پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
مختصر پیرامون سهام ارث زن
درباره ارث زن مىتوان گفت گرچه کمبود برخى از موارد سهام را امورى مانند تحمیل هزینه زندگى او بر شوهر و نیز تحمیل مهر بر همسر و اختصاص تحمیل دیه بر عاقله مرد نه زن (یعنى زن هرگز مسؤول دیه خطایى برادر و برادرزاده و مانند آن نخواهد بود) به عهده مىگیرد، لیکن توضیح کوتاهى پیرامون اصل ارث زن وبرخى از اقسام آن در این مبحثسودمند مىباشد.
اولا معلوم باشد که زن مانند شوهر همراه با تمام طبقات ارث، حضور حقوقى دارد و در تمامى مرابت طبقهبندى شده ارث زن شوهر متوفى مانند شوهر زن متوفاه حضور دارد.
ثانیا سهم زن گاهى مساوى سهم مرد است و گاهى کمتر از آن و زمانى نیز بیشتر از سهم مرد قرار دارد، اینچنین نیست که در تمام انحاء ارث سهم زن کمتر از سهم مرد باشد.
مواردى که زن همتاى مرد ارث مىبرد و نه کمتر از آن، عبارت است از:
1 – پدر ومادر میت: در صورتى که میت فرزند داشته باشد که هرکدام از ابوین سدس (یک ششم) مىبرند و سهم پدر در خصوص فرض مزبور از مال فرزند، بیشتر از سهم مادر نیست.
2 – کلاله مادرى یعنى برادر وخواهر مادرى میت که به اندازه مساوى ارث مىبرند نه با تفاوت، به طورى که خواهر مادرى میت معادل سهم برادر مادرى میت ارث مىبرد نه کمتر از آن و آیه 12 – 11 سوره نساء دلیل این دو حکم است چنانکه وسائل الشیعه باب3 و باب 8 از ابواب میراث الاخوه والاجداد حکم کلاله را تعرض نموده است.
واما مواردى که زن کمتر از مرد ارث مىبرد، مانند: دختر که کمتر از پسر ارث مىبرد و مانند کلاله پدرى و مادرى یعنى برادر و خواهر پدرى و مادرى میت که در این صورت نیز زن یعنى خواهر میت نصف سهم مرد یعنى برادر میت که داراى فرزند نباشند ونیز تفاوت ارث دختر و پسر و آیه 176 که پایان سوره نساء استعهدهدار بیان تفاوت ارث کلاله پدر ومادرى یا پدرى میت مىباشد(1)
البته گاهى نقص ارث متوجه سهم کلاله پدرى مىشود در این مورد سهم زن همچنان محفوظ است و سهم مرد محذوف و منحجوب مىباشد. لیکن هیچگاه نقص سهم متوجه کلاله امى نمىشود. (2)
اما مواردى که سهم زن بیش از سهم مرد مىباشد، مانند: موردى که میت غیر از پدر و دختر وارث دیگر نداشته باشد که در اینجا پدر سدس (یک ششم) مىبرد ودختر بیش از آن. و مانند: موردى که میت داراى نوه باشد و فرزندهاى او در زمان حیات وى مرده باشد که در اینجا نوه پسرى سهم پسررا مىبرد ونوه دخترى سهم دختر را (نصیب من یتقرب بالمیت) یعنى اگر نوه پسرى دختر باشد ونوه دخترى پسر باشد در این حال آن دختر دو برابر این پسر مىبرد، گرچه منشا این تفاوت همان تفاوت ارث دختر و پسر مىباشد،
لیکن آنچه فعلا در تقسیم خارجى صورت مىپذیرد این است که زن دو برابر مرد ارث برده است،
و در برخى از احادیث معصومین علیهماالسلام چنین آمده است:
«بنت الابن اقرب من ابن البنت»، (3) یعنى دختر پسر از پسر دختر به میت ومورث خود نزدیکتر است.
نکته قابل توجه آن که گرچه خداوند تمام قوانین حقوقى را برابر حقوق فطرى تنظیم و تدوین فرموده است تا زمینه آثاره دفائن فطرى و شکوفایى گنجینههاى درونى جامعه بشرى فراهم گردد، لیکن در پایان آیه ارث، دو اسم از اسماى حسناى الهى را یادآور مىشود که هماهنگى نظام تشریع و تکوین را در خاطرهها احیا نماید و آن این است که در پایان آیه 11 سوره نساء که عهدهدار برخى از ارثهاى متفاوت مىباشد، چنین فرموده است:
… ان الله کان علیما حکیما یعنى شما از علم و حکمت کافى برخوردار نیستید تا راز تفاوت را که در هسته مرکزى عدل نهفته در آن جستجو کنید، لیکن خداوند آگاه و حکیم است همه علل تساوى و عوامل تفاوت را جمعبندى نموده و بر مدار حکمت آنها را به صورت مواد معتدل حقوقى روانه مىفرماید، تا مسائل درست و مانند آن از تفریط جاهلیت کهن و از افراط جاهلیت جدید و مدرن مصون بماند.
قرآن کریم براى اهتمام به حق زن، هنگام تعیین سهام ارث، اول ارث زن را اصل و مبنا قرار داده و آن را مسلم دانسته و معیار ارث معرفى مىنماید، آنگاه مىفرماید:
للذکر مثل حظ الانثیین، یعنى در موقع بیان سهم برادر، چنین نمىفرماید که خواهر نصف سهم برادر مىبرد که پارامتر اصلى، سهم برادر باشد، بلکه معیار واصل مفروض و مسلم را ارث خواهر که دختر میت است قرار مىدهد و سهم برادر که پسر متوفا مىباشد دو برابر سهم خواهر مىداند تا اصل ارث زن قطعى و مفروغ عنه باشد.
1. وسائل الشیعه، کتاب ارث، باب3 از ابواب میراث الاخوه والاجداد. 2. وسائل الشیعه، کتاب ارث، باب3 از ابواب میراث الاخوه والاجداد.
3. وسائل الشیعه، کتاب الارث، باب7 از ابواب میراث الابوین والاولاد.
پی‌نوشت‌ها :کتاب زن در آینه جلال و جمال صفحه 345 (نویسنده: آیه الله عبدالله جوادى آملى )