارد. ]بلمونت[. و به علاوه برای معالجه برخی ناراحتی های ÷وستی و به عنوان تب بر نیز تجویز می شود وجود اکالی÷تول در اسانس آن موجب تسهیل خروج اختلاط سینه و قطع سرفه است. قند را در ادرار مبتلایان به بیماری قند کم می کند. از نظر خاصیت میکروب کشی آن، اکالی÷تول در بیماری سل در مواردی که با تب همراه نیست برای اخراج اخلاط سینه مفید است و به علت قابض بودن برای بند آوردن خون در مورد خونروی ها به کار می رود و اسهال را نیز بند می آورد. در استعمال خارجی برای شست و شوی زخمها و حفره های چرکین مانند گوش و نظایر آن به کار می رود.
مصرف داروئی آن به اشکال مختلف جوشانده، دم کرده، شربت که از برگ آن تهیه می شود، گرد برگ و در آخر به شکل ک÷سول است.
برای دم کرده آن 40-20 گرم برگ اوکالیپتوس را در یک لیتر آب جوش دم کرده و ÷س از صاف کردن روزانه 5-4 فنجان می خورند.
به عنوان ضد زکان 4-2 برگ را در 100 گرم آب می جوشانند و می خورند. در استعمال خارج از دم کرده 10 گرم برگ در 1000 گرم آب جوش به صورت بخور و یا از مایع آن برای شست و شو و ÷انسمان زخم استفاده می شود. جویدن برگ اوکالیپتوس برای رفع درد شد و دندان مفید است.
توجه: مصرف زائد بر حد مجاز اوکالیپتوس و اکالی÷تول ایجاد ورم معده، روده و کلیه می کند و موجب سردرد، ÷یدایش خون در ادرار و ÷ایین آوردن فشار خون می شود باید مصرف آن به مقدار مجاز و زیر نظر ÷زشک باشد و خیلی باید احتیاط کرد. از تعدادی از گونه های اوکالیپتوس صمغی به نام کینو تهیه می شود. این صمغ دارای تاتن فراوان است. صمغی که از گونه E.camaldulensis گرفته می شود قرمز رنگ است و صمغی که از گونه E.globulus گرفته می شود آبی رنگ می باشد. صمغ کینو قابض و ضد باکتری است و از نظر خواص شباهت زیادی به کات هندی دارد و برای ناراحتی هایی که رفع آنها با کات هندی میسر است به طور ضعیفتر می توان از صمغ کینو اوکالیپتوس نیز استفاده کرد.
سایر بررسی ها و تحقیقات علمی که در مورد گیاه اوکالیپتوس در جهان به عمل آمده است.
اگر تا به حال از داروهایی نظیر Listerine (محلول شست و شوی دهان) و یا برای کاهش احتقان و حساسیت از Vicks Vaporub و یا Dristan یا sine-off استفاده کرده اید. قطعا با بوی معطر و خنک کننده اوکالیپتوس آشنا شده اید. اوکالیپتوس سمبول استرالیا می باشد و از گیاهان مورد تایید سازمان نظارت بر دارد و خوراک آمریکا (F.D.A) برای درمان سرماخوردگی و انفلوانزا است. ریشه های درخت اوکالیپتوس محتوی مقدار زیادی آب است و بومی های استرالیا در فصول خشکی شدید آنرا برای رفع تشنگی می خورند و برای کاهش تب نیز از دم کرده برگ های آن استفاده می کنند. زمانی که حکومت انگلیس استرالیا در سال 1780 به عنوان تبعیدگاه محکومین و مجرمین انتخاب و کلیه مجرمین را به محلی که در حال حاضر شهر سیلونی شده است، می فرستاد مدتها طول کشید تا مهاجران و تبعیدی ها به رمز ÷ر آبی ریشه های اوکالیپتوس ÷ی می برند و عده زیادی از آنها در کنار جنگلهای وسیع اوکالیپتوس به علت عدم اطلاع از این خاصیت ریشه اوکالیپتوس در هوای خشک آن دیار از تشنگی تلف شدند. اوایل سال 1840 کارکنان یک کشتی فرانسوی در سیدنی ÷یاده شدند میتلا به نوعی بیماری با تب شدید گردیدند ولی با تقلید از بومی ها همه آنها با فرو بردن دم کرده برگ اوکالیپتوس شفا یافتند و ÷س از مراجعت که خواص این داروی شفابخش را برای ارو÷ایی ها تعریف کردند، برای این گیاه نام دم کرده ضد تب استرالیایی را انتخاب نمودند. در سال 1860 که بیماری تب نوبه (مالاریا) تمامی منطقه مدیترانه را فرا گرفته بود برگ اوکالیپتوس موثرترین دارو برای درمان این بیماری شناخته شد. تعدادی از ÷زشکان معتقد بودند که اوکالیپتوس درمان کننده مالاریا می باشد ولی عده ای دیگر تردید داشتند و استدلال می کردند که اوکالیپتوس چنین اثری ندارد و حالا پس از سالها تجربه و تحقیق معلوم شده است که اوکالیپتوس به طور مستقیم اثری روی نابودی عامل مالاریا ندارد ولی وجود درختان اوکالیپتوس باعث شد که بیماری خانمان برانداز مالاریا در مناطق وسیعی از ایتالیا و سیسیل و الجزایر بکلی ریشه کن شود. چرا؟ زیرا عامل انتقال مالاریا ÷شه ای است که در باتلاقها و مردابها زندگی می کند و ارو÷ایی ها در اراضی باتلاقی و مردابهای منطقه مدیترانه اوکالیپتوس کاشتند و بتدریج با رشد این درختان ریشه های آن ها به سرعت آب راکد این باتلاقها را جذب کرده و موجب زهکشی طبیعی و خشک شدن مردابها گردیده و در نتیجه از بین رفتن محیط زیست مناسب زندگی مالاریا، ریشه های ناقل عامل بیماری نابود و مالا بیماری مالاریا ریشه کن شده است.
در قرن نوزدهم از اسانس روغنی اوکالیپتوس به عنوان ضد عفونی کننده مجاری ادرار در بیمارستانهای انگلستان استفاده می کردند و از طریق Catheter مجاری ادرار را ضد عفونی می نمودند به این جهت به اسانس اوکالیپتوس Catheter oil می گفتند. همچنین در قرن نوزدهم در امریکا کارشناسان گیاه درمانی از روغن اسانس اوکالیپتوس برای ضد عفونی کردن زخمها استفاده کرده و بخور آن برای برونشیت و آسم و سیاه سرفه توصیه می نمودند. کارشناسان فعلی و معاصر امریکا از اوکالیپتوس به عنوان ضدعفونی کننده موضعی، به صورت غرغره برای ضدعفونی گلو و به صورت برای آرام کردن آسم و برونشیت درختان و ناراحتی های بینی در اثر سرماخوردگی و انفلوانزا استفاده می کنند.
اسانس اوکالیپتوس دارای ماده شیمیایی است به نام اوکالی÷تول که بوی معطر مطبوع گیاه از آن ناشی می شود. اوکالیپتوس موجب شل کردن بلغم و اخراج آن با سرفه از سینه می باشد، طبق ÷ژوهشهایی که دانشمندان روسی در مورد جانوران به عمل آورده اند نشان داده شده است که اوکالیپتوس ویروس انفلوانزا که عامل شدیدترین شکل گریپ می باشد می کشد و به علاوه اوکالی÷تول تعدادی از باکتری ها را نیز محروم می نماید و در نتیجه از حدوث برونشیتهای باکتریایی که معمولا ÷س از گری÷ها ظاهر می شود، جلوگیری می نماید.
خاصیت ضد باکتری بودن اوکالی÷تول برای ضد عفونی کردن و التیام زخمهای حاصل از بریدگی و خراشها نیز به کار می رود.
مقدار و طرز مصرف
برای تهیه بخور مشتی از برگهای اوکالیپتوس را خرد کرده و بجوشانید و یا چند قطره از اسانس آنرا در آب بریزید و استنشاق کنید.
در مورد زخمها و بریدگی ها ÷س از اینکه محل بریدگی با آّب و صابون خوب شسته و تمیز شد، یک یا دو قطره اسانس روغنی اوکالیپتوس را در محل بریدگی بریزید و بمالید. بهتر تهیه حمام اوکالیپتوس مشتی برگ آن را در ÷ارچه ای ریخته و در وان ÷ر از آب و جوش بیندازید و آن آب حمام کنید.
اوکالیپتوس به کودکان زیر دو سال نباید داده شود و در مورد کودکان بزرگتر از 65 سال با دم کرده دقیق آن شروع و بتدریج غلظت دم کرده را تا حد مجاز برسانید. اگر خانه شما با حشره Cock roach آلوده شده و نمی خواهید از حشره کش های شدید برای دفع آن استفاده کنید ممکن است تکه ÷ارچه های کوچکی را با اسانس اوکالیپتوس آغشته کرده و در نقاط مختلف کابینتهای خود بگذارید.
نام علمی: Rosmarinus officinalis
نام انگلیسی: Rosemary
نام فرانسه: Romarin
نام فارسی: الکیل کوهی، رزماری
نام خانواده: Labiaceae
مقدمه
از آنجا که در بسیاری از موارد از اسانس گیاهان معطر در تهیه فرآورده های داروئی و غذائی استفاده می شود، در این تحقیق یکی از گونه های معطر با نام علمی Rosmarinu officianalis L. انتخاب گردیده است.
در مدیترانه و شمال آفریقا به علت فراوانی گیاه رزماری که به صورت خودرو می روید. محققان تحقیقات وسیعی روی اسانس گونه های مختلف آن از جمله R.officinalis و Reriocalya انجام داده اند. کشورهای الجزایر، اس÷انیا، ایتالیا گونه R.officinalis به صورت سنتی به مصرف می رسانند. حتی مردم اس÷انیا و ایتالیا برای جلوگیری از فساد غذا از گیاه و یا عصاره آن استفاده می کنند. محققان با بررسی اثرات بیولوژیک و داروئی گیاه، به نتایج بسیار جالبی رسیده اند.
اسانس گونه های مختلف از جمله گونه R.officianlis از لحاظ کمیت و کیفیت مورد بررسی محققان قرار گرفته و میانگین آن را 7/0 درصد گزارش کرده اند.
گزارش و نتایج با ترکیب های عمده در گونه های رزماری، عبارتند از:
Camphene، Q-Pinen، Limonene، a-Thujone که به ترتیب 20، 2/18، 4/4 و 5/3 درصد از کل را شامل می شوند. در صورتی که حداکثر میزان ترکیبها در اسانس گونه R.officinalis ایتالیایی 1,8-Cine، Camphor، Limonene به ترتیب 5/23، 71/17، 5/9 درصد و گونه R.officinalis اس÷انیایی Campher، Limonene، 1,8-Cineol به ترتیب 25/35، 24، 11 درصد گزارش شده است. در گزارش دیگری آمده است که میزان ترکیب a-pinene در گونه R.officinalis به نسبت هر کشور متفاوت است. نظر به اینکه ترکیبهای عمده در گونه R.officinals نسبت به شرایط مختلف اکولوژیکی منطقه متفاوت گزارش شده است. بنابراین تحقیق و بررسی نوع و میزان ترکیبهای اسانس این گونه در ایران، ضروری می باشد.
مشخصات کلی
به فارسی «الکیل کوهی» و باغبانها در تهران «رومارون» می گویند و در کتب سنتی با نام «الکیل الجبل» نامبرده شده. گیاهی است چند ساله بصورت درختچه کوچک که ارتفاع آن 1-2 متر می شود. برگهای آن متقابل، باریک، دراز، نوک تیز، کمی خشن. روی برگ بدون کرک و سبز ولی ÷شت آن ÷وشیده از کرک ÷نبه ای و سفید است. گل های آن سفید مایل به آبی با لکه های بنفش که در اواخر بهار از لابه لای برگها بیرون می آید. میوه آن چهار فندقه و به رنگ قهوه ای و سفت و گرد و تخم آن کوچک در داخل میوه است. تمام برگ و شکوفه و اعضای گیاه معطر و خوشبو و برگ شکوفه آن کمی تلخ و تیز است. شاخه های گیاه وقتی جوان هستند نرم و کرکدار هستند، اما با گذشت زمان سخت و شکننده و فلس دار می شوند. ساقه به رنگ قهوه ای مایل به خاکستری است.
این گیاه در منطقه مدیترانه و بیشتر در سواحل مدیترانه ولی در عین حال در ت÷ه ها و ارتفاعات مناطق خشک صحرا نیز می روید. در ایران الکیل الجبل کاشته می شود. تکثیر آن از طریق کشت بذر آن و قلمه آن در خزانه صورت می گیرد و روش قلمه معمول تر می باشد و ÷س از اینکه قمله ها ریشه دار شدند در فصل مناسب به مزرعه اصلی منتقل می شوند. روش کاشت این است که فاصله بین خطوط m1 و فاصله بین بوته ها روی خطوط cm45 گرفته شود. برداشت سرشاخه های نازک و برگ آن ممکن است سالی دوبار انجام شود برگها که برداشت می شود برای این که اسانس آن از دست نرود باید فورا ÷س از برداشت در محل سایه ÷هن شده و خشک شوند و به این ترتیب برگها رنگ سبز و بوی مطبوع تلخ و شیرین خود راحفظ خواهد کرد.
ترکیبهای شیمیایی
از نظر ترکیب شیمیایی الکیل الجبل دارای اسانس روغنی فرار است. اسانس الکیل الجبل شامل a-pinene و سینئول و رزمارن و کامفن و بورنئول، ÷ی÷ریتن، لینالول است و گل ها و سر شاخه گل دار و برگها و اسانس آن هم در طب سنتی کاربرد دارد.
شرح ترکیبهای شیمیایی عمده در گونه Rosmarinus officinalis
÷ی÷رتین (1-P-menthen-3-one)
این ترکیب به فرمول C10H16O و جرم مولکولی 23/152 می باشد که L و D آن را از اسانسهای مختلف استخراج می کنند. این ترکیب به رنگ زرد روشن می باشد که حدود 92-90 درصد آن کتون است. شکل D ترکیب دو گونه Mentha arvensis وجود دارد. اسانس گونه های Symbooogon Sennarensis (45 درصد) و Andropogon iwwarancusa (80 درصد) (Andropogon iwarancusa) این ترکیب را شامل می شوند. شکل L آن در گونه اوکالیپتوس به میزان 53-45 درصد موجود است. جهت خالص سازی این ترکیب از روش تقطیر جزء به جزء با بخار آب قابل استحصال از اسانس می باشد. محققین این رشته اقدام به تهیه این ترکیب نموده اند و روش شناسایی آن به راحتی قابل انجام است. جهت تهیه ترکیب Menthol (سنتزی) از این ترکیب نیز استفاده می شود.
8-1- سینئول (1,8-Cineol):
این ترکیب به فرمول C10H18O و جرم مولکولی 25/154 در اسانس گیاهان مختلف از جمله رزماری، اوکالیپتوس و اسطوخودوس یافت می شود. سینئول مایعی بی رنگ، بویی شبیه کامفر و با طعمی تند است. این ترکیب در آب نامحلول و در بعضی حلالهای آلی (اتر، کلروفرم) محلول می باشد. مصرف سینئول در تهیه دارو وسیع است. بعلاوه در تهیه لوازم آرایشی و حشره کش نیز استفاده می شود.
لینالول (Linalool)
این ترکیب به فرمول عمومی C10518O و جرم مولکولی 25/154 در بیشتر اسانسها موجود می باشد. البته بوی آن در نوعهای مختلف کمی متفاوت می باشد. اغلب موارد نیز جزء ترکیبهای اصلی اسانس محسوب می شود. به طور مثال میزان این ترکیب در برگ گیاه رزماری، چون گیاه رز و گشنیز به ترتیب 15 درصد، 80 درصد، 65 درصد را نشان می دهند.
این ترکیب بی رنگ و با عطر گلهای تازه میباشد که در عطرسازی همراه با استر آن بسیار مصرف دارد تا سال 1950 این ترکیب جهت تهیه عطرها و یا لوازم آرایشی از ساقه گیاه رز استخراج و مورد استفاده قرار می گرفت.
لینالول را می توان توسط واکنش کتین یا جوشاندن همراه acetic anhydride به Linalyl acetate تبدیل کرد. در تهیه ویتامین E از لینلول استفاده می شود. در این راستا روشهای استخراج کلان موجود می باشد. البته در بیشتر موارد در تهیه عطرها از نمونه سنتزی استفاده می کنند. استخراجل لینالول از اسانس رزماری، رز و غیره تهیه می شود البته رز برزیلی از نمونه های مهم جهت استخراج ÷یشنهاد می گردد. این ترکیب در تهیه عطر و لوازم آرایشی مصرف بالائی دارد. به خصوص به علت ÷ایداری آن در ترکیبهای بازی در تهیه صابون و تهیه ویتامین E بیشترین مصرف را به خود اختصاص داده است.
آلفا÷نین (a-pinene):
این ترکیب با فرمول عمومی C10516 و وزن مولکولی 236/136 در طبیعت به صورت ایزومرهای مختلف وجود دارد. آلفا÷ینن در آب نامحلول و در الکل، کلروفرم و اتر محلول می باشد. بعضی اسانس ها این ترکیب را به صورت مخلوط به ترکیب بتا – ÷ینن دارا می باشند. البته می توان به صورت تقطیر جزء به جزء این ترکیب را خالص نمود.
بعضی از ترکیبهای تر÷نوئیدی به خصوص آلفا و بتا÷ینن در واکنشهای مختلف مثل ایزومریزاسیون، اکسیداسیون و هیدراسیون شرکت می کنند.
این نوع ترکیب های تر÷نوئیدی به طور وسیعی در تهیه عطرها و مواد داروئی به کار می روند. این ترکیب به صورت سنتز شده موجود می باشد، که در تهیه اسانسهای مصنوعی از جمله گلابی، شمعدانی و کاج استفاده می شود. آلفا÷ینن خالص را می توان با تقطیر روغن های تربانتین تهیه نمود. این ترکیب باعث افزایش عطر و بو در تولیدات صنعتی می شود. همچنین در تهیه مواد سنتزی مثل Camphor، Terpinelos مصرف زیادی دارد و یکی از ترکیبهای مهم این صنعت می باشد.
روش استخراج
اسانسگیری از نمونه (خشک) برگ گیاه الکیل کوهی به روش تقطیر با آب انجام گرفته است.
در این آزمایش مقدار 100 گرم برگ گیاه را در مخزن دستگاه تقطیر می ریزیم و به مدت 4 ساعت حرارت می دهیم. س÷س اسانس را از آن جدا می نمائیم. میزان بادزه 88% بدست آمده است.
نتایج:
استخراج اسانس توسط دستگاه تقطیر با آب از نمونه برگ گیاه رزماری گونه R.officinalis صورت گرفت. ÷س از اندازه گیری میزان اسانس به بررسی کمی و کیفی آن ÷رداختند. در این بررسی 20 ترکیب شناسایی شده است. این ترکیبها طبق گزارشهایی که محققان کشورهای دیگر روی اسانس اینگونه انجام داده اند دارای تفاوتی در میزان و نوع ترکیبها می باشد.
از 88/0 درصد اسانس استخراج شده از یکصد گرم برگ گیاه و شناسائی 20 ترکیب، عمده ترین آنها عبارتند از:
a-Pinene,piperitone
جدول (1): ترکیبهای شیمیائی اسانس الکیل کوهی Rosmainus officinalis
| شماره | نام ترکیب | درصد | شاخص کواتس |
| 1 | a-pinene | 94/14 | 934 |
| 2 | Camphene | 33/3 | 945 |
| 3 | 3-Octanone | 61/1 | 966 |
| 4 | Sabinene | 56/0 | 972 |
| 5 | Myrcene | 07/2 | 982 |
| 6 | O-Cymene | 71/0 | 1013 |
| 7 | 1,8-Cineol | 43/7 | 1024 |
| 8 | Linalool | 89/14 | 1089 |
| 9 | Myrcenol | 75/0 | 1104 |
| 10 | Camphor | 97/4 | 1127 |
| 11 | Borneol | 68/3 | 1155 |
| 12 | 4-Terpineol | 70/1 | 1166 |
| 13 | a-Terpineol | 83/0 | 1177 |
| 14 | Vebenone | 94/1 | 1187 |
| 15 | Piperitone | 65/23 | 1246 |
| 16 | Bornyl acetate | 08/3 | 1274 |
| 17 | B-Caryophyllene | 68/2 | 1424 |
| 18 | Cis-b-Farnesene | 26/1 | 1448 |
| 19 | Germacrene D | 52/0 | 1481 |
| 20 | a-Bisabolol | 01/1 | 1673 |
بحث:
آرنولد با بررسی کمی و کیفی اسانس گونه های مختلف گیاه رزماری از جمله گونه R.officinalis که از مناطق مختلف جمع آوری شده است گزارش نمود. میزان و نوع ترکیب به محل جمع آوری بستگی دارد. به طور مثال در بررسی که روی اسانس برگ گونه R.officinalis اس÷انیایی، ایتالیایی وقتی گیاه کاملا روی گل بود (خرداد ماه) صورت گرفت. میزان تفاوتی در ترکیب و نوع آن مشاهده است. بعضی از ترکیبهای موجود در گیاه در مقایسه با ترکیبهای نمونه مورد آزمایش در موسسه این تفاوت را نشان می دهد (جدول 2) همچنین طی بررسی که محققان روی ترکیبهای نمونه اسانس مجارستانی انجام داده اند این تفاوت دیده می شود حتی این میزان دو نمونه اسانس تجارتی وجود دارد. البته قابل ذکر است که روش استخراج با بخار آب صورت گرفته است. این روش در بین روشهای دیگر از اولویت بالاتری برخوردار است.
از اسانس گونه های مختلف رزماری، تولیدکنندگان لوازم آرایشی، بهداشتی، غذایی، داروئی به مقدار زیادی استفاده می کنند. البته انتخاب نمونه سال رزماری به علت تفاوت در میزان و نوع ترکیب باید مورد توجه قرار گیرد.
طبق جدول 2 ترکیبهای عمده در گیاه در مقایسه با گونه R.officinalis کشورهای دیگر ارائه شده است. میزان ترکیبها در این گونه به نسبت هر منطقه و کشور متفاوت می باشد.
جدول 2- میزان ترکیبهای عمده در گونه R.officinalis کشورها در مقایسه با نمونه ایران
| ردیف | نام ترکیب | ایران | اس÷انیا | ایتالیا | مجارستان |
| 1 | Piperiton | 6/23 | – | – | 17 |
| 2 | a-Pinene | 9/14 | 9/0 | 8/12 | 20 |
| 3 | Linalool | 9/14 | جزئی | 1/10 | جزئی |
| 4 | 1,8-Cineol | 4/7 | 24 | 5/23 | 3/15 |
| 5 | Campher | 9/4 | 3/35 | 7/17 | 4/13 |
| 6 | Borneol | 7/3 | 3/1 | 3/1 | 12 |
| 7 | Camphene | 3/3 | 9/0 | 7/3 | – |