اصطلاحات آئین نامه شهرسازی

ماده 1–اصطلاحات مندرج در این آئین نامه از نظر اجرای مقررات آن در معانی ذیل به کار می رود :
الف- رودخانه: مجرائی است طبیعی که آب به طور دائم یا فصلی در آن جریان داشته باشد.
ب- نهر طبیعی : مجرائی است طبیعی که آب بطور دائم یا فصلی در آن جریان داشته  ودارای حوضه آبریزی مشخصی نباشد.
پ- مرداب : زمین باتلاقی مسطح وپستی است که دارای یکی یا تعدادی آبراهه باشد ومعمولا در مد دریای بزرگ دریازیرآب رود  همچنین اراضی پستی که در مناطق غیر ساحلی در فصول بارندگی وسیلاب غرقاب شده  ومعمولا در تمام سال حالت باتلاقی داشته باشد.
ت-   برکه: اراضی پستی است که در اثرجریان سطحی وزیرزمینی آب درآنها جمع شده وباقی می ماند.
ث-  مسیل: مسیل مجرائی طبیعی است که سیل حاصله از باران وبرف ورگبارها موقتا در آن جریان پیدا میکند.
ج- مسیل متروک:  مجرائی است طبیعی که تحت تاثیر عوامل طبیعی یاغیرطبیعی امکان حدوث سیلاب در آن وجود نداشته باشد.
چ- شبکه های آبیاری و زهکشی و کانال ها : مجاری مستحدثه ای هستند که به منظور آبرسانی ، سالم سازی اراضی و یا انتقال آب ایجاد شده یا می شوند .
ح- بستر: آن قسمت از رودخانه ، نهر یا مسیل است که در هر محل با توجه به آمار هیدرولوژیک وداغاب وحداکثر طغیان با دوره های برگشت مختلف وسیله وزارت نیرو ویا شرکتهای آب منطقه ای وآب وبرق خوزستان تعیین میشود.
– دوره برگشت طغیان رودخانه ها در محدوده شهرها طبق مصوبه شورای عالی شهرسازی ومعماری تعیین وجهت برآورد سیلاب با تناوب  مورد نظر به وزارت نیرو وشرکتهای‌آب منطقه ای وآب وبرق خوزستان تعیین میشود.
– دوره برگشت طغیان رودخانه ها در محدوده شهرها طبق مصوبه شورای عالی شهرسازی ومعماری تعیین وجهت برآورد سیلاب با تناوب مورد نظر به وزارت نیرو وشرکتهای آب منطقه ای وآب وبرق خوزستان اعلام میگردد.
– تعیین بستر در خارج از محدوده شهرها براساس حداکثر طغیان با دوره برگشت 25 ساله بوسیله وزارت نیرو وشرکتهای آب منطقه ای وآب وبرق خوزستان تعیین میشود ودر مناطقی که ضرورت ایجاب نماید سیلاب با دوره برگشت کمتریا بیشتر از 25  ساله  ملاک محاسـبه قرارگیرد شـرکتهای فوق الذکر حسـب مورد با ارائه نقشه های مربوط وتوجیهات فنی از حوزه ستادی وزارت نیرو مجوز لازم را اخذ خواهند نمود.
– تغییرات طبیعی بستر رودخانه ها، مسیل ها یاانهار طبیعی در بستر سابق تاثیری نداشته وبستر سابق کماکان در اختیار حکومت اسلامی است لیکن حریم برای آن منظور نخواهدشد.
خ- حریم: آن قسمت از اراضی اطراف رودخانه ، مسیل ، نهر طبیعی یا سنتی مرداب وبرکه طبیعی است که بلافاصله پس از بستر قرارداد وبه عنوان حق ارتفاق برای کمال انتفاع وحفاظت آنها لازم است وطبق مقررات این آئین نامه توسط وزارت نیرو یا شرکتهای آب منطقه ای وآب وبرق خورستان تعیین میگردد.
حریم انهار طبیعی ، رودخانه ها و مسیلها ( اعم از اینکه آب دائم یافصلی داشته باشند ) و مرداب ها و برکه های طبیعی برای عملیات لایروبی و بهره برداری ، از یک تا بیست متر و برای حفاظت کیفی به رودخانه ها ، انهار طبیعی و برکه ها تا یکصد و پنجاه متر (تراز افقی) از منتهی الیه بستر خواهد بود که بسته به مورد و نوع مصرف و وضع رودخانه ، نهر طبیعی و برکه به وسیله وزارت نیرو یا شرکت های آب منطقه ای تعیین می گردد . حریم کیفی برای رودخانه ها ، انهار طبیعی و برکه های تأمین کننده آب شرب مقطوعاً یکصدو پنجاه متر خواهد بود . سیاهه رودخانه های یاد شده توسط سازمان های آب منطقه ای تعیین و برای اطلاع عموم اعلام خواهد شد .
تشخیص موارد کمال انتفاع و عدم تضرر در حریم موضوع این بند به موجب دستورالعملی خواهد بود که وزارت نیرو تدوین و جهت اجرا به شرکت های آب منطقه ای ابلاغ می نماید . دستورالعمل یادشده در مورد حریم کیفی با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست تدوین خواهد شد .
(بند خ ماده 1 که در اینجا آورده شده است منطبق بر اصلاحیه مصوب 1382 می باشد .)

ماده 2– شرکتهای آب منطقه ای وآب وبرق خوزستان مکلفند با توجه به امکانات حد بستر وحریم رودخانه ها، انهار ، مسیل ها ، مرداب ها وبرکه های طبیعی  موجود در حوزه فعالیت خود را با برنامه ریزی مشخصی وبا اعزام کارشناس یا کارشناسان ذیصلاح  طبق مقررات این آئین نامه تعیین نمایند.
*** الحاقیه تبصره به ماده (2) آئین نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه ها (مصوب 1382) :
متن زیر به عنوان تبصره به ماده (2) الحاق گردید :
تبصره – کلیه مراجع تعیین کننده کاربری و صادر کننده پروانه استقرار فعالیت مکلفند قبل از تعیین کاربری و یا صدور هر گونه مجوزی در حریم موضوع بند (خ) ماده (1) این آئین نامه ، نسبت به کسب نظریه شرکت آب منطقه ای مربوط در رابطه با کمال انتفاع و عدم ضرر برای موضوع مورد نظر صادر نمایند . ***

ماده 3– شرکتهای آب منطقه ای وآب وبرق خوزستان در هر مورد که بستر وحریم رودخانه  ونهر طبیعی ومسیل ومرداب وبرکه طبیعی را بطور موضعی تعیین می نمایند مراتب را به طریق مقتضی کتبا به متقاضی اعلام ودرمورد تعیین بستر وحریم سرتاسری موضوع از طریق  پخش اعلامیه های محلی ( برای یک نوبت ) به اطلاع اشخاص  ذینفع میرسد که بستر  وحریم رودخانه ونهر ( طبیعی ، سنتی) ومسیل  ومرداب وبرکه طبیعی مورد نظر تعیین گردیده واشخاص می توانند برای کسب اطلاع از حدود بستر وحریم تعیین شده به شرکت آب مربوطه مراجعه وچنانچه اعتراضی داشته باشند ظرف مدت یک ماه از تاریخ انتشار اطلاعیه اعتراض خود را به شرکت مربوطه تسلیم ورسید دریافت دارند، چنانچه اعتراضی نسبت به بستر وحریم تعیین شده در مهلت مذکور در فوق واصل شود شرکت آب منطقه ای مربوطه اعتراض را به کمیسیونی مرکب از دونفر کارشناس فنی ذیصلاح ویک نفر کارشناس حقوقی که از بین
مجرب ترین کارشناسان شرکت با ابلاغ مدیرعامل منصوب میشوند  ارجاع می نماید.

ماده 4– کمیسیون مذکور در ماده 3 پس از وصول پرونده مورد اعتراض گزارش کارشناس یا کارشناسان را مورد بررسی قرارداده ودر صورتی که بابستر وحریم تعیین شده موافق با شد آن را مورد تائید قرار میدهد والا بعد از اخذ توضیحات از کارشناس یا کارشناسان ذیربط نظر خود رابه شرکت اعلام خواهدنمود، چنانچه توضیحات مذکور برای کمیسیون قانع کننده نباشد کمیسیون می تواند راسا یاوسیله کارشناسان دیگری محل را بازدید کند وسپس نظر خویش را مورد بستر وحریم به شرکت اعلام دارد نظر این کمیسیون قطعی بوده وبه منزله نظر وزارت نیرو است.

ماده 5– پس از اعلام نظر کمیسیون موضوع ماده 3 این آئین نامه شرکت آب منطقه ای نسبت به علامت گذاری نهائی حد بستر وحریم تعیین شده به نحو مقتضی اقدام خواهدنمود ونسخه ای از نقشه مربوط به بستر وحریم را برای اطلاع به اداره ثبت اسناد واملاک بخشداری وشهرداری حوزه عمل ارسال ونیز مراتب را به ژاندارمری وشهربانی اعلام خواهدداشت واز تجاوز اشخاص به بستر وحریم با همکاری مامورین انتظامی جلوگیری خواهدکرد.

ماده 6–پس از تعیین وتشخیص میزان بستر وحریم رودخانه، نهر ، مسیل مرداب وبرکه طبیعی در صورتی که شرکت آب منطقه ای قلع وقمع اعیانی اعم از اشجار وغیر آن واقع در بستر وحریم را برای استفاده از امور مربوط به آب وبرق  لازم بداند براساس مقررات مربوط اقدام خواهد نمود.

تبصره – هرگاه اعیانی موجود در بستر وحریم به صورت کشت موقت  باشد پس از برداشت محصول مقررات ماده فوق اعمال خواهدشد.

ماده 7–کشت موقت در آن قسمت از بستر رودخانه، نهر، مسیل که برای بهر ه برداری از آب مزاحمتی ایجاد ننماید با موافقت کتبی وقبلی شرکت آب منطقه ای ذیربط به صورت اجاره ورعایت اولویت برای مجاورین بلامانع است ولی مستاجر به هیچوجه حق ایجاد اعیانی وغرس نهال ودرخت( به جز زراعت سطحی)را ندارد در صورت تخلف اراضی مسترد واز فعالیت وی جلوگیری خواهدشد.شرکت آب منطقه ای ذیربط باید در اجازه امه قید کند که در صورت بروز هرگونه خسارت ناشی از سیل و نظایر آن هیچگونه مسئولیتی نخواهدداشت.
تبصره- استفاده از مقررات این ماده در مورد اراضی بستر بالا دست سدها شمول ندارد.

ماده 8–چنانچه بستر رودخانه ، نهر، طبیعی ،مسیل بصورت طبیعی تغییر نماید وباقیمانده بستر که بستر مرده نامیده میشود وکماکان دراختیار دولت است برای اجرای طرحهای آب وبرق قابل استفاده باشد باحدود مشخصی ازطریق وزارت نیرو به دستگاههای متقاضی به صورت اجاره واگذار ونحوه آماده سازی وکناره بندی وسایر شرایط  مربوط درسند واگذاری قید خواهد گردید.

ماده 9–چنانچه افراد یا شهرداری ها بصورت موردی تقاضای تعیین حدبستر وحریم رودخانه ، انهاریا مسیل مرداب یابرکه طبیعی را که درمجاورت ملکی واقع است بنمایند شرکت آب منطقه ای مکلف است با اخذ هزینه کارشناسی طبق تعرفه مصوب وزارت نیرو نسبت به تعیین حدبستر وحریم هریک از موارد یادشده به ترتیب مقرر دراین دستورالعمل اقدام نماید، مشروط براینکه تصرفاتی قانونی اشخاص نسبت به املاک مورد نظر احراز وتوسط مراجع ذیصلاح تائید شده باشد.

ماده 10-چنانچه امکان دیواره سازی واستفاده ازاراضی مازاد بستر برای مجاورین وجود داشته باشد شرکت آب منطقه ای ضمن  مشخص کردن مجاورین رودخانه یا نهر یا مسیل یا مرداب یا برکه طبیعی وبا در نظر گرفتن نکات فنی مربوط به مهندسی رودخانه مشخصات دیواره ومقدار زمینهایی که دراثر دیواره سازی حاصل میشود را معلوم وبه مجاورین اعلام خواهد نمود تادر صورت تمایل به شرکت مراجعه وبا قبول شرایط ومشخصات دیواره سازی برای اخذ مربوط اقدام نمایند . بستر واقع در پشت دیوار ه احداثی در اختیار دولت جمهوری اسلامی  است شرکت می تواند پس از تامین میزان حریم که بلافاصله بعد از دیواره احداثی شروع میشود باقیمانده بستر را به سازنده دیوار یا در صورت عدم تمایل سازنده به سایرین اجاره دهد.

ماده 11– شرکتهای  آب منطقه ای با همکاری شهرداری ها وادارات ثبت اسناد واملاک مسیلهای متروکه  راشناسائی خواهند نمود تشخیص متروکه بودن مـسیلها در خارج از محـدوده قانونی شهرها با شـرکـت آب منطقه ای  است ولی در داخل محدوده قانونی شهرها  شرکت مزبور با همکاری شهرداریها تصمیم لازم را اتخاذ خواهدنمود، در صورت بروز اختلاف نظر ، تشخیص وزارت نیرو معتبر میباشد.

ماده 12– عبور لوله نفت وگاز وغیره از بستر وحریم رودخانه ها، انهار طبیعی ، مسیلها ، مرداب هاو برکه های طبیعی با موافقت وزارت نیرو بلامانع است ولی مسئولیت حفاظت آنها با دستگاههای ذیربط خواهدبود.

ماده 13-وزارتخانه ها وموسسات وشرکتهای دولتی وشهرداریها وهمچنین سازمانها ونهادهای وابسته به دولت مکلفند قبل از اجرای طرحهای مربوط به خود وصدور پروانه لازم بستر وحریم رودخانه ها وانهار ومسیل ها ومرداب ها وبرکه های طبیعی را استعلام نمایند هر نوع تصرف در بستر وحریم منوط به موافقت کتبی وقبلی وزارت نیرو است. متخلفان از این ماده طبق مقررات موضوعه تعقیب و مجازات خواهند شد .

ماده 14-هرگاه حریم رودخانه ها وانهار ومسیل ها وبرکه های طبیعی وراههای اصلی وفرعی موجود تداخل نمایند قسمت مورد تداخل برای تاسیسات طرفین مشترکا مورد استفاده قرارخواهد گرفت.

ماده 15– حریم کانال ها ، انهار احداثی وسنتی و شبکه های آبیاری و زهکشی با توجه به ظرفیت آن ها طبق جدول زیر از طرف وزارت نیرو یا شرکت های تابع آن برایهر طرف تعیین می گردد و این حریم از منتهی الیه دیو.اره آن ها می باشد :
ظرفیت کانال ها ، انهار مستحدثه و شبکه های آبیاری و زهکشی .
الف- آبدهی (دبی) بیش از 15 متر مکعب در ثانیه- میزان حریم از هر طرف 12 تا 15 متر
ب- آبدهی (دبی) از 10 تا 15 متر مکعب در ثانیه- میزان حریم از هر طرف 8 تا 12 متر
پ- آبدهی (دبی) از 5 تا 10 متر مکعب در ثانیه- میزان حریم از هر طرف 6 تا 8 متر
ت- آبدهی (دبی) از 2 تا 5 متر مکعب در ثانیه- میزان حریم از هر طرف 4 تا 6 متر
ث- آبدهی (دبی) از یکصد و پنجاه لیتر تا 2 متر مکعب در ثانیه- میزان حریم از هر طرف 1 تا 2 متر
ج- آبدهی (دبی) کمتر از یکصد و پنجاه لیتر در ثانیه- میزان حریم از هر طرف 1 متر
الف- حریم لوله آبرسانی تا قطر پانصد میلیمتر کلاً 6 متر (3 متر از هر طرف نسبت به محور لوله)
ب- حریم لوله از پانصد تا هشتصد میلیمتر کلاً 8 متر (4 متر از هر طرف نسبت به محور لوله)
پ- حریم لوله از هشتصد تا یکهزار و دویست میلیمترکلاً 10 متر (5 متر از هر طرف نسبت به محور لوله)
ت- حریم لوله از یکهزار و دویست میلیمتر به بالا کلاً 12 متر (6 متر از هر طرف نسبت به محور لوله)
در صورتی که لوله های آبرسانی به موازات و در حریم یکدیگر نصب گردند ، حد خارجی حریم به اعتبار قطر آخرین لوله منظور می شود .
تبصره 1- کانال ، انهار ، شبکه های آبیاری و زهکشی و انهار طبیعی و احداثی واقع در داخل مزارع و باغ ها تا مساحت یکصد هکتار که برای آبیاری همان مزارع و باغ ها مورد استفاده است ، دارای حریم نیستند .
تبصره 2- در مواردی که در طراحی کانال ، تأسیسات تبعی ( راه سرویس ، گل انداز ، زهکش و غیره) در یکطرف و یا طرفین آن منظور شده باشد ، حریم مرتبط به فاصله (2) متر از منتهی الیه تأسیسات مذکور برای حفاظت آن ها در نظر گرفته می شود ، ولی در هر حال فاصله ای که تأسیسات تبعی مذکور به انضمام دو متر حریم مقرر در فوق در آن قرار دارد ، نباید از میزان مقرر در این ماده کمتر باشد .