رابطه بهره وری و کنترل کیفیت

چکیده :

((بهره وری )) معیاری کلیدی برای ارزیابی عملکرد فعالیت ها و نظام های اقتصادی و اجتماعی و (( کیفیت )) هنر خوب تولید کردن است بهره وری و کیفیت در واقع دو روی یک سکه اند و مفهوم آن ها محدود به تولید کالای کارخانه ای نیست بلکه در مفهوممی وسیعتر کلیه فعالیت های واحدهای صنعتی از جمله فروش ، بازاریابی ، اداری ، مالی مهندسی و حتی وسیعتر از آن همه کار و فعالیت ها در کل یا جزء نظام ها را در بر می گیرد .

معیارهای بهره وری و کیفیت نشان دهنده ی قدرت و توانایی تولید و رقابت یک موسسه و در سطح ملی نیز نشان دهنده ی میزان اقتدار یک ملت برای حضور و ایفای نقش در بازارهای جهانی است . لذا بهره وری و کیفیت در دهه های اخیر نقش تعیین کننده ای در مبادلات جهانی یافته اند. بهبود بهره وری و کیفیت بهتر امروزه به یک جنش یا حرکت ملی در برخی از کشورهای به سرعت در حال توسعه تبدیل شده است . و به عنوان یکی از محورهای اساسی توسعه ، سرمایه گذاری های زیادی در این راستا انجام می شود در کشور ما نیز در طی سال های اخیر فعالیت های متناسبی برای ایجاد جنبش بهره وری و توجه به کیفیت انجام گرفته که بخش صنعت بطور طبیعی بیشترین نقش را داشته و باید داشته باشد .

 

 

 

 

 

 

مقدمه

خوشبختی ، سعادت ، بهروزی هر ملتی وابسته به کار و تلاش همه اقشار جامعه بوده و بهره وری معیاری برای ارزیابی عملکرد این فعالیت ها و تلاش ها در بخش های مختلف اجتماعی – اقتصادی است . بهره وری بوسیله نسبت مطلوبیت های حاصله ( ستاده ها ) بر منابع و آنچه که برای حصول به نتیجه صرف شده ( داده ها ) بیان می شود این نسبت یکی از مهمترین شاخص های ثمربخشی است .

اما امروزه بهره وری فراتر از یک معیار ، به عنوان یک فرهنگ و نگرش به کار و زندگی مطرح شده و بهبود ان فشاء اصلی توسعه اقتصادی است . در حال حاضر تقریباً تمامی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه سرمایه گذاری های زیادی در جهت بهبود و ارتقاء بهره وری انجام داده اند اما در کشور ما اهمیت و ارزش بهره وری به درستی شناخته نشده است . به عبارت دیگر هنوز فرهنگ و نگرش بهره وری بر جامعه حاکم نبوده و لازم است در این زمینه قدم های اساسی و موثری برداشته شود .

در این مقاله سعی شده است که نقش موثر مفهوم بهره وری به کیفیت مشخص شود و امید است این تلاش نا چیز سهمی هم چند اندک در توسعه کشور و بهبود وضعیت شاخص های بهره وری و سطح کیفیت فراورده های این مرز و بوم کهن قرار گیرد .

 

 

تعریف بهره وری :

قبل از توضیح در خصوص مفهوم بهره وری و نهایتاً ارائه تعریفی کاربری از این واژه بهتر است واژه بهره وری از نظر لغوی مورد بررسی قرار گیرد .

بهره وری در زبان انگلیسی به معنای قدرت تولید ، باوری و مولد بودن است . و این واژه در زبان فارسی به معنای بهره به ، سود بردند و کامیاب است .

بهره وری را می توان به عنوان رابطه ی بین حجم تولیدی که در مدت معینی به دست آمده و حجم کامل عواملی که در جریان تولید به مصرف رسیده اند تعریف نمود .

مدیریت بهره وری :

اگر بهره وری را از منظر مدیریت نگاه کنیم باید به 2 نکته توجه گردد :

اولاً : حرکت و فعالیت صحیح به سوی بهره وری بیشتر ، زائیده اِعمال صحیح مدیریت به عنوان یک علم است .

ثانیاً : هدف نهایی از بکارگیری علم مدیریت دستیابی به سود بیشتر در زنان کوتاهتر و با هزینه کمتری در چارچوب یک هدف سازمانی است .

در چنین تلقی از مدیریت ، می توان با اندکی تسامح گفت :

مدیریت بهره وری عبارت است از (( طراحی و انجام مجموعه تلاشی نظام مدد برای هر چه بهینه تر کردن روابط متقابل عوامل انسانی و غیر انسانی در جهت تحقق مطالبته مأموریت های سازمانی))

تعریف کیفیت :

وقتی از کیفیت سخن به میان می آید ابتدا کیفیت تولید در ذهن انسان تلاعی می شود در جامعه ما نیز سر درگمی قابل توجهی در مورد کیفیت وجود دارد و اصطلاح کیفیت بدون توجه به اینکه آیا منظور به کیفیت طراحی یا کیفیت انطباق است به کاربرده می شود .

1-به طور کلی کیفیت به معنای این است که اطمینان حاصل شود که محصول به طور رضایت بخشی قادر است خواسته های مورد انتظار را به طرف کند .

کنترل کیفیت جامع :

مدیریت کیفیت جامع فرایندی متمرکز به مشتریان ، کیفیت محور ، مبتنی به حقایق و متکی به قیمت های کاری است ، که برای دستیابی به اهداف راهبردهای سازمان از طریق بکارگیری بهینه کلیه عوامل تولید موضوعیت می یابد و توسط مدیریت عالی سازمان رهبری می شود بنابراین کنترل کیفیت جامع یک فلسفه ی فرایند گرا است که اجرای صحیح آن در سازمان مستلزم به وجود آگاهی لازم در سطوح مختلف سازمانی و فراهم آمدن بسته های مناسب فرهنگی می باشد.

رابطه ی بین بهبود کیفیت و بهره وری :

سازمان هایی که از کیفیت به عنوان استراتژی تجاری استفاده می کنند و از برنامه های بهبود کیفیت موثری نیز برخوردار هستند بازده مالی خوبی را تجربه می نمایدند مصرف کنندگان معمولاً احساس می کنند که محصولات یک شرکت از لحاظ کیفیت نسبت به شرکت های دیگر برتری دارد و بر اساس چنین معیاری تصمیم گیری می کنند . برنامه های بهبود کیفیت مناسب و موثر باعث افزایش نفوذ در بازار ، ارتقاء بهره وری و کاهش هزینه های کلی ساخت و خدمات  می گردد در نتیجه کیفیت یک عامل کلیدی جهت دستیابی به موفقیت های تجاری ، رشد و جایگاه رقابتی بهتر محسوب می گردد.

 

چرا بهره وری و کیفیت ؟

سال هاست که بهره وری برای همه ی دولت ها و شرکت ها موضوعی کلیدی به شمار می آید این به دلیل تأثیر بهره وری درتوسعه اقتصادی و اجتماعی و اهمیت آن به عنوان یک منبع در آمد و یک هدف پیوند دهنده است که بهبود همکاری مدیریت نیروی کار و مشارکت کارگران را موجب می شود و همچنین معیارهای رقابت نهاد اقتصادی و فرمول بندی راهبردی دراز مدت در جهت کاهش فقر و افزایش حقوق انسانی و مردم سالاری اقتصادی را فراهم می کند .

توجه به کیفیت اهمیت دارد ، زیرا کیفیت بخشی اساسی از بهره وری در واقع عامل عمده ی ان امت به خصوص اگر علاوه به کیفیت محصولات ، به کیفیت کل کسب و کار و سیستم ها و عناصر تولید – راهبرد ، سازماندهی ، افراد ، تکنولوژی ، فرایندها و … نیز بیندیشیم .

اگر تمامی طرف های ذی نفع هدف های بهره وری و کیفیت را بپذیرند ، این هدف ها به ابزارهای مهمی برای توزیع عادلانه ثروت ، روابط صحیح صنعتی و مشارکت مردم سالاری کارگران تبدیل می شود .

ماهیت مدیریت بهره وری و کیفیت :

بهره وری و کیفیت دو مورد از مهمترین اهداف و از شاخص های تعیین عملکرد موسسه های تجاری هستند بهبود کیفیت و بهره وری باید جزء مسائل اصلی در تمامی سطوح سازمان باشد و همه کارکنان شرکت در تمامی سطوح و در تمام واحدها و بخش ها در آن شرکت داشته باشند و هرکس با درگیری دراجرای راهبردها و برنامه های هماهنگ شده در رسیدن به اهداف مشخص و تعریف شده بهبود شرکت شرکت داشته باشند .

بهره وری ، استفاده کارآمد و موثر از منابع ( نیروی کار ، سرمایه ، زمین ، مواد ، انرژی ، اطلاعات ، زمان و … ) در تولید محصول و خدماتی است که نیازها و خواسته های استفاده کنندگان را به آورد می سازد این مفهوم گسترده ی بهره وری ارتباط نزدیک آن را با کیفیت معلوم می کند کیفیت میزان تطابق محصولات یا خدمات با استانداردها علت بهره وری شامل استفاده از منابع و فرایندهای با کیفیت بالا به منظور تولید ستاره هایی است که کیفیت ثابت یا بهتر دارند از این رو بهبود کیفیت به معنی بهبود بهره وری است و بهبود بهره وری به معنی بهبود کیفیت .

تاثیر بهبود کیفیت بهره وری :

ژاپنی ها دریافتند که سطح کیفیتی که با حذف ورودی نیروی کار اضافی برای دوباره کاری و پرهیز از اتلاف انرژی و مواد در تولید کالای ناقص حاصل می شود ممکن است به کاهش هزینه نیز بیانجامد . به علاوه این کاهش هزینه وقتی در قیمتها منعکس شود به افزایش فروش منجر می شود . حفظ پیوسته کیفیت بالا در بازار به عرصه کننده ی کالاها یا خدمات امکان و تثبیت نام در بین مشتریان می دهد که این عاملی است که در دراز مدت باعث بهبود یا به عبارتی افزایش بهره وری می شود . ( البته باید توجه کرد که برای این گونه فعالیت ها لازم است که پیگیری مستمر از طریق ایجاد فرهنگ خاص خود فراموش نشود ) .

تاثیر نظام های کیفیت و استانداردها در بهبود بهره وری و کیفیت :

تحمیل نیازمندی های صرف خریداران به عرضه کنندگان به خاطر تنوع فراوان آن ها ، مخصوصاً برای تولید کنندگان کوچکتر مشکلاتی را بوجود می آورد این مسئله سبب بالا رفتن هزینه ها و کاهش بهره وری می گردد بدون اینکه افزایش کیفیت را به همراه داشته باشد . بنابراین بخش هایی نظیر صنایع سازنده ی تجهیزات هوشمند یا سازمان هایی نظیر سازمان ناتو بدواً شروع به تدوین استانداردهای صنعتی یکنواخت و هماهنگ برای نظام های کیفیت نمودند که برای تولید کنندگان بسیار مفید واقع گردید اما متأسفانه در برخی از کشورها مثل آلمان استانداردهای صنعتی به حدی قوی شدند که خود مانعی را در برابر استانداردهای بوجود آورده است . این استانداردهای نظام کیفیت مسائل کنترل کیفیت ، برنامه ریزی کیفیت ، تضمین کیفیت و همچنین برخی مسئولیت های مدیریت ( خط مشی / اهداف / مسئولیت سازماندهی و … ) را مد نظر دارد اما تقریباً به طور کامل ارتقا کیفیت را شامل نمی شود .

عوامل و موانع بهره وری و کیفیت :

• نبود فرهنگ بهره وری / کیفیت
• سطح پایین انطباق با استانداردها و مقررات
• مخالفت اتحادیه های تجاری با بهره وری بیشتر به دلیل ترس از علت دادن شغل
• تنوع بیش از حد و گوناگونی محصول
• شرایط کار ضعیف
• نیروی انسانی مازاد ، کمبود کارگران ماهر
• امکانات ناکار آمد
• بهره برداری ضعیف ، قدیمی بودن کارخانه و ماشین آلات
• و …

مسائل بهره وری و کیفیت در عمل :

مسائل p&d که مدیران با آنها مواجه اند در چهار مقوله ی زیر می گنجد .

• تکنولوژی :به مواردی که به محصولات یا خدمات مربوط می شوند .
• روش شناسی / سیستم ها : مسائلی که به سیستم های مدیریت مربوط می شوند .
• شایستگی افراد : مسائلی که به دانش ، مهارت ، نحوه برخورد کارکنان مربوط می شود
• فضا یا جو عملیاتی : آنچه به فرهنگ و شیوه ی مدیرت مربوط می شود .

 

 

 

مدل سازمانی بهره وری و کیفیت جامع

بهره وری و کیفیت جامع

فرصت

توانایی

تمایل

فضای عملیاتی

شایستگی

روش شناسی

تکنولوژی

 

 

نتیجه گیری :

بهره وری در سازمان تابع و نتیجه ی کارایی مدیریت است که با مدیریت خود مترادف است . افزایش بهره وری و حفظ رشد آن هدف و مسئولیت اصلی مدیریت است . در مواقع ایجاد شرایط مناسب برای سطح کارکرد بالاتر اساس بهره وری است . بنابراین در سازمان همواره باید گله گاه ها و حوزه های امکان بهبود شناسایی شوند اهداف بهبود بهره وری و سطوح مطلوب کیفیت باید تعیین و برنامه ها و راهبردهای دستیابی به آنها تنظیم شوند باید سیستم های سازمانی و محیط عملیاتی لازم برای پیشبرد و تداوم پژوهش برای بهبود به وجود آید نگرش ها و شایستگی های هر یک از اعضای سازمان ، باید از طریق آموزش صحیح و مدیریت منابع انسانی ایجاد شود و مکانیسم های برای به بکارگیری تمام سطوح سازمانی و سطوح سازمانی و مشارکت همه جانبه در این روند ایجاد شود همچنین باید برنامه هایی برای بهبود بهره وری و کیفیت اجرا شود و نظارت و ارزیابی مداوم به دستاوردهای بهره وری و کیفیت صورت پذیرد تا شناسایی حوزه هایی که امکان بهبود بیشتر در آنها وجود دارد ممکن شود به طور خلاصه برای استمرار بهبود لازم است یک سیستم مدیریت کیفیت و بهره وری وجود داشته باشد .

 

 

منابع :

• کنترل کیفیت آماری ، تالیف : ( اگلاس سی ، مونتگو مری ، ترجمه دکتر رسول نور النساء ، چاپ هشتم ، 1386 )
• مدیریت بهره وری و کیفیت ، تالیف : گروه مولفان ؛ ویراستاران جوزف پروکوپنکو ، کلاوس نورث ترجمه گروه مترجمان – تههران : بصیر ، 1378 .
• کنترل کیفیت جامع ، تالیف : جنی والر ، درک آلن ، اندریوبر نزا ، ترجمه و تلخیص ابوالفضل کزازی ، تهران موسسه آموزش عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی ، 1382 .
• آشنایی با مدیریت بهره وری ( تجزیه و تحلیل ان در سازمان ) ، تالیف : دکتر غلامرضا خاکی ، تهران ، کانون فرهنگی انتشاراتی سایه نما ، 1376 .
• بهره وری و تجزیه و تحلیل آن در سازمان ، تالیف طاهری
• بهره وری و کیفیت در اداره ، تالیف : آنتوی بک ، پل ایستین – دیوید شای ، ترجمه طرح مطالعه ی بهره وری در صنعت
• مدیریت ارشد و کیفیت ، تالیف : هانش دیتر زگیتزی ، ترجمه مهندس مسلم خرد