پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
مقاله رایگان معماری و مرمت ابنیه – خانه امام جمعه تهران – بخش اول
خانه امام جمعه
این بنای تاریخی در خیابان ناصر خسرو، کوچه امام جمعه شماره 37 قرار گرفته است و به قولی متعلق به داماد ناصر‌الدین شاه قاجار بوده است.
تاریخچه:
قدمت این بنا به دوره قاجاریه و به سالهای 1280 هـ.ق تا 1300 هـ.ش میرسد و در تاریخ 26/8/75 به ماده 1772 در فهرست آثار ملی ثبت گردید.
موقعیت جغرافیایی:
ساختن در محدوده بافت تاریخی تهران طول شرقی 8، 252، 51 و عرض شمالی خیابان ناصری (ناصر خسرو) روبروی وزارت دارائی در کوچه‌ای باریک به نام کوچه امام جمعه قرار گرفته است. محله‌ای که این خانه در آن واقع شده در گذشته‌های دور به نام محله عودلاجان شهرت داشته است و تکیه دولت سابق هم در همین محله وبا اندکی فاصله از خانه امام جمعه قرار داشته که امروزه نشانه‌های معماری آن محور شده است. (قابل ذکر است که توضیح محلات قدیمی تهران در بخش اول این نگارش آمده است.)
مشخصات ساختمان: این بنا دارای بخش اندرونی و بیرونی است که امروزه بخش اندرونی تبدیل به مدرسه شده است (در ضلع جنوبی) و فقط بخش بیرونی که رد پشت اندرونی است باقی است که به عنوان خانه امام جمعه شهرت دارد. در ابتدا راهرو باریکی از کوچه به داخل حیاط منتهی می شود و رد وسط حیاطت حوض سنگی قدیمی به ابعاد 15/9 * 65/4 متر، جلوه و رونقی به حیاط بخشیده، کف حیاط نی با آجر فرش شده است. مساحت این قسمت 789 متر مربع است که در دو طبقه و با زیربنای 320 متر مربع در هر طبقه بنا شده است. طبقه اول شمال بخشهای، تالار تابستانی، حوض خانه، توالت و دستشوئی، ایوان شمالی جنوبی و پله‌های دسترسی به طبقه دوم، دو اتاق گوشواره و یک پستو یا انباری، که مساحت تالار (75/5 * 10/9) متر و با کف‌فرش آجری می‌باشد، گوشواره‌ها که در دو طرف حوض خانه به ابعاد (75/2 *90/5 و 65/2 * 40/3) مترمربع که با آجر مفروش شده است. کف قسمت حوضخانه با کاشی سفید و آبی مفروش می‌باشد و مساحت حوضخانه 580 متر مربع است. در این قسمت درهای چوبی قدیمی که فرسوده شده بود تعویض و دربهای جدید نصب شده است سقف این بخش هم ساده و دارای اندود گچ می‌باشد، سقف این قسمت به طور کامل مرمت شده و عملیات تیر ریزی صورت گرفته است.
طبقه دوم با مساحت 320 متر مربع زیر بنا دارای ایوان، تالار تابستانی، تالار زمستانی و اتاقهای خصوصی می‌باشد. ایوان ستوندار با سر ستونهای گچبری و مقرنس، دارای کف آجری می‌باشد.
تالار تابستانی یا شاه نشین این طبقه شامل تالار به ابعاد 15/9 *70/4 متر و اندرونی به ابعاد 50/2 * 80/5 می‌باشد. این قسمت دارای تزئینات مقرنس آینه‌کاری، آینه‌کاری، گچبری و نقاشیهایی به سبک اروپایی است که در بدنه و سقف این تالار دیده می‌شود. اندرونی این قسمت دارای دو بخاری در دو طرف است. و همچنین پستوئی در ضلع شرقی قسمت اندرونی قرار دارد، نور این قسمت توسط پنجره‌های بزرگ (سه‌دری) تأمین می‌گردد.
قسمت تالار زمستانی به ابعاد 60/5*10/9 متر که در مقابل تالار تابستانی قرار گرفته (ارسی دو اشکوبه میان این دو تالار وجود دارد). مقرنسهای زیبایی در دو صفحه با ابعاد (10/2 * 60/2) را دارا است. در طرفین این تالار اتاقهای خصوصی با تزئینات گچبری و آینه‌کاری واقع شده است.
دانلود فایل مرمت و برداشت از بناهای تاریخی خانه امام جمعه تهران
مشخصات و امتیازات
طبقه فوقانی این بنا دارا گچبریهای زیبا و قابهای نقاشی و آینه‌کاری‌های نفیس است که بدنه و سقف و دیواره‌های تالار را زینت داده‌اند. ارسی‌های قدیمی چوبی با شیشه‌های رنگی الوان در مشبک‌های بی‌بدیل از تزئینات مهم تالار به شمار می‌رود. (که در زمان جنگ تحمیلی در اثر اصابت موشک صدمات فراوان دیده است)
امتیاز اصلی و مهم این بنا، مانند اکثر بناهای دوره قاجار در شهرهای مختلف من جمله تهران، شیراز، اصفهان و کاشان و …. به کارگیری عنصر گچ به عنوان تزئین و همین‌طور آینه و عکسهای الوان فرنگی در ما بین آنهاست. و اما برجسته‌ترین عنصر ساختمانی با ارزش در بنا ارسی نه لنگه‌ای است که فضای تالار اصلی را از ایوان جدا می‌سازد و همین طور ارسی دو طبقه‌ای که میان تالار اصلی (زمستانی) و تالار شاه نشین (تابستانی) قرار گرفته است که از ارسی جدا کننده تالار اصلی و ایوان سالمتر است.
ارسی مابین تالار زمستانی و ایوان ظریف‌ترین آلت چینی‌های ممکن و مقدر چوبی در غالب نقش‌های تحصین بر انگیزه گره همراه با شیشه‌های الوان به کار رفته است. متأسفانه این بخش از بنا پس از اصابت راکت به خانه همجوار در فاصله 50متری، به هنگام جنگ تحمیلی تا میزان 80 درصد متلاشی شد و بدینگونه یکی از خوش نقش‌ترین آثار هنرهای وابسته به معماری ایران در شرف انهدام قرارگرفت.شاید عمده‌ترین ویژگی شاخص در معماری منزل امام جمعه تلفیق هماهنگ و مناسبی است که معمار سازنده بنا بین معماری سنتی و عناصر فرنگی ایجاد نموده است.
نوع مالکیت
این بنا قبل از انقلاب از جانب مالک به وزارت فرهنگ و هنر اهداء گردید و هم اکنون این بنا در اختیار میراث فرهنگی تهران قرارداد واگذاری بنا به شهرداری تهران که در تاریخ 16/2/73 به امضاء رسیده است. به علت مشکلات ناشی از احداث پارکینگ طبقاتی که از سوی سازمان حمل و نقل ترافیک شهرداری تهران انجام یافت. فی‌الحل به اجرا نرسیده است. این قرارداد ساختمان را به مدت ده سال به شهرداری تهران با اجازه بهایی مشخص واگذار می‌کند.
مقدمات انجام شده در مورد حریم بنا با ذکر مشخصات:
- تملک بنا توسط وزارت فرهنگ و هنر
- نقشه‌برداری کامل از بنا
- انجام تعمیرات در دوره‌های مختلف
- انعقاد قرارداد واگذاری جهت احیا و بهره‌بروری از بنا باشهرداری
- پی‌گیری حقوقی جهت احداث پارکینگ طبقاتی در مجاورت بنا
- تهیه مدارک ثبتی بنا
دوره‌های ساختمانی و اقدامات مرمتی بر روی آن
بنا در هنگام تحویل فاقد بخش اندرونی بوده و این بخش از ساختمان در دهه 30 از بنا منفک و به جای آن مدرسه فعلی بر پا شده است از اینرو همین طور نیز که ذکر شد خانه امام جمعه فعلی تنها شامل بخش بیرونی بنا است. پس از طی مراحل انتقال مالکیت بنا به وزارت فرهنگ و هنر ارسال 48 تا 50 نخستین دوره تعمیراتی بنا در غالب استحکام بخشی و تعمیر اساسی خرپای شیروانی از جانب سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران صورت گرفت. در برنامه استحکام بخشی صفحه سقف طبقه هم‌کف و طبقه فوقانی بنا با ایجاد پوشش تیرریزی آهنی و طاق ضربی تقویت گردید. از سال 52 با شکل‌گیری دفتر سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران در تهران مجدداً فعالیتهای مرمتی بنا آغاز گردید. این تعمیرات بیشتر متوجه تزئینات بنا بود مقرنسهای ایوان جنوبی، گچبریهای حوضخانه (در این بنا حوض خانه فاقد تزئینات گچبری است و احتمالاً منظور، انجام تعمیرات در اندود گچ بوده است)، آینه‌کاری، گچبریهای شاه‌نشین وارسی‌های طبقه فوقانی در این دوره از تعمیرات که تا قبل از انقلاب اسلامی به طول انجامید مورد مرمت اساسی قرار گرفتند تا اینکه افنجار بمب در میدان توپ خانه در سال 1360 و سرانجام اصابت راکت در خانه مجاور این بنا در فاصله 50 متری آن به هنگام بمباران شرها در جنگ تحمیلی عمده‌ترین آسیبها را متوجه بنا ساخته. البته تعمیرات اساسی بنا مانع از انهدام سازه آن گردید اما ارسی نه لنگه ارزشمند و بی‌نظیر بنا در اثر این عوامل منهدم گردید، قسمتی از تزئینات گچبری و آئینه‌کاری سقف شاه‌نشین شمالی نیز در این حادثه از بین رفت اما این بخشها بلافاصله در طی سال 67 تا 70 مرمت و بازسازی گردید. آخرین اقدام تخریب در خصوص بنا در سال 74 به واسطه ایجاد پارکینگ طبقاتی در خانه مجاور امام جمعه (در ضلع غربی متوجه بنا گردید و در اثر گودبرداری اتاق غربی حیاط که متصل به ساختمان اصلی نبود به طور کامل فرو ریخت احداث این پارکینگ از سوی میراث فرهنگی مورد اعتراض قرار گرفت و پیگیریهای مکرر به تقلیل طبقات ساختمان در حد یک طبقه روی زمین انجامید.