در آمدی بر اقتصاد شهری

در آمدی بر اقتصاد شهری

در آمدی بر اقتصاد شهری – بهروز هادی زنوز – شماره اول فصلنامه اقتصاد شهر –بخش اول

مقدمه :

علم اقتصاد شهری به مطالعه ی اقتصادی مناطق شهری می پردازد . در این رشته ،‌از ابزارهای علم اقتصاد برای تجزیه و تحلیل مسائل مربوط به مکان یابی بنگاهها و خانوارها در شهر ( کاربری اراضی شهری ) مسکن شهر ، ترابری شهری ، زیرساختها و تسهیلات شهری ، مالیه شهری و فقر و حاشیه نشینی در شهر استفاده می شود . به عبارت دقیق تر ،‌علم اقتصاد شهری شاخه ای از اقتصاد خرد است که در آن ساختار فضایی شهر و مکان گزینی خانوارها و موئسسات اقتصادی مطالعه می شود .

در ایران اقتصاد شهری و منطقه ای در دانشکده های معماری و شهرسازی و در دوره کارشناسی ارشد رشته های برنامه ریزی شهری وطراحی شهری تدریس می شود . این دروس در دروه کارشناسی ارشد برخی از رشته های مدیریت و علوم اجتماعی و اقتصاد نیز ارائه می شود ؛ اما از آنجا که دانشجوین این رشته ها با مبانی نظری اقتصاد خرد و ابزارهای تحلیلی آن آشنایی کافی ندارند ، در عمل مهارت لازم را برای انجام مطالعات کاربردی اقتصاد شهری به دست نمی آورند .

پیشینه تاریخی اقتصاد شهری

آدام اسمیت ،‌درکتاب ثروت ملل بحثی با عنوان برآمدن و پیشرفت شهرها بعد از سقوط امپراطوری رم دارد وبه تمایل مالکان برای ساختن بناهای خود در کنار یکدیگر و محصور کردن آنها برای آسانی دفاع اشاره کرده است . اما بعد از فروپاشی امپراتوری رم ،مالکان تمایل داشتند در قصرهای پراکنده ای زندگی کنند که با قلعه هایی استوار احاطه شده بود و هم چنین در کنار املاک و پیوستگان خود باشند . در آن زمان شهرها

بیشتر محل سکونت تاجران و افزارمندان بود که در آن ایام در موقعیت اجتماعی پست قرار داشتند . بعدها شهرنشینان حقوقی را در زمینه ی مالکیت خصوصی و آزادی ازدواج دخترشان به دست آوردند . شهرنشینان مردم فقیری بودند که باید انواع مالیات را پراخت می کردند ؛ مهمترین آنها مالیات بر فروش ، مالیت عبور از پل و مالیات سرانه بود .وصول مالیات شهرها به صورت یک جا به اهالی شهر واگذار می شد تا خود آن را جمع آوری کنند و به پادشاه یا اراب تحویل دهند آدام اسمیت ،‌به طور خلاصه چگونگی شکل گیری شهرهای خودفرمان را در اروپا توضیح داده است . او هم چنین رونق شهرهای ساحلی را در سایه داد وستد بیان کرده است . پنجاه سال بعد از اسمیت ،‌فون تانن به بیان مفاهیم نظری ای پرداخت که اقتصاد دانان شهری از آن بهره جستند . آلفرد مارشال اغلب نویسندگان نئوکلاسیک – با کمال شگفتی – با وجود سرعت بالای شهرنشینی در دوره خود ،‌سخنی در مورد مناطق شهری به میان نیاورده اند .

 

مباحثی از اقتصاد شهری

بهروز هادی زنوز – شماره فصلنامه اقتصاد شهر ، بهار 1388 – بخش دوم

بعد از جنگ جهانی دوم با توجه به رشد سریع تحقیقات اقتصادی و افزایش تدریجی کمیت و کیفیت اطلاعات آماری ، تحقیقات مربوط به مسائل شهری افزایش یافت . در سال 1951 ، کلارک تخمین های خود را درباره تراکم جمعیت در شهرهای مختلف جهان منتشر کرد . یکی از مهم ترین آثار تئوریکی قبل از سال 1964 ، کار وینگو بود . کار وی بخشی از برنامه تحقیقاتی بزرگی به شمار می رفت که در موسسه ی منابع برای آینده در دست انجام بود . در این زمینه ، مقاله ی اقتصاد سنجی نیدرکورن نیز که بخشی از برنامه تحقیقاتی شرکت رند در مورد اقتصاد شهری بود ، از جمله آثار درخور یادآوری است . انتشار کتاب آلنسو با عنوان «مکان و کاربری اراضی » ، را می توان نقطه ی آغازین اقتصاد شهری با عنوان رشته ای علمی با بنیان نظری سازگار دانست . بعد از سال 1964 جهان شاهد انفجار کارهای نظری در مورد اقتصاد شهری بوده است . الگوهای نظری ، چهارچوبی سازگار ، وجود می آورند که می توان در قالب آن به مسائل تجربی فکر کرد . افزون بر این ، آثار نظری ، فرضیه های علمی مشخصی را مطرح می کنند که به کمک داده ها می توان آنها را آزمون کرد . نکته ی مهم دیگر این است که کارهای نظری مسائل مفهومی نوینی را مطرح می کردند که علاقه ی نظریه پردازان به اقتصاد شهری را – هر چند به طور موقت – جلب می کرد . در این مورد می توان از علاقه ی اقتصاد دانان برجسته ای مانند دیکسیت ، میرلس و سولو به اقتصاد شهری یادکرد . اقتصاد شهری که در دهه های 1960 و 1970 رشد کرد ، از پیشرفت های اقتصاد خرد در دهه های گذشته و ابزارهای غنی تحلیل رفتار مصرف کننده ، بنگاها و بازارها بهره مند شد . می توان گفت زمان تحقیقات نظری درباره اقتصاد شهری تا حدودی حاصل پیشرفت هایی بود که در نظریه اقتصاد خرد در دهه های بعد از جنگ صورت گرفته بود .

یک نکته ی درخور تأمل در مورد پیشرفتهای مفهومی اقتصاد شهری ، این است که نظریه ی اقتصاد شهری نیازمند کاربرد ابزارهای نظریه ی اقتصاد خرد در بستر ویژه ی فضایی آن است . نکته جالب این است که با آنکه اغلب تحلیل های اقتصاد خرد به زبان انگلیسی بود . اما اغلب کارهایی که در زمینه تجلیل فضایی صورت گرفته بود . به زبان آلمانی بود . بنابراین شاهد یک درنگ زمانی در تلفیق این دو جزء اقتصاد شهری بوده ایم .

مباحثی از اقتصاد شهری ،‌دکتر ارتور اوسالیوان – بخش اول

شهرها همیشه شومینه تمدن بوده اند ، جایی که از آنجا ، نور و گرما به بیرون ساطع می‌شود تئودور پارکر

اقتصاد شهری مطالعه انتخابهای مکانی بنگاهها و خانوارهاست . شاخه های دیگر اقتصاد ، سرچشمه های مکانی تصمیم گیری را نادیه انگاشته و فرض راحت و غیر واقع بینانه های را به کار می‌برند که بر طبق آن ،‌تمام تولید و مصرف در یک نقطه از مکان انجام می شود . در مقابل اقتصاد شهری به بررسی موضع کجایی انجام فعالیتهای اقتصادی می پردازد . در اقتصاد شهری ، یک سرپرست خانوار انتخاب می کند که کجا کار کند و در کجا زندگی کند ،‌به همین منوال یک بنگاه به انتخاب محل احداث کارخانه ، اداره یا فروشگاهی می پردازد .

تمرکز بر تصمیمهای مکان یابی به ما اجازه می دهد به بررسی این بپردازیم که چرا شهرها وجود دارند ، چه طور رشد مییابند. چگونه فعالیتهای مختلف در شهرها ترکیب یافته و به نظم در آ«ده اند و هم چنین به جنبه های مکانی مسائل و مشکلات شهری مانند زوال شهری ، آلودگی ،‌تراکم ،‌جرم و جنایت و فقر توجه داشته باشیم .

ابداع و نوآوری در شهرها

شهرها تفکر خلاق و نوآوری را تسهیل می کنند یکی از نهاده های لازم برای خلاقیت، ارتباطات شخصی بین مردمی است که دارای علائق و ایده های مشترک می باشد . ارتباطات چهره به چهره موثرترین ابزار انتقال ایده های ظریفی است که به توسعه محصولات جدید و فرایند های تولید می انجامد یک شهر فرصتهای بسیاری را برای مردم جهت تعامل با کسانی که دارای علائق مشترک هستند ،‌فراهم می آورد ، بنابراین باعث ارتقاء تفکر خلاق می شود از دید اقتصاد شهری ،‌شهر فرصتهایی را برای انتشار آگاهی و دانش ،‌ایده های مشترک مردم ،‌توسعه محصولات جدید و فناوری های تولید فراهم می آورد .

یادگیری در شهرها

شهرها فرصت هایی را برای آموختن مهارت برای کارگران فراهم می آورند . سرمایه انسانی به شکل دانش و مهارت کسب شده به وسیله نیروی کار به شکل تحصیل رسمی ، تجربه کاری و تعاملات اجتماعی تعریف شده است . یکی از شیوه های افزایش سرمایه انسانی شما ، یادگیری از راه تقلید و الگوگیری است ؛ چنانچه شخصی را مورد مشاهده قرار دهید که وظیقه اش را به نحو کارآ ا»جام می دهد . می توانید آنچه را که از وی یاد گرفته اید در رابطه با وظیفه خود به کار ببرید .

تجارت و تولید در شهرها

شهرها با تامین مکان تجمع مناسب ،‌امکان تجارت و بازرگانی را برای خریداران و فروشندگان آسان می کنند . شهرهای فنقیه ای در هزاره سوم قبل از میلاد ، اولین شهرهای تجاری بودند که به کشتی های بادبانی سریعی مجهز شدند . فنقی ها واسطه های ورود به حوزه دریای مدیترانه بودند و به تجارت مواد خام ،‌موادخوراکی ، منسوجات و جواهرات می پرداختند آتن نیز در دوران شکوفایی اش در 500 سال قبل از میلاد به عنوان مکانی برای تجارت منطقه ای از رونق به سزایی برخوردار بود . شهرها به عنوان مراکز تولید نیز شناخته شده اند زیرا تولید بسیاری از کالاها و خدمات در یک محیط شهری با تراکم بالاتر از راندمان بیشتری برخوردار است . در طول دوره قرون وسطی ،‌شهرهای انگلیسی ،‌پوشاک پشمی را برای صادرات تولید می کردند . در این اواخر انقلاب صنعتی سبب ایجاد جهش در فعالیت های تولیدی کارخانه ای شده و رشد شهرها را سرعت بخشید . در دهه های اخیر تولید کالا به شیوه علمی از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و تحولات عمیقی در شهرها را به دنبال داشته است .

مصرف در شهرها

شهر ها انواعی از کالا و خدمات را برای مصرف کنندگان فراهم می آورند . آیا تنوع مصرفی بیشتر که در شهرها وجود دارد . به عنوان یک موضوع از اهمیت برخوردار است؟ در دهه های اخیر شهرها دارای بیشترین تنوع کالاهای مصرفی مشخص ، رشد بسیار سریع تری داشته اند در ایالات متحده ، نواحی کلانشهری که دارای سریعترین نرخ رشد بوده اند ،‌تعداد بیشتری رستوران و سرانه اجرای زنده برنامه ها هنری داشته اند در مقابل شهرهایی که دارای امکانات فراوانی برای بازی بولینگ و سینما تئاتر بوده اند با نرخ کمتری رشد یافته اند . در فرانسه ،‌شهرهایی که سریعترین رشد را داشته اند ،‌آنهایی هستند که دارای تعداد نسبتا” بالایی رستوران می باشند .