پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
آموزش صورت وضعیت نویسی در قراردادهای عمرانی(مبانی حقوقی و محاسباتی )
صورت وضعیت چیست؟
- صورت یا لیستی از وضعیت و مجموعه خدمات انجام شده در پروژه است.
- در قراردادهای عمرانی مصالح و مواد تهیه شده، حمل این مواد و مصالح، هزینه ساخت و ترکیب مواد و … نیز در صورت وضعیت گزارش می‌شود.
هدف از تهیه صورت وضعیت
- هدف از تهیه صورت وضعیت ارائه درخواست مالی از بابت عملیات و خدمات انجام شده بر اساس قرارداد است.
انواع صورت وضعیت
- با توجه به انواع قراردادهای عمرانی صورت وضعیت به شکل‌ها و در فرمت های مختلفی تنظیم می‌شود.
- صورت وضعیت فهرست بهایی و متر مربع دو فرمت پرکاربرد و معروف در صورت وضعیت نویسی است.
- صورت وضعیت بسته به نوع پرداخت‌ها در قراردادهای عمرانی تهیه و تنظیم می‌شود. پیمانکار معمولاً در انتهای هر ماه مقادیر کارکرد عملیاتش را در قیمت‌های توافق شده ضرب می‌کند و با ضرائب توافق شده درخواست مالی خود را ارائه کند.
صورت وضعیت فهرست بهایی(صورت وضعیت آیتمی)
صورت وضعیت فهرست بهایی چیست؟
- قراردادهایی که به صورت فهرست بهایی تنظیم می‌شوند در کل نوعی از قراردادهای بهای واحد هستند.
- تنظیم صورت وضعیت تمامی قراردادهای بهای واحد، کما بیش شبیه به صورت وضعیت فهرست بهایی تنظیم می‌شود.
تهیه صورت وضعیت فهرست بهایی
1.برای تهیه این نوع صورت وضعیتها در ابتدا باید ریز مقادیر عملیات انجام شده اندازه‌گیری شود. این ریز مقادیر ریز متره نیز گفته می‌شود.
نکات تنظیم ریز متره
- ریز متره همواره باید قابل کنترل باشد.
- در ریز متره هیچ عدد یا مقداری نباید بدون مرجع نوشته شود.
- برای تنظیم ریز متره باید تا حد امکان عملیات اجرایی را تفکیک نمود و ریزترین بخش عملیات انجام شده نیز لیست شود.
2.تهیه صورت جلسه دومین مرحله از تنظیم صورت وضعیت است. پس از انجام و تکمیل هر قسمت از کار باید عملیات انجام شده طی صورتجلسه‌ی به تایید ناظر برسد. برخی از صورت جلسات نیز باید در حین اجرای عملیات و بر اساس نقشه های اجرایی، مشخصات فنی عمومی، مشخصات فنی خصوصی و دستور کارها تهیه شوند.
اطلاعات لازم در صورت جلسه
- نام کارفرما، مهندس مشاور، پیمانکار، شماره و تاریخ پیمان، موضوع پیمان و شماره و تاریخ صور تجلسه.
- ذکر دلایل و توجیهات فنی لازم برای اجرای کار موضوع صور تجلسه.
- ارایه توضیحات کافی و ترسیم نقشه با جزییات کامل و بیان مشخصات فنی کار، (پیوست).
- متره نمودن کار و محاسبه مقادیر و احجام عملیات.
- صورت جلسات باید به امضای پیمانکار، مهندس ناظر مقیم، مهندس مشاور و کارفرما (در موارد تعیین شده) برسد. تمامی صورت جلسات باید توسط کارفرما به مهندس مشاور برای اعمال در صورت وضعیت به همراه موضوع کار و جدول خلاصه مقادیر ابلاغ شود. صورت جلسات فاقد ابلاغ کارفرما معتبر نبوده و قابل استناد نیست. ابلاغ صورت جلسات توسط کارفرما به منظور مستندسازی مدارک و صورت جلسات بوده و از تعهدات و مسوولیت‌های مهندس مشاور و پیمانکار نمی‌کاهد. تاریخ ابلاغ کارفرما باید با زمان اجرای عملیات موضوع صورت جلسه مطابقت داشته باشد و ابلاغ صرفاً با مسوولیت و تایید بالاترین مقام دستگاه اجرایی می‌تواند در زمان دیگر انجام شود. هرگونه پرداخت به پیمانکار از بابت کار انجام شده ( در ارتباط با موضوع صورت جلسه) قبل از تنظیم و ابلاغ صورت جلسه مجاز نیست.
3.پس از تنظیم ریز متره و صورتجلسه انجام عملیات اجرایی باید خلاصه متره تهیه شود. در تهیه خلاصه متره با توجه به ردیف های موجود در فهرست بها، ردیف های ریز متره‌ای که مربوط به یک ردیف از فهرست بها هستند تجمیع شده و در توضیحات آن شماره صورتجلسه یا صورتجساتی که این ریزمتره ها در آن گنجانده شده است آورده می‌شود. بدین ترتیب هم کنترل مقادیر صورت وضعیت راحت تر خواهد شد هم و به راحتی می‌توان مقادیر را در صورتجلسات مربوطه کنترل نمود. امروزه معمولاً این صورت وضعیت ها توسط نرم افزارها تهیه می‌شوند. در این نرم افزار ها باید ابتدا ریز متره وارد شود و در ورود ریزمتره نیز باید شماره صورتجلسات ذکر شود. این نرم افزارها قابلیت تهیه صورتجلسات را نیز دارند. در صورتی که اطلاعات با ترتیب مناسب در این نرم افزار ها وارد شود هم صورتجلسات و هم ریز متره ها و خلاصه متره ها به راحتی قابل استخراج خواهد بود. پس از وورد مقادیر و انتخاب ردیف های مناسب از فهرست بها برای این مقادیر، مقادیر فهرست بها قابل گزارش گیری است. تنظیم ضرایب پیمان مرحله بعدی تهیه صورت وضعیت است. برای آشنایی بیشتر در این مورد ضرایب فهرست بها را مطالعه نمایید.
4.مصالح پایکار نیز در صورت وضعیت آورده می‌شوند. مصالح پای کار، مصالحی است که برای اجرای آیتم ها، مورد نیاز باشد و به طرق مختلف در کار استفاده شود. ورود همه مصالح مورد نیاز پروژه به صورت یکجا امر معقولی نیست، این مصالح باید طبق برنامه زمانبندی اجرای کار به کارگاه وارد شوند. مصالح پای کار باید مطابق با مشخصات فنی کار باشد، و به طور مرتب به شکلی انبار شود که قابل اندازه‌گیری یا شمارش باشد. هنگام ورود مصالح به کارگاه، باید صورت جلسه ورود که در آن، نوع، مقدار و تاریخ ورود مشخص شده است، تنظیم شود. ورود اطلاعات مصالح پایکار در صورت وضعیت نیز با توجه به این صورتجلسات انجام می‌شود. بهای واحد مصالح پایکار از فصل مربوطه در فهرست بها آورده می‌شود و برای پرداخت این بها در ۷۰ درصد ضرب می‌شود.
5.تجهیز کارگاه نیز قسمتی دیگر از صورت وضعیت است. مبلغ تجهیز کارگاه به دو صورت درصدی از مبلغ کل و یا مقطوع در نظر گرفته می‌شود. در هرصورت ضرایب مربوط به قرارداد در مبلغ تجهیز کارگاه ضرب نمی‌شوند. اگر این مبلغ به صورت درصدی از مبلغ کل باشد، صرفاً درصدی از مبلغ کل بدون ضریب خواهد شد. مبلغ مقطوع تجهیز کارگاه نیز همواره مقطوع است و پس از اعمال ضرایب به مبلغ کل، با این مبلغ جمع خواهد شد. بخش حمل مواد و مصالح، کارهای دستمزدی و اقلام فاکتوری نیز قسمت‌های دیگر صورت وضعیت فهرست بهایی هستند.
بخش‌های لازم صورت وضعیت
- جلد
- خلاصه مالی کل
- خلاصه رشته
- خلاصه فصل
- خلاصه متره
- ریزه متره
- صورت مجالس
- دستور کارها
- فاکتورهای خرید (در صورت نیاز)
صورت وضعیت متر مربع(صورت وضعیت مقطوع ،سرجمع،درصدی)
صورت وضعیت های سرجمع دارای دو بخش هستند.
الف)بخش اول که براساس ساختار شکست کار تنظیم می‌شود و صرفاً براساس پیشرفت کار، درصدهای مربوط به هر ردیف نوشته می‌شود. در این بخش ضریبی اعمال نخواهد شد. ساختار شکست کار بخشی از قرارداد است و طرفین قرارداد بر سر درصدها و تقسین بندی های آن به توافق می‌رسند. این ساختار قابل تغییر نیست و کارهای انجام شده (طبق نقشه‌ها و مشخصات اولیه) باید به نحوی در این تقسیم بندی و ساختار گنجانده شوند. بسته به حجم و نوع کارهای قرارداد، چندین ساختار شکست مجزا برای یک قرارداد می‌تواند وجود داشته باشد. به عنوان مثال اگر پروژه‌ای چندین ساختمان مجزا و محوطه و دیوار داشته باشد، برای هریک از موارد ذکر شده یک ساختار شکست وجود خواهد داشت. در تهیه صورت وضعیت هر بخش از ساختار شکست آن استفاده خواهد شد.
این بخش از صورت وضعیت متر مربع همان جدول ساختار شکست است که به آن دو ستون دیگر اضافه شده است. ستون درصد کارهای انجام شده و ستون مبلغ کار انجام شده. ستون اول با توجه به شرایط کار و پیشرفت فیزیکی هر ردیف نوشته می‌شود. ستون دوم حاصلضرب ستون درصد هر ردیف از کل، در درصد انجام شده هر ردیف در مبلغ کل آن بخش( به عنوان مثال مبلغ کل جرای ساختمان شماره یک) است.
ب)بخش دوم مربوط به تغییرات و کارهای انجام شده براساس ماده ۱۲ پیمان و مصالح پایکار است. در بخش دوم ضرایب فهرست بها قابل اعمال است. ضریب پیشنهادی پیمانکار نیز که در متن قرار داد آمده است در این بخش اعمال خواهد شد. ترتیب اعمال این ضرایب در پیمان سرجمع هیچ تفاوتی با ترتیب اعمال آنها در پیمان‌های فهرست بهایی ندارد. ولی معمولا در پیمان‌های سرجمع تجهیز کارگاه به صورت مقطوع است و طبق بند بخشنامه مربوطه پرداخت می‌شود. ۵۰% تجهیز کارگاه متناسب با پیشرفت کار و ۵۰ % مابقی با پیشرفت خود تجهیزات کارگاه پرداخت خواهد شد.
کارهای مازاد
در قراردادهای متر مربع تمامی کارهای اضافی طبق ماده ۱۲ پیمان در قرارداد اعمال می‌شوند. در این مورد برای نحوه پرداخت و دیگر مسائل مربوط به پرداخت ها ( منجمله ضرایب) طق ماده ۱۲ به فهرست بهای منضم مراجعه می‌کنند. هر آیتمی که مناسب با دستور کار ابلاغی باشد از فهرست بها انتخاب می‌نمایند. از این مرحله به بعد این کارها عیناً مانند کارهای قراردادهای فهرست بهایی خواهند بود و کلیه ضرایب به همراه ضریب پیشنهادی پیمانکار که در قرارداد سرجمع ذکر شده است در آنها اعمال خواهد شد. برای کارهایی که ردیف مناسبی در فهرست بها ندارند، از کار جدید و تنظیم قیمت جدید استفاده می‌شود.
مصالح پایکار
مصالح پایکار در قرارداهای سرجمع تفاوتی با قراردادهای فهرست بهایی ندارد و طبق دستورالعمل و پیوست‌های فهرست بهای منضم با آن برخورد می‌شود. مصالح پایکار کارهای مازاد نیز هیچ تفاوتی با دیگر مصالح پایکار ندارد. تمامی مستنداتی که برای اعمال ضرایب نیاز است، فهرست بها و متن قراردادهای تیپ سرجمع است. در این مورد توصیه می‌شود، دستورالعمل کاربرد فهرست بها و پیوست های آن کامل مطالعه شود.
انواع صورت وضعیت از لحاظ قطعیت
صورت وضعیت می‌تواند موقت یا قطعی باشد. به آخرین صورت وضعیت موقتِ قبل از صورت وضعیت قطعی، صورت وضعیت ماقبل آخر گفته می‌شود.
صورت وضعیت موقت
صورت وضعیت‌های موقت ماهیانه که به ترتیب گفته شده در بالا تنظیم شده و دارای امضاء نماینده پیمانکار و مهندس مشاور است، پس از بررسی، به کارفرما تسلیم می‌شود. کارفرما پس از رسیدگی و کسر کسورات قانونی باقی مانده را به پیمانکار پرداخت می‌کند. معمولاً این کسورات قانونی شامل موارد زیر است.
- جمع وجوهی که بایت صورت وضعیت‌های موقت ماهانه قبلی پرداخت شده است.
- ده درصد بابت کسور وجه الضمان (حسن انجام کار)
- اقساط پیش پرداخت
- علی الحساب بیمه، مالیات، عوارض شهرداری و غیره
- اقساط بهاء مصالح و لوازم تجهیزات تحویلی، از طرف کارفرما به پیمانکار
- هرگونه جرایم احتمالی، طبق مفاد شرایط عمومی پیمان
- کسور متفرقه دیگر که بر اساس مفاد شروط عمومی پیمان، بر عهده پیمانکاران است.
بنابراین صورت وضعیت موقت، شامل برآرود کارهای انجام شده تا آن تاریخ به علاوه مصالح پای کار است. مقادیر گفته شده در صورت وضعیت موقت، جنبه علی الحساب داشته و مقدار واقعی آن، در صورت وضعیت قطعی مشخص می‌شود. البته شایان ذکر است ردیف انتخابی از فهرست بها، یا درصد اشاره شده در ساختار شکست جنبه قطعی دارد.
صورت وضعیت ماقبل آخر
چون تهیه صورت وضعیت قطعی و رسیدگی به آن، مدت زمان زیادی به طول می‌انجامد، لازم است پیمانکار برای دریافت هزینه عملیات باقی مانده، یک صورت وضعیت‌ِ تا حدودی واقعی، در اواخر کار تهیه نماید. صورت وضعیت ماقبل آخر تقریباً کارکرد کلیه عملکردها از اول تا آخر پروژه را شامل می‌شود. مبلغ این صورت وضعیت نزدیک به مبلغ صورت وضعیت قطعی خواهد بود. معمولاً در صورت وضعیت ماقبل آخر مصالح پایکاری دیده نمی‌شود. تمامی اقساط پیش پرداخت‌ها نیز در این صورت وضعیت به اتمام می‌رسد.
صورت وضعیت قطعی
به محض آنکه تحویل موقت کلیه کارها انجام گرفت، پیمانکار اقدام به اندازه گیری و تهیه صورت وضعیت قطعی کارهای انجام شده خواهد کرد. مقادیر و اراقامی که در صورت وضعیت قطعی منظور می‌شود، به تنهایی قاطع خواهد بود و یکی از مأخذ تسویه قطعی پیمانکاران خواهد شد. اگر بین مقادیر یا ارقامی که در صورت وضعیت‌های موقت منظور شده، با مقادیر صورت وضعیت قطعی اختلافاتی وجود داشته باشد، ملاک و کعیار صورت وضعیت قطعی خواهد بود. در این صورت وضعیت، اگر اشتباهی رخ دهد، غیرقابل برگشت خواهد بود. بنابراین باید دقت کافی نمود که کلیه دستورکارها و صورت جلسات، ضمیمه صورت متره‌‌ها شود.
نکات مهم تنظیم صورت وضعیت
کار مترورها باید دقیق، کامل، علمی، منظم و نتایج آن شفاف باشد. انجام دادن کاری با این خصوصیات مستلزم فراهم کردن امکانات محیطی، علمی، تجربی و ابزاری مناسب است. نکات مهم تنظیم صورت وضعیت نویسی که نیاز است مترور توجه خاصی داشته باشد، به شرح زیر است.
- با توجه به اسناد و مدارک پیمان تهیه شود
- بر اساس فهرست‌های سازمان مدیریت و برنامه ریزی باشد. (ترتیب فصل‌ها و ایتم‌ها رعایت شود)
- با استفاده از فرم‌های سازمان مدیریت و برنامه ریزی باشد.
- ماهانه تنظیم شود.
- با توجه به دستورکارها و صورت مجالس موجود تهیه شود.
- آدرس‌ها دقیق، بدون خط خوردگی و قابل رسیدگی باشند.
- مجلد باشد.
- به صورت رایانه‌ای و استفاده از نرم افزارها تهیه شود.
در بسیاری از پروژه ها معمول است که به دلیل تغییرات و یا عللی دیگر، کارهایی اضافه توسط پیمانکار انجام می‌شود. انجام کارهای اضافی باعث افزایش مبلغ کل صرت وضعیت قطعی خواهد شد. در صورت وضعیت قطعی همواره باید مبلغ صورت وضعیت با مبلغ قرارداد مقایسه شود. در متن شرایط عمومی پیمان محدودیتی برای مبلغ کل صورت وضعیت قطعی آمده است. به عبارت دیگر افزایش یا کاهش مقادیر کار نباید باعث افزایش یا کاهشی بیش از ۲۵ درصد در مبلغ کل قرارداد شود. بنابراین مبلغ کل صورت وضعیت قطعی نمی‌تواند از ۱/۲۵ برابر مبلغ اولیه قرارداد بیشتر باشد. اگر افزایشی بیش از ۲۵ درصد در مبلغ اولیه پیمان صورت پذیرد، باید متمم قرارداد تهیه و بین طرفین امضاء شود. شایان ذکر است محدودیت ۲۵ درصدی افزایش یا کاهش مبلغ اولیه پیمان نباید به صورت جبری جمع شود. به عبارت دیگر نمی‌توان مقادیر افزایش یافته را مثبت و مقادیر کاهش یافته را منفی در نظر گرفت و حاصل این دو را با ۲۵ درصد مبلغ اولیه مقایسه نمود. هیچ کدام از افزایش یا کاهش ها نباید به تنهایی منجر به تغییری بیش از ۲۵ درصد در مبلغ اولیه شوند.
اگر تمامی مراحل و بخش‌های تهیه صورت وضعیت کنترل شود، نتیجه دقیق و منظم خواهد بود. به عبارت دیگر برای ارتقای کیفی و کمی صورت وضعیت و همچنین از قلم نیفتادن آیتمی در آن، استفاده از چک لیست مفید خواهد بود.
چک لیست‌هایتهیه صورت وضعیت
برخی از چک لیست‌هایی که در تهیه صورت وضعیت می‌توان از آن بهره گرفت به شرح زیر است.
- چک لیست متره
- چک لیست صورت مجالس
- چک لیست مدارک و اسناد مناقصه
- چک لیست شرایط عمومی پیمان
- چک لیست برگه های مالی با تفکیک فصل ورشته
- چک لیست حمل و آنالیز مصالح
- چک لیست مابه التفاوت مصالح
- چک لیست تجهیز کارگاه
نحوه چینش صورت وضعیتها به ترتیب اولویت عبارت است از :
- خلاصه مالی کل
- خلاصه مالی
- مالی
- خلاصه متره