مباحث و مسائل برنامه ریزی شهری در شهر خرم آباد برنامه ریزی شهری عوامانه چیست؟ برنامه ریزی شهری خرم آباد

عواقب بی‌توجهی به محیط زیست دامنگیرمان می‌شود، از هم‌اکنون به فکر سیل‌های بعدی باشیم

پایگاه خبری گُلوَنی، سلیمان میرزاپور رشنو (دکترای برنامه‌ریزی شهری): برخی مطالب را باید سر بزنگاه نوشت و نشر داد، وگرنه مورد توجه قرار نمی‌گیرد و اگر هم هشداری داده شود، جدی گرفته نمی‌شود. حتی در دنیای توسعه یافته هم اغلب قوانین و ضوابط زیست‌محیطی، بعد از وقوع مخاطرات و رخدادهای مرتبط، تدوین شده‌اند.
حفر بی‌رویه چاه‌های آب، توسعه فیزیکی لجام‌گسیخته شهری، از بین رفتن باغات و قطع درختان، عدم رعایت زهکش‌های طبیعی در طراحی‌های مختلف شهری، ساخت‌وساز‌های غیرمجاز در مسیل‌ها و… تماما مشکلاتی زیست‌محیطی هستند، که شهری چون خرم‌آباد را با خطر ناپایداری مواجه می‌سازند، اما به‌طور مثال تا دشت خرم‌آباد دچار نشست نشود و خسارت جانی و مالی به بار نیاید، روند احداث چاه ادامه می‌یابد و جلسه ستاد بحرانی به این منظور تشکیل نمی‌گردد. به همین دلیل موضوع نوشتار حاضر نه پیامدهای احداث چاه‌های آب، نه نابودی باغات اطراف شهر و قطع درختان داخل شهر و نه توسعه ناموزون فیزیکی شهری، بلکه حول موضوع سیل و موارد مرتبط با آن در خرم‌آباد است و البته اغلب موضوعات مورد اشاره در این نوشتار، با شدت و ضعف در سایر شهرهای استان لرستان نیز وجود دارد.
موضوع ساماندهی آب‌های سطحی در شهرها و تاب‌آوری شهرها در مقابل سیلاب از وظایف کل مجموعه مدیریت شهری و ادارات و سازمان‌های مرتبط (و نه‌تنها شهرداری) است. دستیابی به این مهم نیازمند انجام مطالعات ژئومرفولوژیکی و هیدرولوژیکی شهری است، همچنین نیل به این مقصود، نیازمند ترمیم و ایجاد زیرساختای شهری مرتبط است. موضوع ساماندهی آب‌های سطحی و آمادگی در برابر سیل، باید در یک پروسه بلندمدت مورد توجه برنامه‌ریزان و مدیران شهری قرار گیرد، چرا که در صورت عدم آمادگی شهرها در برابر روان‌ آب‌ها، خطرات جانی و مالی آن همواره شهروندان را تهدید می‌کند.
با توجه به قرارگیری کشور ایران در منطقه نیمه‌خشک، احتمال وقوع بارش‌های سیلابی همواره وجود دارد، از طرفی با توجه به این‌که تمام سیل‌ها دارای دوره تکرار می‌باشند (بارش و سیل حاصل از آن معمولا دارای دوره تکرار مثلا ۴۰ ساله، ۵۰ ساله، ۷۰ ساله و… هستند)، بنابراین شهرها باید همواره برای وقوع سیلاب آمادگی لازم را داشته باشند. از طرفی، کاهش سطح نفوذپذیری خاک به دلیل از بین رفتن پوشش گیاهی و نیز آسفالت و ساخت‌وسازهای شهری موجب شدت بیشتر سیلاب در دوره‌های جدیدتر می‌گردد و خطرات ناشی از آن نیز طبیعتا بیشتر است.
تجارب قرن اخیر در کشورهای توسعه یافته نشان می‌دهد که مناسب‌ترین راهکار‌ها برای جلوگیری از سیل‌خیزی، شناسایی و رعایت حریم مسیل‌ها و جلوگیری از ساخت‌وساز در آن‌ها، شناسایی دوره‌های تکرار سیل‌ها و تهیه نقشه پهنه‌بندی شهر بر همین اساس، پیروی شهرسازی از زهکش آب‌های سطحی و ایجاد پوشش گیاهی و درختکاری در فضاهای سیل‌خیز شهری و… است. همچنین ساخت ابنیه و سازه‌های مختلف شهری از قبیل زیرگذرها و… باید با توجه به ویژگی‌های جغرافیایی و محیطی باشد، به‌طوری که ساخت زیرگذرها در نقاط سیل‌خیز و روگذرها در مناطق زلزله‌خیز مشکلاتی را ایجاد می‌نمایند. اصولا در برنامه‌ریزی شهری جدید تقاطع‌های غیرهم‌سطح به‌طور کلی منسوخ شده‌اند، چرا که تهدیدی برای تاب‌آوری شهرها محسوب می‌شوند و این سازه‌ها در راستای پدافند غیرعامل شهری نیستند.
متاسفانه برنامه‌ریزی شهری در خرم‌آباد نه به سمت برنامه‌ریزی سیستمی و کلی‌نگر، بلکه به سمت برنامه‌ریزی عوامانه پیش می‌رود، البته به دلیل این‌که اغلب مدیران شهری مدیران عمومی (غیرمتخصص) بوده و هستند، نگاه به شهر همواره نگاهی غیرتخصصی و عمومی بوده است. به همین دلیل به جای شناخت درد واقعی شهر، تمرکز مدیران عمومی بر امور ظاهری شهر بوده است. گاها طرح‌های روستایی که توسط بنیاد مسکن مطالعه و اجرا می¬گردند، نسبت به شهرها یک گام جلوتر بوده و در تمامی نقشه‌های پیشنهادی طرح‌ها، حریم مسیل‌ها مشخص می‌گردد، اما در شهرهای ما کمتر این مهم مورد توجه است، به‌طوری که قسمت‌های زیادی از توسعه فیزیکی جدید شهر خرم‌آباد (بدون نظارت مسئولان مربوطه) در حریم مسیل و حتی بر روی تراس‌های قدیمی‌تر رودخانه‌ها اتفاق افتاده است، این موضوع در درازمدت می‌تواند موجب بروز فاجعه گردد.
با توجه به مدیریت غیرمتمرکز و غیرواحد شهری و دخیل‌بودن سازمان‌ها و ادارات مختلف در مدیریت و اداره شهر، به نظر می‌رسد نباید مقصر سیل اخیر را یک شخص یا دستگاه بدانیم و باید مواردی به شرح زیر مورد توجه تمامی مراجع مربوطه قرار گیرد:
– تهیه طرح ساماندهی آب‌های سطحی در شهرهای استان
– ورود افراد متخصص در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های شهری
– نگرش سیستمی مدیران استانی و شهری به برنامه‌ها و پروژه‌های شهری
– جلوگیری از ساخت‌وساز در حریم مسیل‌ها
– در ساماندهی و بهسازی بستر و لبه‌های رودخانه‌های شهری همواره باید به تراس‌های قدیمی‌تر رودخانه توجه داشت و ساخت‌وسازی در آن صورت نگیرد.
– تهیه نقشه پهنه‌بندی سیل و در صورت امکان دوره‌های تکرار آن
– درختکاری در حریم مسیل‌های شهری
– حصارکشی و حفاظ‌بندی مسیل‌ها و مجراهای روباز دفع آب‌های سطحی
– اعلام هشدار به شهروندان و معرفی مناطق خطر با توجه به پیش‌بینی‌های هواشناسی
و بسیاری موارد دیگر که در این مجال نمی‌گنجد.