پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
به عبارتی دیگر، مشخصات محلی و احتیاجات ساکنان شهر و موسسات و نهادهای مستقر در شهر، اساس تعیین معیارهای مکانی کاربری زمین شهری بشمار می رود.
فعالیت مردم در سطح خرد تا کلان در بخش‌های گونه‌گون تجاری، خدماتی، صنعتی و فرهنگی، پدید آورنده فرم فیزیکی شهر و منطقه شهری است.
در یک تقسیم بندی کلی می‌توان نظام کاربری زمین شهری را به چهار عرصه سکونتی، اشتغال، اوقات فراغت. و ارتباطات دسته‌‌بندی کرد. شبکه ارتباطی خطوط رابط و اتصال بین سه عملکرد دیگر است که با یکدیگر استخوانبندی یک شهر را تشکیل می‌دهند.
در مکانیابی عملکردهای شهری، شش معیار ملاک برنامه‌ریزی کاربری زمین شهری قرار می‌گیرد:
1ـ سازگاری؛ 2ـ آسایش؛ 3ـ کارآیی؛ 4ـ مطلوبیت؛ 5ـ سلامتی؛ 6ـ ایمنی
1ـ سازگاری
عمده‌ترین تلاش شهرسازی، مکانیابی برای کاربریهای گوناگون در سطح شهر و جداسازی کاربریهای ناسازگار از یکدیگر است.
کاربریهایی که دود، بو، صدا و شلوغی تولید می‌کنند، باید از کاربریهای دیگر، به ویژه کاربریهای مسکونی، فرهنگی و اجتماعی جدا شوند. کاربریهای ناسازگار مانند کاربریهای دود، بو، صدا، هتل، کشتارگاه، کارگاه چوب بری و … بایستی از کاربریهای مسکونی، آموزشی، بهداشتی، مذهبی، فرهنگی فاصله داشته باشند.
هدف از سازگاری، مکانیابی یا انتقال کاربریهای ناسازگار از سازگار است. مثلاً جدا کردن کاربری صافکاری (کارگاهی) از مسکونی یا چوب بری از مسکونی ضروری است.
2ـ آسایش
در استانداردهای مکانیابی، دو عامل فاصله و زمان، واحدهای اندازه‌گیری میزان راحتی و آسایش هستند. مقولاتی مانند فاصله نزدیک یا فاصله نزدیک یا فاصله راحت برای زندگی، فواصل پیاده، قابلیت دسترسی به خطوط حمل و نقل و تأسیسات و تسهیلات شهری، معمولاً مفهوم راحتی و آسایش دارند. سهولت دسترسی به تسهیلات و خدمات شهری مورد نیاز کاربریهای متفاوت و دور از مزاحمتهای برخی کاربریهای پر ازدحام از عوامل آسایش محسوب می شوند.
3ـ کارآیی
الگوی قیمت زمین شهری، عامل اصلی و معیار اساسی تعیین مکان کاربری زمین است. هر نوع کاربری از لحاظ اقتصادی و سرمایه‌گذاری، برایند قیمت زمین و وضعیت آن از نظر آماده سازی و مخارج آبادانی است که با روش تحلیل هزینه ـ فایده (cost-Benefit Analysys) مشخص می شود.
4ـ مطلوبیت
عامل دلپذیری و مطلوبیت، یعنی کوشش در حفظ عوامل طبیعی، مناظر، کشودگی فضاهای باز و سبز، چگونگی شکل گرفتن راهها، ساختمانها و فضاهای شهری است.
این عامل از نظر طراحی سیستم راههای ارتباطی نیز اهمیت خاصی دارد. شبکه راهها و جهتگیری آنها می‌تواند به گونه‌ای باشد که عابران پیاده و سواره بیشترین مناظر زیبا و فرح‌انگیز طبیعی درون شهری و پیرامون شهر را ببینند و از آن لذت ببرند.
5ـ سلامتی (شهر سلام)
امروزه برای بهبود فضاها و ساختمانها و اماکن صنعتی، رعایت استانداردهای اجرایی بهداشت و محیط زیست نقش مهمی دارد. استانداردهای شهر سالم و مقررات معروف به اثرات محیطی (معیارهای سنجش پیادمها و اثرات محیطی (Environment Impoct Standard) هرگونه فعالیت شهری را از نظر محیط زیست، حراست از آسایش اجتماعی و حفاظت از میراث فرهنگی مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
بدین ترتیب با اعمال ضوابط محیطی و بهداشتی، عوامل مزاحم صنعتی و هر نوع عملکرد تولیدی یا خدماتی و خق احداث برگراهها، تیمرنالها و فرودگاهها بطور عملی تحت کنترل درمی‌آید و این استانداردها روبه روز اهمیت بیشتری می‌یابد، بطوری که معیارهای پاکیزگی و کنترل محیط از عوامل اصلی و تعیین کننده در هر طرح استفاده از زمین به شمار می روند.
6ـ ایمنی
عوامل امنیتی، استانداردهای خاصی را در تعیین محل فعالیتهای شهری پیشنهاد می‌دهند. استانداردهای امنیتی بطور کلی به حفاظت تاسیسات شهری و دفاع از شهر در مقابل حمله‌های احتمالی جنگ بستگی دارد.
تجمع تاسیسات صنعتی شهر در یک منطقه خاص صنعتی، عملاً با سیاست دفاعی شهر مغایرت دارد. زیرا هنگام حمله نظامی به شهرها، تخریب مناطق صنعتی، فرودگاهها و مراکز استراتژیک حمل و نقل و ارتباطات، از جمله اهداف نظامی دشمن بشمار می روند. بنابراین همجواری این کاربریها (عملکردها) با مناطق مسکونی خطرناک بوده، باید از نواحی مسکونی فاصله داشته باشد.
پیش‌بینی شیوه تخلیه شهر در زمان بروز خطر، پیش‌بینی پناهگاهها و چگونگی توزیع آنها در شهر و همچنین شیوه هدایت جمعیت بسوی آنها اهمیت پرامتری بسیار دارد.
حفاظت و ایمنی شهر در مقابل سوانح طبیعی مانند سیل، طوفان و زلزله نیز که در معیارهای مکانی فعالیتها و کاربریهای متفاوت موثر است. براساس این معیارها، به طور کلی حریم مسیل‌ها، نهرها و رودخانه‌ها در سطح شهر با انجام تحقیقات هیدرولوژی مشخص می شوند.
و از احداث هرگونه ساختمان و فعالیت تثبیت شده در حریم آنها جلوگیری می شود. از حریم دریاها نیز هم از نظر حفاظت از محیط زیست و مناظر طبیعی، و هم از نظر ایمنی در برابر طوفان و طغیان دریا حراست می شود و اجازه احداق تأسیسات و فعالیتها در کنار دریا با در نظر گرفتن تناسب فرم و ساختار سواحل و بنابر ضوابطی خاص داده می شود.
زلزله یکی از خطرات بزرگ در شهرها به ویژه در ایران است. هنگام وقوع زمین لرزه، گسلها فعال می شوند و سبب تخریب‌های وسیع و بروز فاجعه‌های بزرگ انسانی می‌گردند. رعایت استانداردهای پهنه‌بندی زلزله پیرامون گسلها، و همچنین به کارگیری ضوابط و مقررات ساختمانی از میزان خطر می‌کاهد. شایان ذکر است که زلزله نیز مانند حملات هوایی در جنگ، گذشته از نیروی تخریبی آن با خطر آتش سوزی، انفجار مواد سوختی، قطع لوله‌های گاز و کابلهای برق همراه است برای پیشگیری از میزان تخریب در شهرها، هنگام وقوع سیل، طوفان و زلزله، افزون بر ضوابط خاص ایمنی فنی و مقررات ساختمانی، باید ضوابط مکانیابی فعالیتها و استقرار عملکردهای شهری نیز رعایت شود و از قرارگیری کاربریهای ناسازگار، مزاحم و یا خطرناک در مجاور یکدیگر جلوگیری به عمل آید.