میمند نمونه ای از معماری صخره ای در ایران

شاید باور نکنید در روزگاری که آسمان خراش ها هر روز سر به فلک می کشند هنوز هم مردمانی در میان صخره ها و سوراخ های کوه زندگی می کنند. حفره هایی سه هزارساله که جای تیشه های سازندگان ان پس از سالها باز هم قابل رویت است.

روستای باستانی میمند در 35 کیلومتری شهر بابک و در 285 کیلومتری کرمان واقع شده استو اسن روستا از جمله روستاهای ثبت شده کشور است که در آن مردمان در ردون حفره های کوه زندگی می کنند.

 در این روستای صخره ای 374 حفره در دل کوه با دست کنده شده است که هم اکنون یک سوم آن ها از سکنه خالی شده است. در درون خانه های هر روستا که در یک حفره جای گرفته فضاهای مسکونی، انبار و بخش های دیگر قرار دارد.

مهم ترین ویژگی روستای تاریخی میمند که آن را از دیگر روستاهای مشابه در سطح جهان متمایز می کند ادامه زندگی و حیات در درون حفره های چندهزارساله است.

در برسی ای انجام شده در میمند 6 سنگ نگاره شناسایی شده است. این سنگ نگاره ها دارای نقوش انسانی و جیوانی هستند. شناسایی و بررسی این سنگ نگاره ها و تعیین قدمت انها در سال یابی دقیق روستا می تواند نقش مهمی داشته باشد.

تاریخ میمند:

روستای میمند بی شک یکی از باستانی ترین سکونت گاه های بشر در جهان است که دوازده هزار سال پیش تا کنون هم چنان پابرجاست و به حیات خود ادامه می دهد. به عقیده محققین هسته های اولیه روستای میمند متعلق به زمانی است که ایرانیان مهرپرست بوده اند و ان ها را مقدس می شمردند. ان ها تاریکی غارها را برای عبادت برگزیده و مرده های خود را درون دخمه های کنده شده در کوه قرار می دادند و بدین ترتیب در میمند تعدادی عبادتگاه  و مقبره بنا گردیده .

 مهرپرستان به پایداری، استقامت و زوال ناپذیری کوه ها معتقد بودند و براساس اعتقاد خانه های خود را نیز در دل کوه می کندند.

 عده ای از محققین نیز معتقدند که مهر پرستان از غارهایی که با دست در دل کوه می کندند فقط برای عبادت و دفن مردگان استفاده  می کردند و بعد از مدتی بنا بر اضطرار ناشی از اب و هوا سکونت گزیده اند. آئین مهر پرستی قبل از زرتشت در ایران رواج  و تا مدت ها از ظهور وی نیز ادامه داشته است.

بر اساس دانسته های جدید تاریخ ظهور زرتشت 6000 سال قبل از میلاد مسیح و قدمت میمند حداقل 6000 سال پیش از میلاد مسیح میباشدو نقوش 10 هزار ساله و سفال های 6000 ساله از جمله مستندات مکشوفه ای هستند که تاریخ میمند را گواهی می دهند.

 میمند به دلیل استحکام دفاعی در طول تاریخ کمتر دستخوش تحولات کالبدی و اجتماعی شده و بیشترین تغییر ان مربوط به چندماه اخیر است.

مجموعه ای از آثار بسیار قدیمی هم چون خانه های صخره ای پراکنده ، معبد، قلعه و برج های مختلف (مربوط به هزاران سال پیش) وحود دارد که میمند را از یک روستا به  یک مجموعه با تمدن خاص تبدیل می کند.

 

این تمدن در ابتدا برگرفته از آئین مهرپرستی و بعد از آن ائین زرتشت بوده است. پس از ظهور و ورود اسلام به ایران، مردم میمند که به آئین زرتشتی معتقد بودند به اسلام و مذهب شیعه گرویدند.

معماری میند:

معماری این روستا در حقیقت نیروی اسرار آمیزی است که قدرت هنری انسان های سه هزار سال پیش را بازگو می کند.

روستایی سه هزارساله که هنوز هم می توان حرکت و زندگی را در درون آن دید. در واقع در میمند تاریخ را از درون استوانه هایی نگاه می کنیم که ما را پاورچین پاورچین  به درون می خواند.

 روستایی آپارتمانی شکل که در میان صخره ها قرار گرفته است.

میمند در منطقه ای کوهستانی با آب و هوایی خشک با زمستان هایی بسیار سرد و بارندگی کم جای گرفته است. گفته می شود نام میمند ار «می بند» به معنای گلاب گیری گرفته شده است. گویا در گذشته در این منطقه گلاب گیری انجام می شده است.

این روستا دارای صخره هایی است که در بستری آتش فشانی جای گرفته و ساخت روستا دارای معماری خاصی است که با دستان سخت کوش هنرمندان سه هزار سال پیش ساکن در آن به گونه ای ساخته شده که هنوز هم می توان حای تیشه های انان را در درون خفره های صخره ای کوه دید.

 حفره ها به دالان هایی راه دارند. کوچه مانند یا شیبی اند که در گویش محلی به ان «کیچه» می گویند. در سمت راست کیچه یک اتاق و در سمت چپ ان یک اتاق دیگر به منظور آغل گوسفندان و انبار وجود دارد. یک اتاق هم در روبروی راهرو دیده می شود که معمولا برای نشیمن از ان استفاده می کنند.

 نشیمین اتاقی است بی نور و بی پنجره با سقفی به ارتفاع  دو متر و مساحتی نزدیک به 16 تا 20 متر مربع. در وسط اتاق نشیمن اجاقی به چشم می خورد  که  میتوان گرمای آن را حس کرد. اجاقی که برای گرم کردن خانه و تهیه غذا از ان استفاده  می شود. دیوارها سیاهی دود اجاق را سالهاست که بر تن خود حس می کنند. در هر کیچه با توجه به امکان بستر تپه از 2 تا 6 اتاق ستون دار وجود دارد که هیچ کدام دارای دودکش و پنجره نیستند و از آنجایی که کندن بستر تپه، کاری بسیار سخت بوده در اینجا با تنوع فضایی چندانی روبرو نیستیم .

خانه های روستایی میمند به علت شیب دره میمند به صورت آپارتمانی چهار یا پن طبقه هستند.

آپارتمانی که از داخل آن هیچ راه پله ای به خانه های بالا و پایین راه ندارد و برای رفتن به خانه های دیگر باید از کیچه خارج و از راه پله خارجی به کیچه دیگر یا سوراخ دیگر وارد شد.

در حال حاضر 642 نفر در میمند ساکن هستند و یک سوم از 375 کیچه روستا متروکه است. تاریخ ساخت روستای میمند به طور حتم به پیش از پیدایش فلز باز نمی گردد زیرا ساخت روستایی در دل کوهی از سنگ های رسوبی بدون ابزار فلزی امکان پذیر نبوده است.

 همچنین حفاری های باستان شناسی که در این روستا صورت گرفته است نشان می دهد که این روستا از سه هزار سال پیش مسکونی بوده است.

ول هنوز به طور دقیق قدمت روستا شناسایی نشده است. ساختن خانه ها در میمند با نوع زندگی دامداری و ایلیاتی روستاییان در گذشته و امروز ارتباط تنگاتنگ دارد. این حفره ها ساکنان روستا را از سرما، غارت و حمله حیوانات درنده حفاظت می کند.

ساکنان امروز میمند زندگی در درون این حفره ها را که یادآور زندگی گذشتگان است دوست دارند و ویژگی بزرگ این روستای تاریخی که ان را در مقابل روستاهای دیگر صخره ای دنیا منحصر بفرد می کند وجود جریان حیات در میان صخره ها و کیچه های آن از هزاران سال پیش تا کنون است.

در گذشته ساکنان روستا در چهار ماه پایانی سال در روستا و در درون حفره ها به ساخت و تولید صنایع دستی می پرداختند اما متاسفانه هم اکنون این شغل رونق خود را ازدست داده است. طی چند سال گذشته با توجه به پروژه ملی سامان دهی و حفظ روستای تاریخی میمند در سازمان میراث فرهنگی به رونق هم به جمعیت روستا افزوده شده است. پروژه ملی سامان دهی روستای میمند بخش های پژوهشی ، مرمتی، معرفی و آموزش  و در اخر نگهداری و حفاظت از روستا است که از سال گذشته آغاز شده است.

مسئولان پروژه میمند در حال حاضر با کمک کارشناسان ایتالیایی قصد دارند سن دقیق روستا را مشخص کنند. همچنین در حال مشغول به تنظیم پرونده ای برای ثبت جهانی میمند در فهرست جهانی یونسکو است.

خانه های صخره ای:

در سطح شیبدار و در طبقات مختلف (4تا5 طبقه) بریدگی هایی به صورت شکل های افقی ایجاد شده است. طول این بریدگی هایی که به انها کیچه گفته می شود به 6 الی 9 متر می رسد تا در انتها به ارتفاع مورد نظر برای کندن خانه می رسد.

 انتهای کیچه به فضای ایوان مانندی به نام دالان می رسد که مهمترین عنصر محل است به لحاظ اینکه اغلب امور روزمره خانواده در ان صورت  میگیرد.

در اطراف هر کدام از این دالان ها بین یک تا پنج خانه صخره ای وجود دارد . این منازل مسکونی در پنج طبقه و در شکل پلکانی و یک در میان روی هم قرار دارند.

به نحوی که هیچکدام از انها با یکدیگر برخوردی ندارند. فاصله کیچه ها در طبقه زیرین بستر از فاصله انها در طبقات بالایی است. در حدود ؟؟  کیچه کوچک و بزرگ در میمند وجود دارد.

فضای داخلی خانه ها گاهی شکل مربع مستطیل یا مدور دارد و از ورودی کوتاهی که ارتفاع آن به 75 تا 76 سانتی متر می رسد نور می گیرد.

درهای ورودی چوبی و به داخل دیوار ایوان روزنه ای ایجاد کرده اند که از طریق آن و به وسیله ابزاری به نام کلیدون (کلیددان) در قفل یا باز می شود. شکل ورودی اتاق ها در روستای میمند منطبق با مدل بدن انسان است به طوری که عرض ورودی در قسمت پایین ورودی منازل از سطح کیچه حدود 15 تا 0 سانتی متر برجستگی دارد که این برجستگی مانع ورود آب و خاک به داخل منازل می شود.

بر بدنه شیبدار تپه های غربی و شرقی مسیرهای متعدد پیاده به صورت خطوط نسبتا کمرنگ مشاهده می شود اما این مسیرها نمیتواند چندان دائمی باشد.

 زیرا با فطعات سنگینی که از بالا دست حرکت می کنند وا یا بوسیله اهالی مرتبا در حال تغییر هستند در لابلای حفره های مسکونی بی هیچ نظمی چرخش می کنند. می توان ادعا نمود که در روستای صخره ای میمند برخلاف همه سکونت گاههای شناخته شده شهری و روستایی کوچه ها یا معبری وجود ندارد کوچه در فرهنگ میمند صرفاً به مسیرهای افقی که در دل شیبدار تپه ها به عمق رفته و در انتها به منازل غار مانند مسکونی می رسد اتلاق می شود.

منبع: مجله عمران و معماری-شهریور 1390