ضوابط معماری معلولین جسمی – حرکتی

ضوابط معلولین جسمی – حرکتی

‌ضوابط طراحی معماری برای افراد معلول جسمی – حرکتی
1- ساختمانهای عمومی
ساختمانهای عمومی در این ضوابط و مقررات ، آن دسته از ساختمانهای هستند که یکی از انواع خدمات عمومی را در اختیار افراد جامعه قرار می دهند . در طراحی این گونه ساختمانها باید ضوابط زیر رعایت گردد .
1-1- عناصر مشترک در کلیه ساختمانهای عمومی
1-1-1- ورودیها
1-1-1-1   ورودی اصلی باید برای استفاده همگان قابل دسترس باشد .
1-1-1-2   پیاده رو منتهی به ورودی قابل دسترسی باید با علایم حسی برای افراد نابینا و نیمه بینا مشخص شود .
1-1-1-3   ورودی ساختمان حتی الامکان همسطح پیاده رو باشد .
1-1-1-4   حداقل عرض فضای جلو ورودی 140 سانتیمتر باشد .
1-1-1-5   حداقل عرض بازشوی ساختمان باید 100 سانتیمتر باشد .
1-1-1-6  ورودیهای قابل دسترسی باید توسط راه قابل دسترس به ایستگاه وسایل نقلیه عمومی ، پارکینگ قابل دسترسی و محلهای سوار شدن مسافران و نیز به خیابانهای عمومی و پیاده روها مرتبط باشند .
1-1-1-7   ورودیها باید با ایجاد راه قابل دسترس به تمام فضاها و عناصر قابل دسترس در داخل بنا یا تسهیلات ، مرتبط باشند .

1-1-2- راهرو
1-1-2-1- حداقل عرض راهرو 140 سانتیمتر باشد .
1-1-2-2-  اشیای نصب شده روی دیوار راهرو ، که لبه خارجی آنها بین 70 تا 200 سانتیمتر بالای کف تمام شده باشد ، نباید بیش از 10 سانتیمتر در مسیر راهرو پیشامدگی داشته باشد . پیش آمدگی اشیای نصب شده روی دیوار راهرو که ارتفاع لبه خارجی آنها کمتر از 70 سانتیمتر از کف تمام شده است ، مشروط بر آنکه عرض مفید عبوری بند 1-1-2-1 رعایت گردد ، به هر اندازه از دیوار مجاز است .
1-1-2-3-   کف راهرو باید غیرلغزنده باشد و از نصب کفپوشها با پرزبلند خودداری شود .
1-1-2-4-  چنانچه کف راهرو از فرش یا موکت پوشیده شده باشد ، باید نصب آن برای تردد افراد معلول قابل اطمینان باشد . هرگونه برجستگی و اتصال نباید بیش از 2 سانتیمتر ارتفاع داشته باشد .
1-1-2-5-   در راهرو باید میله دستگرد وجود داشته باشد .
1-1-3-  بازشوها (در و پنجره)
1-1-3-1- حداقل عرض مفید هر لنگه در برای عبور صندلی چرخدار 80 سانتیمتر باشد .
1-1-3-2- در مورد درهایی که به مسیر عبور عمومی باز می شوند تامین دید کافی الزامی است . در هر صورت پیشامدگی لنگه در باز شده در مسیر عبور عمومی نباید بیش از 10 سانتیمتر باشد .
1-1-3-3- حداکثر ارتفاع دید از کف تمام شده 100 سانتیمتر باشد .
1-1-3-4- رنگ درها و چارچوب آنها باید در تضاد با رنگ دیوار همجوار خود باشد .
1-1-3-5- درها باید دارای پاخور به ارتفاع 25 سانتیمتر باشند .
1-1-3-6- در صورت استفاده از درهای چرخان ، گردشی ، کشویی و … که برای افراد معلول غیرقابل استفاده است ، پیش بینی یک در معمولی به عرض مفید حداقل 80 سانتیمتر در جوار آنها برای استفاده افراد معلول الزامی است .
1-1-3-7- کلیه درها باید به سهولت باز و بسته شوند .
1-1-3-8- دستگیره درها باید از نوع اهرمی بوده و رنگ آن در تضاد با رنگ در و فاصله داخلی بین آن و سطح 5/3 تا 7 سانتیمتر باشد .
1-1-3-9- حداقل فاصله بین دو در متوالی چنانچه هر دو در ، در یک جهت باز شوند 200 سانتیمتر و چنانچه هر دو به داخل باز شوند ، 280 سانتیمتر باشد .
1-1-3-10- درها باید حتی المقدور بدون آستانه باشند . در صورت اجبار حداکثر ارتفاع آستانه 2 سانتیمتر باشد .
1-1-3-11- به منظور تسهیل در حرکت ، پیش بینی سطحی هواره در هر دو سوی در الزامی است .
1-1-3-12- خروجی اضطراری باید قابل دسترسی و هم سطح بوده و به یک راه قابل دسترس ختم شود .
1-1-3-13- ارتفاع دستگیره ( برای در و پنجره ) از کف حداکثر 100 سانتیمتر باشد .
1-1-3-14- نصب میله دستگرد کمکی بر رویث پنجره ها و درها ضروری است .
1-1-3-15- کلیه درها و پنجره هایی که تا کف دارای شیشه هستند در مقابل ضربه محافظت شوند .
1-1-3-16- زاویه بازشو در باید حداقل 90 درجه باشد .
1-1-3-17- دستگیره «در» فضاهای مخاطره زا (اتاق تاسیسات ، برق و …) باید به رویه قابل تشخیص با لامسه مجهز شوند .

1-1-4-   راه پله
1-1-4-1- وجود علایم حسی در کف ، قبل از ورود به قفسه پله و در پاگردها برای هشدار به نابینایان و کم بینایان الزامی است .
1-1-4-2- عرض کف پله 30 سانتیمتر و حداکثر ارتفاع آن 17 سانتیمتر باشد .
1-1-4-3- حداقل عرض پله 120 سانتیمتر باشد .
1-1-4-4- نصب دستگرد در طرفین پله الزامی است . مشخصات دستگرد باید مطابق بخش 4-1-6- باشد .
1-1-4-5- پله باید از جنس سخت و غیر لغزنده باشد .
1-1-4-6- شعاع گردی لبه کف پله نباید بیش از 13 میلیمتر باشد .
1-1-4-7- نصب هرگونه اجزای الحاقی غیرهمسطح بر روی کف پله ممنوع است .
1-1-4-8- در کناره های عرضی پله ، پیش بینی جزئیات اجرائی به نحوی که مانع لغزش عصا شود الزامی است .
1-1-4-9- پاخور پله باید بسته باشد و پیشامدگی پله از پاخور نباید بیش از 3 سانتیمتر باشد .
1-1-4-10- حداکثر تعداد پله بین دو پا گرد باید 12 پله باشد .
1-1-4-11- حداقل ابعاد پا گرد 120 ×120 سانتیمتر باشد .

1-1-5-   سطح شیبدار
1-1-5-1- حداقل عرض سطح شیبدار 120 سانتیمتر باشد .
1-1-5-2- برای سطوح شیبدار تا 3 متر طول ، حداکثر شیب 8 درصد با عرض حداقل 120 سانتیمتر باشد .
1-1-5-3- در سطوح شیبدار با بیش از سه متر طول ( تا حد مجاز 9 متر ) به ازای هر متر افزایش طول ، 5 سانتیمتر به عرض مفید آن اضافه و 5/0 درصد از شیب آن کاسته شود .
1-1-5-4- سطح شیبدار نباید دارای شیب عرضی باشد .
1-1-5-5- در صورتی که سطح شیبدار در هوای آزاد واقع شود باید به طریقی طراحی گردد که از جمع شدن آب در سطوح حرکت جلوگیری شود .
1-1-5-6- پیش بینی یک پاگرد به عمق حداقل 150 سانتیمتر با در نظر گرفتن حداکثر طول افقی 9 متر الزامی است .
1-1-5-7- حداقل ابعاد پاگرد سطح شیبدار باید 150×150 سانتیمتر باشد .
1-1-5-8- کف سطح شیبدار باید غیرلغزنده ، ثابت ، سخت و صاف باشد .
1-1-5-9- در صورتی که سطح شیبدار ارتفاعی بیش از 25 سانتیمتر را طی کند و طول افقی آن بیش از 185 سانتیمتر باشد ، نصب میله دستگرد در طرفین آن الزامی است . مشخصات میله های دستگرد باید منطبق با بخش 1-1-6 باشد .
1-1-5-10- در کنارهای عرضی و پاگرد سطح شیبدار پیش بینی لبه محافظ ، حداقل به ارتفاع 5 سانتیمتر با رنگ متضاد با محیط به نحوی که مانع لغزش استفاده کننده گردد ، الزامی است .

1-1-6-   میله های دستگرد
1-1-6-1- قطر یا عرض میله دستگرد باید بین 5/3 تا 4 سانتیمتر باشد .
1-1-6-2- باید فاصله بین میله دستگرد و دیوار حداقل 4 سانتیمتر باشد .
1-1-6-3- اگر میله دستگرد در فرورفتگی دوار نصب شده باشد باید عمق فضای تو رفته حداقل 5/7 سانتیمتر و حداقل 45 سانتیمتر بالای میله ادامه داشته باشد .
1-1-6-4- میله دستگرد در دو طرف رامپ و یا راه پله باید به صورت ممتد باشد .
1-1-6-5- لازم است میله دستگرد در کنار پله یا سطوح شیبدار حداقل 30 سانتیمتر از ابتدا و انتهای آن پیشامده تر و موازی کف باشد .
1-1-6-6- ارتفاع میله دستگرد از کف سطح شیبدار یا پله برای بزرگسالان 85 سانتیمتر و برای کودکان 60 سانتیمتر باشد .
1-1-6-7- آغاز و پایان میله دستگرد در دو طرف رامپ و یا راه پله باید به صورت مدور و بدون تیزی باشد و یا باید به طرف کف ، دیوار و یا پایه برگشته باشد .
1-1-6-8- میله دستگرد باید در محل اتصال خود ثابت باشد .
1-1-6-9- میله دستگرد و سطوح در جدار آن باید عاری از هر نوع نوک تیز و ساینده باشد . ابتدا و انتهای میله باید شعاعی معادل حداقل 3 سانتیمتر داشته باشد . رنگ میله های دستگرد باید متضاد با محیط اطراف باشد .

1-1-7-   آسانسور
1-1-7-1- در ساختمانهای عمومی که برای دسترسی به طبقات از آسانسور استفاده می شود ، وجود حداقل یک آسانسور با مشخصات زیر الزامی است :
–     عرض مفید در 80 سانتیمتر
–     مجهز به دو در کشویی با سازوکار برگرداننده بر اثر ضربه و با چشم الکترونیکی به ارتفاع 75 سانتیمتر از کف
–     بازشوی خودکار مجدد در با حداقل 7 ثانیه زمان توقف
–     حداقل ابعاد مفید اتاقک 140×110 سانتیمتر
–     پوشش کف آسانسور محکم ، ثابت ، غیرلغزنده
–     مجهز به دستگیره های کمکی در دیواره های آسانسور در ارتفاع 85 سانتیمتر
–  ارتفاع دکمه های کنترل کننده در داخل و خارج از اتاقک آسانسور 100 تا 120 سانتیمتر ،‌ فاصله آنها از گوشه  اتاقک آسانسور 40 سانتیمتر بوده ، حداقل برجستگی آن 5/1 سانتیمتر ، حداقل قطر آن 3 سانتیمتر و نیز قابل استفاده برای نابینایان باشد .
–  لازم است دکمه ای که طبقه همکف (ورودی) را نشان می دهد ، با اختلاف رنگی مشخص شده و کلیه دکمه های کنترل کننده آسانسور دارای رنگی متضاد با رنگ زمینه خود بوده تا برای افراد نیمه بینا قابل تشخیص باشد .
–     در کنار دکمه های طبقات خارج و داخل اتاقک آسانسور نصب خط بریل برای نابینایان الزامی است .
1-1-7-2-     آسانسور باید همسطح ورودی و یا در دسترس بلامانع صندلی چرخدار قرار گیرد .
1-1-7-3-     حداقل فضای انتظار در جلو آسانسور در هر طبقه باید 150×150 سانتیمتر باشد .
1-1-7-4-  لازم است توقف آسانسور با علامت صوتی مشخص شود . علامت صوتی باید طوری تنظیم گردد که برای بالا رفتن ، یک بار و برای پایین آمدن دوبار به صدا در آید .
1-1-7-5-  لازم است رنگ در اتاقک آسانسور در تضاد با رنگ دیوار همجوار خود بوده و به علامت بصری و صوتی مشخص کننده موقعیت اتاقک که در بالای در ، یا بالای تابلوی فرمان نصب می شود ، مجهز باشد .
1-1-7-6-  در صورت نصب تلفن در اتاقک آسانسور ، ارتفاع آن از کف حداکثر 120 سانتیمتر و مجهز به تقویت کننده صدا باشد .
1-1-7-7-  چنانچه آسانسورهای باری ، برای مراجعان و کارمندان هم قابل استفاده باشد باید استانداردهای ایمنی و قابل دسترس بودن ، در آنها اعمال شود .

1-1-8-    فضاهای بهداشتی
1-1-8-1- در ساختمانهای عمومی تعبیه سرویس بهداشتی مخصوص افراد معلول الزامی است.
1-1-8-2- کف فضای بهداشتی باید غیرلغزنده باشد .
1-1-8-3- حداقل اندازه فضای سرویس‌بهداشتی باید 150×170 سانتیمتر باشد تا گردش صندلی‌چرخدار در آن امکان‌پذیر باشد .
1-1-8-4- در سرویس بهداشتی باید به بیرون باز شود تا گشودن آن در مواقع اضطراری از بیرون امکان پذیر باشد .
1-1-8-5- نصب کاسه مستراح‌فرنگی به ارتفاع 45 سانتیمتر از کف و با فاصله 30 سانتیمتر از دیوار مجاور الزامی است .
1-1-8-6- نصب میله ه ای دستگرد با مشخصات بند 1-1-6 در طرفین کاسه مستراح به ارتفاع 70 سانتیمتر از کف و 20 سانتیمتر جلوتر از لبه جلویی کاسه الزامی است .
1-1-8-7- نصب میله های دستگرد کمکی عمودی با فاصله 30 سانتیمتر از جلو کاسه و 40 سانتیمتر بالاتر از نشیمن مستراح بر روی دیوار مجاور اجباری است . دامنه نوسان میله های عمودی باید 80 تا 120 سانتیمتر از کف باشد .
1-1-8-8- نصب میله های دستگرد اضافی افقی بر رویقسمت داخلی در ، به ارتفاع 80 سانتیمتر از کف و حداکثر 15 سانتیمتر فاصله از محور لولا و با طول حداقل 30 سانتیمتر الزامی است .
1-1-8-9- کاسه دستشویی باید در فضایی به ابعاد 75×120 سانتیمتر قرار گیرد تا امکان دستیابی از روبرو را فراهم سازد .
1-1-8-10- پیش بینی فضای آزاد ، به ارتفاع 75 سانتیمتر از کف تا پایین لبه دستشویی الزامی است . عمق فضای آزاد برای زانو باید 20 سانتیمتر و برای نوک پا 45 سانتیمتر باشد .
1-1-8-11-
–
چنانچه در ساختمانهای عمومی ، مکانهای تجمع پیش بینی شده باشد ، باید تعداد محل‌ها و پیش‌بینی شده برای صندلی چرخدار ( 170×120 سانتیمتر ) مطابق جدول زیر باشد .

ردیف	ظرفیت صندلی و محوطه تجمع	تعداد لازم محل برای صندلی چرخدار
1	50 تا 75	3
2	76 تا 100	4
3	101 تا 150	5
4	151 تا 200	6
5	201 تا 300	7
6	301 تا 400	8
7	401 تا 500	9
8	501 تا 1000	2درصد از کل
9	بیشتر از 1000	2 درصد به اضافه1 برای هر100 نفر ظرفیت بیشتراز

سایر موارد
–   در رستورانها یا چایخانه ها باید حداقل 5 درصد از تمام صندلی ها و میزهای ثابت یا حداقل یکی از آنها ( هر کدام بیشتر باشد ) قابل دسترسی افراد معلول باشد .
–   تمام هتل ها تا ظرفیت 25 اتاق ، باید یک اتاق قابل دسترسی با سرویس های بهداشتی و لوازم مناسب برای افراد معلول داشته باشند . به ازای هر 25 اتاق اضافه ،‌ یک اتاق مناسب دیگر برای افراد معلول ضروری است .
–   تمامی مسافرخانه ها و مهمانسراها تا ظرفیت 30 تخت ، باید یک تخت و یک سرویس بهداشتی مناسب برای استفاده افراد معلول داشته باشند. به ازای هر 30 تخت دیگر ، پیش بینی یک تخت با سرویس بهداشتی مناسب برای افراد معلول الزامی است .
–       تمامی فضاهای عمومی کتابخانه از جمله عناصر وابسته مانند توالتها،تلفنها و پارکینگها باید قابل دسترسی باشند.
حداقل 5درصد ظرفیت یا حداقل یک واحد از هر عنصرمانند نیمکت ثابت، میزها یا محلهای مطالعه و همچنین فضاهای آزادبین میزها قابل دسترسی باشند .

آشنایی با آئین‌نامه ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای عبور معلولین

شهروندان:
متن کامل آئین‌نامه ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای عبور معلولین به شرح زیر است.

شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در جلسه مورخ ۱۳۶۸/۸/۳ به پیشنهاد وزارت مسکن و شهرسازی درارتباط با رفع موانع شهرسازی و معماری در عبور و مرور دسترسی به اماکن و فضاها و تجهیزات عمومی شهری به منظور تامین امکان شرکت افراد دارای معلولیتهای گوناگون جسمی در زندگی روزمره جامعه رابه شرح زیر تصویب نمود.

۱- از این تاریخ درکلیه طرحهای آتی و در دست تهیه شهرسازی ، شهرک سازی و مجتمع های مسکونی و ساختمانی سراسر کشور اعم از اینکه توسط دستگاههای دولتی و وابسته به دولت و شهرداریها و یا بخش خصوصی تهیه گردند، رعایت ضوابط موضوع فصل اول مجموعه پیوست که شامل ضوابط برنامه ریزی و طراحی برای تسهیل حرکت معلولین در سطح شهر می باشد الزامی بوده و کلیه مراجع مسئول تهیه بررسی و تصویب واجرای طرحهای توسعه شهری ، شهرک سازی و مجتمع های ساختمانی و مسکونی موظفند درمراحل مختلف تصویب و صدور پروانه ونظارت ضوابط مذکور را رعایت نمایند.

۲- به منظور رفع موانع شهری موجود لازم است که اصلاحات موضوع فصل دوم فوراً و تا قبل از تهیه و یا تجدید نظر در طرحهای توسعه شهری به منظور نزدیکتر کردن شرایط موجود به استاندارد توسط مراجع مسئول عمران شهری باتوجه به اولویت هر یک به اجرا درآید.

۳- رعایت ضوابط فصل سوم در طراحی کلیه ساختمانهای موضوع فصل مذکور برای تهیه کنندگان طرحهای فوق الذکر الزامی است و مراجع مسئول صدور پروانه نظارت ساختمانی موظف به اجرای صحیح و دقیق آن هستند. کلیه ساختمانهای عمومی موضوع این آئین نامه به خصوص ادارات دولتی موجود باید تدریجاًبا شرایط این آئین نامه تطبیق داده شوند. تشخیص میزان تطبیق این ضوابط و زمان لازم برای اعمال آن به عهده کمیسیونی مرکب از نمایندگان سازمان بهزیستی ، بنیاد جانبازان و وزارت مسکن و شهرسازی خواهد بود. وزارت مسکن و شهرسازی موطف است تضمین قانونی اعمال این ضوابط را از مراجع ذیربط کسب نماید.

۴- اعمال ضوابط و مقررات فصل چهارم فعلاً اختیاری بوده ولی بر حسب تشخیص کمیسیون موضوع بند ۳ و با استفاده از تضمین قانونی که کسب خواهد شد الزام آور خواهد گردید.

۵- وزارت مسکن و شهرسازی موظف است حداکثر ۵ سال یکبار با جلب نظر سازمان بهزیستی و بنیاد جانبازان ضوابط و مقررات موضوع این مصوبه رامورد بازنگری و تطبیق با شرایط وامکانات جدیدقرار داده و برای تصویب به شورای عالی شهرسازی ومعماری پیشنهاد نماید