در اقتصاد ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه تشکیل سرمایه مهمترین عامل رشد و توسعه اقتصادی است. می‌توان گفت یکی از نتایج مهم سرمایه همان سپرده‌های افراد نزد بانک‌هاست که به عنوان نماینده پس‌انداز جامعه محسوب می‌شود. جهت جذب سپرده‌ها از او در اقتصاد ایران بایستی عوامل مؤثر بر آن را بررسی نماییم. برای رسیدن به این هدف براساس تحقیقات انجام شده در این رابطه عواملی همچون تحولات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بعد از انقلاب از قبیل: جنگ تحمیلی، تحریم‌های اقتصادی، سیاست‌های پولی و بانکی دولت، تحول نظام بانکی کشور به باندکداری بدون ربا و … بر روی حجم و نحوه سپرده‌گذاری مردم موثر بوده است. علاوه بر آن پاره‌ای از متغیرهای کلان اقتصادی از قبیل: تورم، درآمد سرانه نرخ ارز سر همچنین متغیرهای بانکی از قبیل نرخ سود سپرده‌ها، تعداد شعب و نحوه مدیریت بانک‌های تجاری از اهمیت خاص برخوردار بوده‌اند. در خصوص مانده سپرده‌های بانک سپه نیز این عوامل اثرگذار بوده‌اند.

در مدل سپرده‌های بانک‌های تجلری مشاهده می‌کنیم که هرگاه درآمد سرانه افراد افزایش یافته بر حجم سپرده‌های بانکی هم افزوده شده است. می‌توان گفت به دلیل اینکه قدرت خرید آنها افزایش پیدا کرده است در نتیجه سهم بیشتری را به پس‌انداز و سپرده‌های خود اختصاص می‌دهند. همانطور که گفته شد افراد به دنبال کسب سود بیشتر هستند بنابراین با افزایش نرخ ارز مردم در سبد داراییشان تغییراتی ایجاد می‌کنند و ارز را جانشین سپرده‌های بانکی خواهند کرد و این شاید به دلیل تصور مردم از سوددهی بالاتر بازار ارز در آینده نشأت گرفته است. از طرف دیگر افزایش نرخ ارز باعث کاهش ارزش پول و افزایش تورم خواهد شد افزایش تورم موجب کاهش پس‌انداز می‌شود بنابراین به طور غیرمستقیم باعث کاهش سپرده‌های بانکی می‌شود.

تورم فزاینده باعث منفی شدن سود واقعی سپرده‌های بانکی شده و در نتیجه انگیزه افراد را برای پس‌انداز کردن کاهش می‌دهد. همچنین افرادی که دارای پس‌اندازهای هنگفتی در سیستم بانکی هستند مجبورند جهت جلوگیری از کاهش ارزش پول خود، سپرده‌های خود را از سیستم بانکی بیرون بکشند و به فعالیت‌های دیگر سوق دهند. بازار سرمایه نیز به علت ضعف ساختاری و عدم کارایی توان جذب پس‌اندازهای سرگردان را ندارد. همانطور که می‌بینیم به طور مثال در سال 74 و 81 میزان پس‌انداز ناخالص ملی به قیمت جاری به ترتیب 101853 و 158388 میلیارد ریال بوده است که از این حجم پس‌انداز در طی سال‌های مذکور حجم سهام معامله شده در بورس به ترتیب 6/1880 و 1/22776 می‌باشد که این مسأله نشان می‌دهد بورس تهران در جذب پس‌اندازها و هدایت آن به سرمایه‌گذاری و خرید سهام نقش قابل ملاحظه‌ای را نداشته است.

در نتیجه این پس‌اندازها  به سمت بازارهای غیررسمی یا بورس بازی در امر مسکن، طو، ارز، خودرو .. سوق پیدا می‌کند. از طرف دیگر زمانی که نرخ بهره بازار غیررسمی افزایش پیدا می‌کند باعث می‌شود که سپرده‌های بانکی کاهش یابد و این سپرده‌ها به سمت بازار غیررسمی روانه شود.

همانطور که ملاحظه شد افزایش شاخص قیمت‌ها هم باعث کاهش نرخ پس‌انداز و همچنین کاهش سپرده‌های بانکی خواهد شد.

در مدل‌های سپرده‌های بانک سپه به عنوان بخشی از سپرده‌های سیستم بانکی مشاهده می‌کنیم که ارتقاء کیفی و کمی عوامل داخل هم نقش مؤثری در افزایش سهم مانده سپرده‌های بانک سپه داشته است.

از طرف دیگر عوامل خارجی و متغیرهای کلان هم بر روی سپرده‌های بانک سپه همان اثراتی را که روی مانده سپرده‌های بانک‌های تجاری گذاشته بر روی این بانک هم داشته است.

 

پیشنهادات

از آنجا که موتور توسعه اقتصادی هر کشوری سرمایه‌گذاری و انباشت سرمایه است و جهت سرمایه‌گذاری نیاز به پس‌انداز است. لذا به منظور بسیج پس‌اندازها در ایران و یا به نوعی افزایش سپرده‌های بانکی پیشنهادات ذیل ارائه می‌گردد.

1ـ متنوع کردن خدمات نهادهای مالی با توجه به تأثیر آن بر حجم پس‌اندازها و به تبع آن سرمایه‌گذاری می‌تواند هم موجبات انباشت سرمایه بالاتر را در اقتصاد ایران فراهم کند و موجب افزایش میزان رشد اقتصادی و دستیابی به رفاه اجتماعی بالاتری در روند توسعه اقتصادی شود.

2ـ افزایش کارایی نظام بانکی از طریق ارتقای قابلیت‌های نیروی انسانی شامل آموزش مدیران و کارشناسان ایجاد انگیزه، خلاقیت و مشارکت از طریق شایسته سالاری و تعیین حدود مسئولیت‌ها از یک طرف و به کارگیری نیروی انسانی مجرب و آموزش دیده از سوی دیگر است. استفاده از شاخص‌های استاندارد بین‌المللی نظیر رضایت‌مندی مشتریان، سرعت در انجام خدمات، سهولت در دسترسی به خدمات و سایر شاخص‌ها گام مهمی در ارتقای خدمات بانکی و افزایش کارآمدی نظام بانکی محسوب می‌شود و عملی کردن چنین مواردی رهیافتی مهم در ارتقای نظام بانکی، افزایش سپرده‌های بانکی و به تبع آن بخش مالی اقتصاد ایران است.

3ـ حذف بازار غیررسمی که در حال حاضر معضل بزرگی در شکل‌گیری یک بازار کارآمد مالی در اقتصاد ایران محسوب می‌شود یکی از اقداماتی است که می‌تواند موجب بکارگیری درست سرمایه‌ها شود و از طرف دیگر موجب هدایت سرمایه‌ها به سمت بازار پول (بانک‌ها) و بازار سرمایه (بورس) شود ضابطه مند کردن فعالیت این قبیل مؤسسات و تحت نظارت قوانین مالی عمل کردن آنها می‌تواند پی‌آمدهای نامطلوبی را که از این ناحیه گریبان‌گیر اقتصاد ایران می‌شود، حذف کند.

1ـ اوترویل، ژان فرانسوا، مبانی نظری و عملی بیمه، ترجمه دکتر عبدالناصر همتی، دکتر علی دهقانی، چاپ دوم، بیمه مرکزی ایران.

2ـ استانلی ریچارد، تحلیل شاخص‌های اقتصادی، ترجمه محمدتقی ضیایی بیگدلی، فیروزه نیوندی.

3ـ باصری، بیژن، (1382)، بررسی تأثیر تغییر نرخ سود سپرده‌ها بر متغیرهای کلان اقتصاد، فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصاد.

4ـ بررسی سیاست‌های پولی و اعتباری، تحلیل آثار اقتصادی آن بعد از انقلاب (با تأکید بر نرخ پس‌انداز)، وزارت دارایی.

5ـ بابایی، الف، بررسی عوامل مؤثر بر مانده سپرده‌های بانک‌های تجاری با تأکید بر سپرده‌های بانک ملی ایران، رساله کارشناسی ارشد، تهران مرکزی، دانشگاه اقتصاد و حسابداری.

6ـ بلوریان تهرانی، محمد، بورس اوراق بهادار و آثار آن بر اقتصاد و بازرگانی کشور، مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی بانک‌های اسلامی و نظام مالی جهانی، ترجمه هدایتی، 15/10/2001.

7ـ پاسبان، فاطمه، مطالعه تطبیقی نقش بیماری‌های زندگی در پس‌انداز ملی در کشورهای مختلف و مقایسه آن با ایران فصلنامه بیمه مرکزی، شماره شانزدهم زمستان 1380.

8ـ پیکارجو، کامبیز، بررسی حجم و بازده سرمایه‌گذاری شرکت‌های بیمه دولتی و پیامدهای خصوصی‌سازی در بازار سرمایه، فصلنامه بیمه مرکزی، شماره شانزدهم زمستان 1380.

9ـ پوریان، حیدریان (77)، عوامل مؤثر بر پس‌انداز در ادبیات اقتصادی و برداشتی از موانع پس‌انداز در ایران، هشتمین کنفرانس سیاست‌های پولی و ارزی.

10ـ پیروزفر، اکبر، بانک و بانکداران در ایران.

11ـ تفضلی، فریدون (72)، تاریخ عقاید اقتصادی.

12ـ دکتر تقوی، مهدی، (1382) نهادهای پولی و مالی بین‌المللی، انتشارات پژوهشکده امور اقتصادی.

13ـ تودارو، مایکل، توسعه اقتصادی در جهان سوم، ترجمه دکتر غلامعلی فرجادی، موسسه عالی پژوهش و برنامه‌ریزی و توسعه.

14ـ تاری، فتح‌الله، حسینی، محمد، نقش موسسات پولی و مالی در رشد اقتصادی.

15ـ جهانخانی، علی، تنگناهای بورس اوراق بهادار تهران و طرق رفع آنها، مجله حسابدار، سال هفتم، شماره 3 و 4، ص 34 و 35، اردیبهشت 70.

16ـ ختایی، محمود، گسترش بازارهای مالی و رشد اقتصادی، هشتمین کنفرانس سیاست‌های پولی و ارزی.

17ـ دفتر بررسی‌های اقتصادی «از بازار سرمایه تا توسعه اقتصادی» مجلس و پژوهش شماره 21 سال چهارم سال 75.

18ـ دفتر بررسی‌های اقتصادی «تنوع اوراق در بازار سرمایه ایران آری یا نه» مجلس و پژوهش شماره 21 سال چهارم سال 75.

19ـ رحیمی بروجردی، علیرضا، ضرورت توسعه مالی، هشتمین کنفرانس سیاست‌های پولی و ارزی.

20ـ رحمانی، تیمور، (73) تحلیلی از تشکیل سرمایه در اقتصاد ایران و تخمین تابع سرمایه‌گذاری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

21ـ سیاست‌های پولی مناسب جهت تثبیت فعالیت‌های اقتصادی، وزارت امور اقتصادی و دارایی.

22ـ ستاری‌فر، محمد، درآمدی بر سرمایه و توسعه.

23ـ سمائی، حسن، بررسی اولیه در عدم حضور مؤثر نظام بانکی در بازارهای مالی، هشتمین کنفرانس سیاست‌های پولی و ارزی.

24ـ دکتر عبده تبریزی، حسین، تحلیلی از وضعیت جاری بازار سهام و قواعد جدید نظارت بر نظام قیمت‌ها.

25ـ دکتر عبده تبریزی، حسین، نقش صنعت بیمه در بازارهای سرمایه جهانی شده.

26ـ دکتر عبده تبریزی، حسین، مشارکت اقتصادی مردم در تشکیل سرماهی، هشتمین کنفرانس سیاست‌های مالی و ارزی.

27ـ عباسیان، پرویز، بازار سرمایه در ایران، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

28ـ عقیلی، پرویز، چهارمین کنفرانس سیاست‌های پولی و ارزی.

29ـ عزیزی، فیروزه، جایگاه موسسات بیمه در بازار مالی کشور، فصلنامه بیمه، شماره شانزدهم زمستان 80.

30ـ قره باغیان، مرتضی (72)، رشد و توسعه اقتصادی، جلد اول.

31ـ کمیجانی، علی‌اکبر، کارنامه سرمایه‌گذاری در برنامه پنج سال اول، مجله مجلس و پژوهش شماره 2 سال 75.

32ـ کاظمی، جمال، محاسبه تشکیل سرمایه در ایران و نقایص آن، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

33ـ کینز، جان مینارد، تئوری عمومی اشتغال، پول، بهره‌ها ترجمه دکتر منوچهر فرهنگ.

34ـ کریمی، علی، (1373) تجزیه و تحلیل رفتار کلان تشکیل پس‌انداز ملی در اقتصاد ایران، رساله کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.

35ـ دکتر کدخدایی، حسین، مقررات بازار سرمایه، بیمه مرکزی ایران.

36ـ دکتر کمیجانی، علی‌اکبر، سیاست‌های پولی مناسب جهت تثبیت فعالیت‌های اقتصادی.

37ـ کاتوزیان، محمدعلی، اقتصاد سیاسی ایران، جلد دوم.

38ـ کرمی، افشین.

39ـ کازرونی، سیدعلیرضا، توسعه مالی و رشد اقتصادی، هشتمین کنفرانس سیاست‌های پولی و ارزی.

40ـ گزارش عملکرد بانک سپه طی سال‌های مختلف.

41ـ دکتر گرجی، ابراهیم. بررسی اثرات سرمایه‌گذاری خصوصی و سرمایه‌گذاری دولتی بر رشد اقتصادی در ایران.

42ـ بیژگر، دنی، تابستان 81، تجربه توسعه در شرق آسیا، ترجمه غلامعلی فرجادی.

43ـ میرمطهری، سیداحمد، نقش مؤسسات بیمه در بازار سرمایه، فصلنامه بیمه، شماره شانزدهم، زمستان 81.

44ـ دکتر مجرد، محمدجعفر، وضعیت اقتصادی جهان پس از بحران مالی آسیا و دورنمای رشد اقتصادی در ایران.

45ـ معدلت، کوروش. ارزیابی میزان و جهت اثرگذاری رشد بازارهای مالی بر رشد اقتصادی براساس یک مدل اقتصادسنجی، سیزدهمین کنفرانس سیاست‌های پولی و ارزی.

46ـ دکتر مجتهد، احمد. بیمه و فعالیت‌های اقتصادی، فصلنامه بیمه مرکزی سال چهارم شماره یک بهار 68.

47ـ ماجدی، علی، گلریز، حسن. پول و بانک، از نظریه تا سیاست گذاری، تهران، موسسه بانکداری ایران.

48ـ میرمطهری، سیداحمد، (1379)، اثرگذاری و اثرپذیری بازارهای پول و سرمایه در ایران، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی.

49ـ مظاهری، طهماسب، هشتمین کنفرانس سیاست‌های پولی و ارزی.

50ـ مرسویان، عباس. پس‌انداز و سرمایه‌گذاری در اقتصاد اسلامی.

51ـ فرکس، راگنار، مسائل تشکیل سرمایه در کشورهای توسعه نیافته، ترجمه عبدالله زندیه.

52ـ نشریه بررسی‌های مالی و سرمایه‌گذاری سال سوم، شماره سوم، تابستان 82.

53ـ نیلی، مسعود (76)، اقتصاد ایران، موسسه عالی پژوهش و برنامه‌ریزی 1376.

54ـ نوفرستی، محمد (78)، ریشه واحد و همجمعی در اقتصاد سنجی.

55ـ والی‌نژاد، مرتضی، نقش و وظایف نظام و نهادهای مالی ـ بانک‌ها در اقتصاد، بانک و اقتصاد شماره 47، ص 41.

56ـ ویژه‌نامه یازدهمین و دوازدهمین سمینار بانک‌داری اسلامی سال‌های 74 تا 81.

57ـ فرهنگ و تعاون، شماره 16، بهمن و اسفند 78.

58ـ ترازنامه‌های بانک مرکزی.

59ـ نماگرهای اقتصادی.

60ـ سازمان بورس اوراق بهادار تهران، سالنامه 70.

 

61- Levine,R ² Stock markets! Economic growth ² Finance & Development, (March, 1966). P3.

62- Trends in Developing countries WB 1995.

63- Fredric,s, Misbkin, ² The Economic of many, Banking and financial markets, ² fifth edition.