معماری دوره ساسانیان

معماری دوره ساسانیان

ساسانیان خود را از اعقاب پارسی ها می دانستند و همواره به عظمت و اعتلای ایران و قدرت و اعتبار حکومت خود توجه داشتند. هر چند که به علت جنگ های متوالی که با رومیان همسایه غربی ایران داشتند قادر به احداث ساختمان ها و کاخ های بزرگ مانند پارس ها نشدند، لکن سعی کردند که بناهای با ارزشی را با استفاده از مصالح ساختمانی اطراف هر کاخ هب وجود آورند که خوشبختانه بسیاری از این آثار در ایران کنونی باقیمانده است.

معماری دوره ساسانیان

از آنجا که دین رسمی کشور در زمان ساسانیان دین زرتشتی بوده لذا برای آتش احترام خاصی قائل بودند و آن را مقدس می شمردند و برای نگهداری و نگهبانی از آتش پرستشگاه یا جایگاه های مخصوصی می ساختند، آتش مقدس در این پرستشگاه ها طبق سنن مذهبی ساسانیان توسط کاهنان و پنهان از پرستش کنندگان عام حفاظت می شد که از آن آتش های دیگری می افروختند و خارج از پرستشگاه درون چهار طاقی های باز در معرض دید و پرستش عموم قرار می دادند.

آتشکده نیاسر در نزدیکی کاشان از بناهای این دوره است که حدود ۵۰ سال قبل، با سعی در حفظ و اصالت آن بازسازی شده است در این بنای چهار طاقی که نشان دهنده یکی از تحولات معماری در عصر ساسانی است شیوه های طاق زنی مانند طاق رومی و ضربی دیده می شود.

اردشیر بر قله یکی از تپه های مرتفع نزدیک فیروز آباد در نزدیکی فارس کاخ مستحکمی بنا کرد. این کاخ که قلعه دختر نام دارد در منطقه ای کوهستانی و بر بالای گردنه ای مشرف بر جاده شیراز قرار دارد. دیوارهای خارجی قلعه، بارو مانند و مرتفع ساخته شده بودند و ستون های چهارگوشی در درون دیوارها به کار رفته بود.

کاخ قلعه دختر در سه طبقه ساخته شده بود. در سه طرف حیاط مرکزی اتاق های چهارگوش با سقف های هلالی ساخته شده بودند. یکی از تالارهای کاخ، گنبد بزرگی داشته که در بالای گنبد سوراخی تعبیه شده بود. این بنا عظمت زیادی دارد.

کاخ بیشابور در نزدیکی کازرون به وسیله شاپور ساسانی ساخته شده است. در مرکز مجموعه بناها یک ارگ سلطنتی با دهانه زیاد ساخته شده است در سمت راست آن تالار موزاییک است. در این قسمت بر روی زمین نقش های مختلف را با موزاییک های بزرگی ساخته اند که نمونه آن در جای دیگری دیده نشده است. در فیروز آباد نمونه های پیشرفته ای از آن ساخته شده است. تزیینات گچ بری آن نیز تنوع زیادی دارد و هیچ کدام از نقوش شبیه به هم نیستند و می توان آن را مادر تمام گچ بری ها و نقاشی های ایران دانست. در سمت چپ بنا، حیاط ایوان داری بوده است. در بالای آن معبدآناهیتا یا محل نگهداری آب قرار داشته است. این معبد نشان می دهد که مربوط به زمان اشکانیان بوده و قبل از بناهای دیگر وجود داشته است. این معبد از سنگ تراش و بقیه بناها از سنگ لاشه ساخته شده اند. قطعات سنگ به وسیله بست های آهنی دم چلچله ای و خرده سنگ به یکدیگر قفل و بست شده اند. دورتادور مجموعه بنا را با رویی از سنگ لاشه با تعداد زیادی برج در بر گرفته بوده است.

کاخ خسرو در قصر شیرین از کاخ های بزرگی بوده که از بین رفته است. در اینجا نیز به دلیل ویژگی های اقلیمی قصرشیرین، درونگرایی به خوبی مشاهده می شود. این عمارت بر فراز ارتفاعی مصنوعی به بلندی حدود هشت متر احداث شده بود و پلکان بزرگی شبیه به پلکان تخت جمشید صفه را با سطح باغ اطراف آن مرتبط می کرد. برخی از سیاحان در سفرنامه های خود از کاخ خسرو به عنوان یکی از عجایب دنیا نام برده اند. این بنا طبق سنن زندگی آن زمان به بخش های اندرونی و بیرونی تقسیم شده بود. بخش رسمی یا بیرونی شامل ایوان طویل و وسیعی بود که به جای دیوار جانبی بر روی ستون بنا شده بود و رو به حیاط باز می شد و از طرف دیگر به تالار چهارگوش گنبدداری منتهی می شد. در امتداد محور اصلی بنا دو حیاط بزرگ داخلی به دنبال یکدیگر قرار داشند. در دو جناح جانبی بنا و پشت آخرین حیاط درونی، عمارات مسکونی کوچک و ساده ای بنا شده بودند که هر یک مستقلاً حیاطی اختصاصی و ایوانی رو به غرب داشته است. واحدهای مستقل مسکونی به وسیله دالانی طویل به یکدیگر مرتبط می شدند. در زمان خسرو دوم و عمارات مسکونی دیگری به مجموعه اضافه شدند. خصوصیت ویژه این کاخ امکان توسعه و گسترش آن بر اساس نظمی از پیش فکر شده است.