پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
دانلود مقاله مشارکت مردمی در طرح های اسکان غیررسمی و بافت های فرسوده شهری از تخیل تا واقعیت
چکیده
مشارکت در معنای عام خود درگیری آحاد مردم و دست اندرکاران بازسازی و نوسازی بافتهای فرسوده در فرایند و روند تهیه و اجراء طرحهای نوسازی و بازسازی است. در حالیکه این مفهوم در تئوری توسط دستاندرکاران و مسئولان و برنامهریزان پذیرفته شده، اما در عمل فرایند تهیه طرحها از شناخت مسأله و تدوین چشمانداز و راهبردها گرفته تا ارائه راهحلهای پیشنهادی و تا اجراء (اگر به این مرحله برسد!) به گونهای است که کمتر جائی برای مشارکت مردم و سایر بازیگران عرصه نوسازی و بازسازی فراهم آورده است. مسیر گردش کار و روند تهیه، بررسی و تصویب طرحها نیز آسیبهایی را موجب میشود که عملاً بدون حضور مردم و نهادهای ذیربط زمینه و عرصه مشارکت را به حداقل تقلیل میدهد. نتیجه آن ناکارآمد شدن طرحها و فقدان مکانیسمهای مشارکتی است که عملاً تحقق پذیری طرحهای نوسازی بافتهای فرسوده را با مشکلات جدی مواجه کرده است. در این مقاله تجربه دو طرح تهیه شده با دو فرایند و نگاه متفاوت از نگاه فرایندشناسی طرح و جایگاه و امکانپذیری مشارکت مردمی مقایسه شده است: اسکان غیررسمی کرج با شرح خدمات 5 مرحلهای با عنوان توانمندسازی و خاک سفید با شرح خدمات 3 مرحلهای با عنوان طرح منظر شهر. این مقاله پس از طرح زمینه نظری در رابطه با مفهوم و مبانی مشارکت در بازسازی و نوسازی بافتهای فرسوده و آسیبهای طرحهای تهیه شده (با استناد به تجربههای محقق و تیم پژوهشی) از منظر تحقق مشارکت پیشنهاداتی در رابطه با فرایند و روند تهیه تا اجراء این طرحها از منظر مشارکت ارائه خواهد داد.
واژگان کلیدی: مشارکت مردمی، فرایند برنامهریزی و طراحی، بافتهای فرسوده شهری اسکان غیررسمی، نوسازی و بازسازی
الف) مبانی نظری مشارکت: مرور مفاهیم و دیدگاههای مرتبط با مشارکت مردمی
الف – 1) تعاریف و مفاهیم مرتبط با مشارکت
ریشه‌های مفهومی مشارکت را می‌توان در تمدن بین النهرین (سومری‌ها) جست. در عصر حاضر، پس از تحولات دوران نوزایی و گذر از سده‌های میانی همزمان با مهم شدن نقش مردم در جامعه، مشارکت در عرصه اجتماع در قالب اعطای حقوق برابر به همه و حق تشکیل گروهها و انجمن‌های مدنی فرصت ظهور یافت. واژه مشارکت از حیث لغوی به معنای درگیری و تجمع برای منظور خاص است. در مورد معنای اصطلاحی آن بحث‌های فراوانی شده است، ولی می‌توان جوهره اصلی آنرا درگیری در فعالیت و تأثیرپذیری دانست (علوی تبار،25:1379).
مشارکت مردم عبارت است از فرآیندی که در طی آن مردم به طور عاقلانه و با آگاهی، اراده و رغبت در زمینه‌های خاصی با قبول گوشه‌ای از مسئولیت آن بطور گروهی سعی در ارضاء نیازهای روحی و روانی فردی و گروهی خود و همیاری جهت رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده بر اساس نیازهای واقعی اولویت بندی شده با در نظر گرفتن امکانات ومحدودیت‌ها جهت هویت فردی و جمعی در جامعه است. حال اگر محدوده مشارکت را شهر در نظر گرفته و نوعی از برنامهریزی فرآیندگرا با چارچوبی مشارکتی را مدنظر قرار گیرد و عواملی چون عدالت اجتماعی، قانون، توسعه پایدار و . . . را در آن دخیل شود، برنامهریزی شهری و شهرسازی مشارکتی خواهد بود ( Forster,1999:206).
در تعریف مشارکت سه اندیشه نهفته است:
الف) درگیری ذهنی و عاطفی ب) انگیزش برای یاری دادن ج) پذیرش مسئولیت (طوسی ،1372)
1- درگیری ذهنی و عاطفی: مشارکت بیش از هر چیز دیگر، به معنای درگیری ذهنی و عاطفی بوده و تنها به کوشش‌های فیزیکی محدود نمی‌شود. در مشارکت، خود شخص نیز درگیر است و تنها مهارت و توانایی‌های وی یا امکانات فراهم شده به دست وی درگیر نیست. این درگیری روانشناختی است و نه جسمانی، انسانی که مشارکت می‌کند خود- درگیر است و نه کار – درگیر. اگر خود احساس کند به صورت واقعی در امور مشارکت داده شده است، به خود – درگیری دست می‌یابد.
2- انگیزش برای یاری دادن: شخص در مشارکت این فرصت را می‌یابد که از قابلیت‌ها، ابتکارات و آفرینندگی خود برای دستیابی به هدف‌های گروهی استفاده نماید. در واقع در مشارکت نقش اصلی با مشارکت کننده است که می‌کوشد تا توانائی های خویش را آشکار سازد.
3- مسئولیت‌پذیری: مشارکت، اشخاص را بر می‌انگیزد تا درکوشش‌های گروه خود مسئولیت بپذیرند. در واقع مشارکت هنگامی تحقق می‌یابد که بی‌تفاوتی و بی مسئولیتی جای خود را به احساس وابستگی، هم سرنوشتی و مسئولیت بدهد (علوی تبار،16:1379).
در مشارکت آنچه مهم است درگیری ذهنی و عاطفی اشخاص در موقعیت‌های گروهی است که آنان را بر می‌انگیزد تا برای دستیابی به هدف‌های گروهی، یکدیگر را یاری داده و در مسئولیت کار شریک شوند. شریک بودن داوطالبانه و بدون اجبار افراد در کار گروه به معنای احساس تعلق داشتن به آن گروه است. احساس تعلقی که باعث میشود فرد در برابر ماهیت گروه (اجتماع محلی) خود را مسئول دانسته و تمام سعی خود را در دستیابی به اهداف گروه به کار بندد.
از نظر بانک جهانی مشارکت فرایندی است که از طریق آن، بهره‌وران، کنترل خود را بر روند برنامه‌های توسعه و تصمیمات و منابعی که مرتبط با برنامهریزی است باهم تقسیم می‌کنند. در واقع بانک جهانی مشارکت را به عنوان فرآیندی تعریف می‌کند که طی آن گروه‌های ذینفع در جهت دادن به ابتکارات توسعه و تصمیم‌گیری‌ها و منابعی که در زندگی تأثیر دارد مداخله و نظارت دارند.
سازمان ملل تعریف مشابهی از فرآیند مشارکت ارائه میدهد و از آن به عنوان ابزار یاد می‌کند: مشارکت ابزاری است برای افزایش فرصت حضور مردم در فرآیند تصمیم‌گیری به نحوی که آنها را از فعالیت‌های خود منتفع سازد.
از نظر برنامه توسعه سازمان ملل مشارکت به عنوان ابزاری است برای رشد آگاهی های اجتماعی و تشویق پیشگامی در فعالیت‌های محلی به نحوی که ساختار تصمیم‌گیری محلی بتواند مداخله بومیان در موضوعاتی که مستقیماً با نیازهای آنان مرتبط است را تشویق و تسهیل نماید.
از نظر یونسکو (1994) توسعه فرایندی همه جانبه بوده، فراخوان مشارکت افراد و گروه هایی است که هم بنیان‌گذار آن هستند و هم بهره‌برداران از منافع آن. مشارکت فرآیندی است که در آن، ذی نفعان در تعیین تقدم و اولویت نیازها، سیاست‌گذاری‌ها، تخصیص منابع و یا اجرای برنامه سهیم شده، مداخله می‌نمایند (ورمزیاری،حسینی،1388).
منابع و مأخذ:
- رضایی، علی.، 1384، برنامهریزی فضایی – کالبدی پایدار سکونتگاه‌های غیررسمی با تأکید بر مطالعات اقتصادی و اجتماعی (نمونه مورد مطالعه: نسیم شهر / اکبرآباد)، استاد راهنما، راضیه رضازاده، دانشگاه علم وصنعت ایران، دانشکده معماری و شهرسازی، گروه شهرسازی.
- پیران، پرویز.، 1367، حاشیه‌نشینی در ایران، اطلاعات اقتصادی- سیاسی، سال سوم شماره اول.
- وزارت مسکن وشهرسازی، سازمان عمران و بهسازی شهری، دفتر مطالعات و تحقیقات، کمیته تخصصی (اسکان غیررسمی، شهریور 1380)
- آزادی، محمد و دیگران.، 1384، پدیده حاشیه‌نشینی (علل و راهبردها در ایران)، نشریه مددکاری اجتماعی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، سال پنجم، شماره چهارم.
- حاشیه‌نشینی در ایران (علل و راه‌حل‌ها)، 1374، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، گزارش مرحله چهارم، بخش یکم، (برنامهریزی توسعه کالبدی، مسکن و شهرسازی غیررسمی).
- خراط زبردست، اسفندیار، 1381، سکونتگاه‌های خودرو، یک راه حل یا مشکلی بدون چاره، شهرداری‌ها، سال سوم، شماره 35.
- شیخی، محمد.، 1376، تحلیل و نقش و جایگاه مشارکت مردمی در بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده شهری با تکیه بر شرایط ایران، سمینار سیاست‌های توسعه مسکن مشهد.
- وزارت مسکن و شهرسازی.، 1380، سازمان عمران و بهسازی، دفتر مطالعات و تحقیقات، کمیته تخصصی اسکان غیررسمی.
- شیخی، محمد.، 1379، تبیین فرایند شکل‌گیری و دگرگونی سکونتگاه‌های خودروی پیرامون کلانشهر تهران (مطالعه موردی: اسلام‌شهر، نسیم‌شهر و گلستان)، استاد راهنما، اسفندیار خراط زبردست، دانشگاه تهران، دانشکده هنرهای زیبا، گروه شهرسازی.
- مهندسین مشاور پرداراز، 1388، ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی و اقدامات توانمندسازی اجتماعات آنها با تأکید بر شهر کرج. ستاد ملی توانمندسازی و شهرداری کرج.
- مهندسین مشاور پرداراز، 1388، طرح منظر شهری محله خاک سفید، سازمان نوسازی شهر تهران، شهرداری تهران.
- افروغ، عماد.، 1377، فضا و نابرابری اجتماعی، ارائه الگویی برای جدایی‌گزینی فضایی و پیامدهای آن، تهران، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، شماره 41.
- شکوئی، حسین.، 1355، حاشیه‌نشینان شهری، خانه‌های ارزان قیمت و سیاست مسکن تبریز، تبریز، مؤسسه تحقیقات و علوم انسانی دانشگاه تبریز.
- . اداره کل آموزش و مشارکت های اجتماعی. 1386. سرفصل موضوعات آموزش و مشارکت های اجتماعی مرتبط با شهرداری تهران. معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران
- الشوکی، سید یحیی. 1383. بررسی عوامل موثر بر مشارکت اجتماعی شهروندان در اداره امور شهر. مورد منطقه 6 تهران. دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
- امینی، فاطمه سادات. 1383 نقش و جایگاه مشارکت های مردمی در ساختار مدیریت شهری ایران. دانشگاه تهران.
- حکمت نیا، حسن. موسوی، میرنجف(1383). “تحلیل تاریخی از مشارکت شهروندان در اداره امور شهرهای ایران”. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 80. ص 121-136
- صدقی، جواد. 1384 تبیین عوامل موثر در افزایش جلب مشارکت مشارکت شهروندان در اداره امور شهر. دانشکده مدیریت دانشگاه علامه طباطبایی
- علوی، علیرضا. 1379. بررسی الگوی مشارکت شهروندان در اداره امور شهرها (تجارب جهانی و ایران). تهران: سازمان شهرداری های کشور
- قاسمی، وحید. ژیانپور، مهدی. 1386. مشارکت در امور شهری به مثابه حق و وظیفه شهروندی (مورد مطالعه: اصفهان و فرایبورگ) در کتاب مقالات برگزیده همایش حقوق شهروندی. تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.
- کلانتری، صمد. ربانی، رسول. صداقت، کامران. 1384. “ارتباط فقر با قانون¬گریزی و شکل¬گیری آسیب اجتماعی.” فصلنامه رفاه اجتماعی. شماره 18. ص1-22
- کمیته فرهنگ شهری، ستاد شهر سالم تهران. ص 2،3. مرداد1383
- نجاتی حسینی، سید محمود. 1380. “جامعه مدرن، شهروندی و مشارکت”. فصلنامه مدیریت شهری، شماره 5 ، 1ص- 7
- نظام نامه جامع آموزش و مشارکت های شهروندی. 1385. جلد اول، معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران.
- Mercer Human Resource Consulting Worldwide Quality of Living Survey 2007
- African (Banjul) Charter on Human and Peoples Rights
- Canadian Charter of Rights and Freedoms.1982. Canada .Department of Justice
- Declaration of the Rights of Man.1789.Approved by National Assembly of France
- “European Charter of Rights”. Official Journal of the European Communities. 2000
- Forster, John. (1999). Participation: University of Minnesota Press. p 168
- “World Charter on the Right to the City”. 2004. Social Forum of the Americas/World Urban Forum
| فرمت فایل: Word (قابل ویرایش) |
| تعداد صفحات: 36 |
| حجم: 5.96 مگابایت |