تعاریف اصطلاحات شهرسازی

تعریف حریم راهبه کل اراضی طولی و عرضی که برای جاده سازی و تعریض و اقدامات راهداری و ایمنی بین حد نهائی تا محور راه (آکس راه) در طرفین با رعایت قوانین و مقررات اختصاص می یابد حریم راه گفته می شود.
لازم به ذکر است ایجاد هرگونه دیوارکشی، ساختمان و تأسیسات تا شعاع 100 متری از انتهای حریم قانونی راهها برابر ماده 17 قانون اصلاح راهها و راه آهن بدون کسب مجوز از وزارت راه و ترابری ممنوع می‌باشد.
انواع راهها و درجه حریم
1- آزاد راه(حریم 60 متر از آکس به هر طرف مجموعاً 120 متر)
آزاد راه به راهی اطلاق می شود که معبر رفت و برگشت آن کاملاً جدا از هم فاقد تقاطع های مسطح بوده و ورود و خروج آن در نقاط معین و محدودی صورت می گیرد آزاد راه از چهار یا شش یا هشت خط تشکیل شده که به ترتیب در هر طرف از باند دو یا سه یا چهار خط به جزیره یا مانع وسط آزاد راه منتهی می گردد.
2- راه اصلی چهار خطه (یا بزرگراه) (حریم 38 متر از آکس به هر طرف مجموعاً 76 متر)
ساختمان و مشخصات فنی این راه همانند راه اصلی بوده و از تعریض یک راه اصلی بدست می آید.
3- راههای اصلی (حریم 5/22 متر از آکس به هر طرف مجموعاً 45 متر)
راههای اصلی درجه 1(عریض)
راههای اصلی درجه 2 (معمولی)
الف: راه اصلی عریض
مشخصات آن همانند راه اصلی معمولی و فقط عرض شانه ها 85/2 × 2 تا (3×2) متر می باشد.
ب: راه اصلی معمولی
راهی است که ساختمان آن طبق نقشه و مشخصات مورد قبول راه اصلی انجام شده باشد عرض آسفالت 3/7 متر و عرض شانه ها (85/1×2) تا (2×2) می باشد.
4- راههای فرعی
(حریم 5/17 متر از آکس به هر طرف مجموعاً 35 متر)
راههای فرعی به سه دسته بشرح ذیل تقسیم می گردند:
الف: فرعی عریض: راهی است با مشخصات راه فرعی درجه یک با این تفاوت که عرض کلی آن 9 متر می باشد.
(شامل 7 متر آسفالت و 1×2 متر شانه)

ب: راه فرعی درجه1: راه فرعی درجه 1 عریض مشابه راه فرعی درجه 1 معمولی با این تفاوت که عرض این راه 9 متر بوده که 7 متر آن آسفالت و 2 متر شانه راه می باشد.
راه فرعی درجه 1 معمولی عرضی راه 8 متر و معمولاً 5/6 متر آن قسمت آسفالت می باشد و 5/1 متر شانه راه است.
ج: راه فرعی درجه 2: راهی است با عرض 7 متر که چنانچه آسفالت باشد 5/5 متر آسفالت آن است و یک متر یا 5/1 متر شانه راه می باشد.
5- راههای روستائی (حریم راه روستائی 5/12 متر از آکس به هر طرف مجموعاً 25 متر)
راهی است با عرض 4 تا 5/6 متر که به درجات 1 و2 و 3 تقسیم می شود.
راه روستائی درجه یک تعداد وسائل نقلیه سنگین پیش بینی شده در این راه تا 5 سال آینده بطور متوسط از 80 دستگاه در روز کمتر و از 30 دستگاه بیشتر باشد.
عرض کلی راه 5/6 متر است.
راه روستائی درجه 2
تعداد وسایل نقلیه سنگین پیش بینی شده در این راه تا 5 سال آینده بطور متوسط از 50 دستگاه در روز کمتر و از 30 دستگاه بیشتر باشد عرض کلی راه 5/5 متر می باشد.
راه روستائی درجه 3تعداد وسایل نقلیه سنگین پیش بینی شده در این راه تا 5 سال آینده بطور متوسط از 20 دستگاه کمتر باشد .عرض کلی راه 4 متر است.
راه دسترسی آسفالته
راهی است که مسیر آن با نوارها (یا پیستهای) خاکی و شنی قدیمی منطبق بوده و بتدریج با عملیات راهداری تبدیل به محورهایی با نقش اصلی و فرعی شده است ولی از لحاظ مشخصات هندسی و ساختمانی به هیچ عنوان به تعاریف راهی اصلی عریض، اصلی معمولی راه فرعی عریض و راه فرعی درجه منطبق نمی باشد.
راه دسترسی خاکی:
راهی است که حاصل ادامه و استمرار حمل راهداری (شن ریزی-گریدر زنی) و بعضاً عملیات پلسازی بر روی نوارهای خاکی مالرو و قدیمی بوده و بهرحال ارتباط نقاط شهری یا روستائی را تأمین می کند و اصولاً با فلسفه رعایت مشخصات بیگانه است.
راههای متروکه
راههایی که متروکه اعلام می شود بر اساس مصوبه هیئت وزیران درجه حریم آن به 15 متر یا حریم درجه 4 تقلیل می یابد.