پویایی نظام شهری ایران – دکتر اصغر نظریان

 

پویایی نظام شهری ایران

دکتر اصغر نظریان

نام کتاب : برنامه ریزی شهری و منطقه ای

مقدمه : مفهوم منطقه و شهر و انواع  برنامه ریزی با تمرکز در تفکریستی

1- برنامه ریزی منطقه ای

یک کار کتمل منطقه ای می تواند شامل سه مرحلهی اصلی باشد که اجزای مطالعاتی هر یک از آنها به شرخ زیر است :

1 : طرح برنامه ها : حرکات جیعیتی ، تجزیه و تحلیل فیزیکی ، تولیدات طبیعی ،صنعتی ، خدماتی ، مطالعه مشاغل ، برنامه های منطقه ای در دست اجرا و میزان تخصص ها ، پروژه های منطقه ای انجام شده و امکانات و محدودیت ها

2 : تجزیه و تحلیل : منابع زیر زمینی ، منابع اقتصادی ، خدمات اجتماعی و فرهنگی ،زیر بنای فیزیکی و تاسیسات ، منابع انسانی ، عوامل اداری ، عوامل حقوقی ، عوامل و امکانات ظاهری .

3 : مرحله اجرا : انتخاب زمان انتها ، ارجحیت ها ، طرخ های جامع و هادی چند ساله ، برنامه های بخشی ، تعیین پروژه ها ، ارزشیابی ، منابع مالی .

2- برنامه ریزی آمایش سرزمین

آماده سازی زمین برای سکونت ،فعالیتی جدید در شهرسازی ایرن است که از سال 1364 در ایران معمول گردیده است . آماده سازی زمین ، در حقیقت شهر سازی اجرایی است . یعنی می بایست هر آنچه هر آنچه در طرح های جامع و تفصیلی برای شهر و شهر نشینان اندیشیده و تدوین شده است ،در آماده سازی زمین به مرحله اجراء در آید.این اجراء،الگوبرداری صرفت از طرح های پیشین نیست،بلکه آمیزه ای از قوانین تدوین شده پیشین و آنچه که از لحاظ شهرسازی ،مهندسی ساختمان و معماری برای مناسب تر شدن محیط مسکونی،لازم است مورد توجه قرار دارد . در این میان مسائل اقلیمی و معیشتی در چگونگی این آمیختگی نقش دارند . آماده سازی زمین ، مجموعه فعالیتهایی است ضروری و هماهنگ در اراضی متعلق به سازمان زمین شهری که به منظور ایجاد امکان بهره برداری از اراضی ،جهت احداث واحد های مسکونی و تاسیسات وابسته به آنها ورفع نیازمندیهای عمومی صورت می گیرد و عمدتآ و حسب ضرورت ، شامل تسطیح زمین ، ایجاد شبکه های عبور و مرور ، شبکه های آبرسانی و فاضلاب ، برق ،مخابرات ،و غیره میباشد .هدفهای اصلی آماده سازی زمین به شرح زیر است :

– تغییر نقاط ثقل شهری و ایجاد تعادل میان مراکز جمعیتی .

– تولید زمین در مغیاس انبوه و گسترده برای پاسخگویی به نیاز فزاینده مسکن.

– توسعه و سنجیده و قانون مند شهرها ،با یافتن زمین مناسب برای کاربری مسکونی و برای به اجرا درآوردن طرح های موجود.

– بستر سالم و مناسب برای احداث واحد های مسکونی ، از لحاظ شهرسازی و معماری و تاسیسات و خدمات شهری.

–  ایجاد زمینه مناسب برای فعالیت بخش خصوصی ، در امر ساختمان و مسکن با حداقل هزینه برای دولت

– کمک به گروههای کم درآمد ،برای دستیابی به مسکن مناسب با حداقل هزینه برای دولت

– جلوگیری از احداث واحدهای مسکونی در زمینهای مناسب برای کشاورزی یا توسعه صنعتی

– جلوگیری از رکود اقتصادی در اثر کاهش فعالیت ساختمانی به دلیل عرضه اندک زمین .

فعالیت آماده سازی زمین در چهار مرحله اصلی انجام می گیرد ، که بقرار زیرند :

1- مکانیابی

2- تهیه طرح

3- اجراء

4- واگذاری

در سطح کشورهای در حال توسعه ،کشورهای سنگال ،هندوستان،نیکاراگوئه،بوتسوانا،جامائیکا،تانزانیا،زامبیا،السالوادور و کره جنوبی ،از جمله آغاز کنندگان اجرای پروژه های آماده سازی ((زمین و خدمات)) محسوب می گردند.

سازمان تهیه کننده طرحهای آماده سازی زمین نیز وزارت مسکن و شهرسازی است.

3- برنامه ریزی کالبدی

4- برنامه ریزی اقتصادی- اجتماعی

5- برنامه ریزی منطقه ای

5-1- مبانی برنامه ریزی منطقه ای

5-2- سیر تحول برنامه ریزی منطقه ای در جهان

5-3- سیر تحول برنامه ریزی منطقه ای در ایران

شبکه شهری ایران تا زمان استقرار نظام سرمایه داری از همگونی نسبی برخوردار بوده است . یعنی بدون وجود یک کلان شهر یا متروپل اصلی ، ارتباط اورگانیکی بین شهر های کوچک و بزرگ هر منطقه از یک سو  و شهر ها و مراکز مراکز روستایی آن از سوی دیگر بر قرار بوده است . یعنی اینکه شبکه ی  شهری بصورت منطقه ای در سه سطح روستا ، مرکز ناحیه و مرکز منطقه که بر حسب ویژگی های جغرافیایی و تاریخی و ساختار اجتماعی در گذر زمان شکل گرفته بودند ، نمایان بود . تقسیمات جغرافیائی ایران  بر مبنای شرایط فوق با مجموعه های منطقه ای با شکل درونی و بدون ارتباط کم و یاارتباط کم با مناطق دیگر شکل گرفته بود . ( مانند آذربایجان ، خراسان ، فارس و …) .در این میان هر منطقه ای شهر اصلی خود را دارا بود که عملکرد های مربوطه را انجام میداد و مراکز منطقه ای  بیشتر  از نظر سیاسی و قدرت مرکزی با پایتخت در تماس قرار می گرفتند و روابط اقتصادی و اجتماعی معدود و خیلی کم تر بین آن ها برقرار بوده است .

این وضع در طول تاریخ در فراز و نشیب های  تحولات سیاسی ، تغییرات چندانی به خود نمی دید و عواملی که در این وضع تاثیر داشت ، تغییر قلمرو های سیاسی و ملی و شبکه های ارتباطی بود که می توانست

 

6- سلسله مراتب و محتوی کلی طرح های منطقه ای در ایران

7- تعریف روش تولید طرح های شهری

7-1- شیوه تهیه نقشه های پایه و استخراج اطلاعات فضایی

7-2- شیوه های برداشت کاربری زمین و فضای شهری

8- آشنایی با جمعیت کاربر و آن برنامه ریزی کاربری زمین

9- روشهای محاسبه و تحلیل سطوح کاربری زمین و فضا

9-1- روشهای تحلیل فضایی فرم وشکل شهر (با تاکید بر مکانیابی فعالیتها)

9-2- روش ها و شیوه های تحلیل سیستم ها شهری و ارزشهای فضایی

9-3- روش طبقه بندی بافت ها ی شهری و تعیین تراکم ساختمانی

9-4- استانداردهای فضایی وکالبدی (سرانه های معیار) عملکرد های مختلف شهری

9-5- استانداردهای فضایی وکالبدی (سرانه های معیاری)مسکن و ا سکان شهری

9-6- استاندارد و روشهای تعیین محل (مکانیابی)عناصر مختلف شهری

10- روشها وشیوه های ارزیابی گزینه های مختلف طرح (با تاکید از مطالعات محیطی)

11- روش های بررسی کیفیت ابنیه و محیط شهری

12- مبانی و شیوه های طبقه بندی ابنیه شهری ، سلسله مراتب خدمات شهر و نحوه استقرار آنها در سلسله مراتب خدماتی شهر

13- مبانی و روش تفکیک زمین شهری

14- آشنایی با برنامه ریزی مسکن و مجموعه های مسکونی

15- چگونگی تاثیر ضوابط بر کالبد شهر و عناصر معماری

16- روش ها و شیوه های برآورد مالی و برنامه ریزی اجرائی طرح

17- روشهای تدوین جداول برنامه (پرو گرام)

 

نام کتاب: مبانی و روش های تحلیل و طراحی فضاهای شهری

1- معنی و مفهوم روش های طراحی شهری (از مقیاس کلان تا معماری پروژه با مقیاس های مختلف)

2- رابطه انسان و محیط(طبیعی،مفرع،اجتماعی و فرهنگی)از مقیاس کلان و خرد

3- سیما،بافت و استخوان بندی شهر ها و مجتمع های زیستی(مقیاس کلان )

4- روش طراحی شهری با تاکید بر ترکیب دسترسی

5- الگوهای گوناگون دسترسی بر  انواع سازه های فضایی،خطی،مرکزی و…)

6- سلسله مراتب دسترسی ،بحث کیفی و کمی جنبه های شکل شناسی و هندسی

7- دسترسی به  فضای شهری

نظا م پخشایش شهری در ایران متعادل نیست و علیرغم دگرگونی ها در نظام شهری ایران سیمای اسکان و استقرار جمعیت و شهر ها تصویر مناسبی را بدست نمیدهد . الگوی موجود اسکان و روند توزیعی آن نیز بیش از پیش بسوی عدم تعادل و نابسامانی گرایش یافته و تحول  خواهد یافت . اگر هم نظام پخشایش در سطح ملی بسوی تعادل پیش رود ولی گرایش مستمر به مرکز و تراکم فعالیت ها و انسان ها در چند کانون شهری گرایش به قطبی  شدن نامتوازن و نامتعادل کلیه اثر های جانبی آن را تداوم بخشیده است

چنین واکنشی از جمعیت و فعالیت ها  تاثیر نامطلوبی  بر نظام اسکان و استقرار جمعیت بجای گذاشته است

در چند دهه ی اخیر ، شهر ها با سرعت زیادی  گسترش یافته و به شهرهای بزرگ تبدیل شده است . در نیم قرن اخیر شور ها با سرعت بیشتری به رشد شهر نشینی و افزایش جمعیت شهری و شهرهای خرد دست زده است .افزایش  جمعیت شهری  و توسعه ی شهر نشینی که رشد ناموزون شهر ها را در بر دارد  به تنهایی ناشی از افزایش جمعیت طبیعی ایران نیست .

8- روش شکل دهی فضای شهری ، چگونگی فضاهای محصور ، فضای … ، …… ، واحد مقیاس و مناسب

9- قلمرو فضایی

10- طراحی شهری با توجه به تاثیر عوامل اقلیمی ، اقلیم گرم و خشک ، معتدل ، سرد و مرطوب

11- طراحی شهری با توجه به عوارض زمین

12- مقیاس طراحی شهری : طراحی شهری در مقیاس های مختلف ، مقیاس شهر ، مقیاس اجرایی یا عناصری در شهر

13- در فضای شهری مانند وحدت ، تنوع ، مقیاس انسانی ، …،…،….،….،هویت و …