تکیه میرفندرسکی

تکیه میرفندرسکی در شمال غربی گورستان تخت فولاد از تکایای ممتاز و منحصر به فرد این قبرستان می باشد. اصل وجود تکیه از اوایل صفویه و شاید به قرون هشتم و نهم مقارن با تکیه بابارکن الدین برسد که اساس اولیه آن به صورت مقبره و خانقاه درویشان بوده که شاردن هم به آن اشاره دارد. شهرت این تکیه به واسطه وجود مزار عارف و فیلسوف برجسته زمان شاه عباس اول میر ابوالقاسم فندرسکی متوفی 1050 هـ .ق می باشد.
مجموعه این تکیه شامل یک صحن مستطیلی چهار ایوانه با محور شرقی، غربی و حجره هایی در اطراف و سردری زیبا در جبهه جنوبی با قطاربندی های زیبایی که به رنگ اخرایی قلم گیری شده است.
سبک معماری تکیه صفوی می باشد شامل طاق و چشمه و فضاهای محصور کننده.
در جبهه غربی اتاقی با ارسی سه دری و گوشواره هایی در طرفین قرار داشته که در اواخر عهد قاجار با تیغه آجری مسدود شده است. این اتاق ظاهراً محل عبادت و خلوت نشینی میر فندرسکی بوده که قبر وی نیز به صورت سکویی مرمرین مقابل آن در صحن تکیه واقع شده است. بر دیوار این اتاق کتیبه ای به خط میر عماد حسنی استاد برجسته خوشنویسی متوفی 1020هـ .ق به زیبایی گچبری شده که غزلی از حافظ می باشد با مطلع« روضه خلد برین خلوت درویشان است».
این تکیه تغییرات و الحاقاتی داشته از جمله در جبهه جنوبی که به صورت تکیه ای مجزا مدفن بختیاریها می باشد.
از عناصر ارزشمند معماری و هنری این تکیه، سقاخانه ای در جبهه جنوبی با مشبک آجری لعابدار که در طول زمان تخریب شده بود و به تازگی مرمت شده است و همچنین سنگابی مکعب شکل از عهد صفوی می باشند. درختی کهنسال که خشکیده شده نشانگر فضایی مصفا به صورت باغی مشجر و زیبا با حوضی بزرگ در وسط که از نهر 250 مشروب می شده، است که بخشی از آن در نیمه غربی صحن تکیه باقی مانده است.
بزرگانی در این تکیه آرمیده اند از جمله:
-عباس بهشتیان محقق و مؤلف گرانمایه متوفی 1408هـ .ق
-سید روح ا… کشفی ادیب و شاعر، متوفی 1382هـ .ق
-میرزا تقی خان حکیم باشی« سرتیپ» ادیب محقق و روزنامه نگار متوفی 1303هـ .ق
-میرزا محمد حسین عنقا شاعر و هنرمند خوشنویس، متوفی 1308هـ .ق

تکیه صاحب روضات

تکیه صاحب روضات که به تکیه چهارسوقی هم معروف است در قسمت جنوب غربی گورستان تخت فولاد است. از شمال به مسجد مصلی و در جهت شرقی به تکیه سید رضی منتهی می شود. با توجه به وجود سنگ قبری از عهد صفوی به سال 1094 هـ .ق متعلق به ملا حسن دیلمانی، قدمت تکیه به دوره صفوی می رسد. در سال 1313ق که علامه آقا سید محمد باقر موسوی خوانساری چهارسوقی ( صاحب روضات) از اخلاف ملا حسن دیلمانی وفات یافت و در این تکیه به خاک سپرده شد به همت سلیمان خان رکن الملک شیرازی و تلاش فرزندانش بقعه ای آجری بر سر قبر او بنا شد و بعد از آن فرزندان و نوادگانش در همان تکیه مدفون شدند. در ضلع جنوبی تکیه مسجدی جهت برپایی مراسم عزاداری و اقامه نماز بنا گردید و در طی پنجاه سال اخیر در اطراف صحن تکیه اطاق هایی ساخته شد که در سال 1379 به منظور هم سطح سازی و محوطه سازی تکیه، این اتاق ها از سوی دفتر مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد برچیده شد. مهمترین امتیاز این تکیه وجود قبور بسیاری از بزرگان و مشاهیر است از جمله:
1-آقا میرزا سید محمد باقر موسوی چهارسوقی مورخ و عالم رجال و مجتهد برجسته صاحب “روضات الجنات” .
2-میرزا عطاء ا… چهارسوقی فرزند صاحب روضات عالم و فقیه زاهد صاحب “مفتاح الروضات”.
3-ملا محراب گیلانی عالم و عارف وارسته
4-میرزا حسین کشیکچی «هالو» از یاران امام زمان
5-عباسعلی خرم لنبانی ادیب و شاعر

تکیه ریزی
تکیه ریزی در منتها الیه جنوبی تخت فولاد قرار گرفته و احداث خیابان سعادت آباد که از میان تخت فولاد عبور کرده موجب افتراق این تکیه با تخت فولاد شده است .
این تکیه توسط حاج محمد حسین کازرونی بر سر مزار شیخ مرتضی ریزی فقیه عالیقدر متوفی 1329 هـ.ق احداث گردیده است واز جمله تکایای قاجاری به شمار می آید .
تکیه مشتمل بر صحن مربع گونه می باشد با حجراتی در اطراف و بقعه ای در وسط که حجره های اطراف همگی برچیده شده اند . بقعه با پلانی هشت ضلعی بر روی سکویی قرار گرفته که هشت وجه به صورت مشبک آجری ساخته شده است و مسقف به گنبدی آجری که از بیرون و درون با کاشی های سبز رنگ زینت یافته است .
پس از احداث این تکیه تجار و اعیان در پیرامون آن اتاقها و حیاط هایی احداث نمودند که در حال حاضر همگی تخریب شده و تنها در ضلع جنوبی پشت دیوار تکیه ، تکیه حاج فاتح الملک قرار دارد .
در این تکیه بزرگانی آرمیده اند از جمله :
آخوند ملا محمد حسین فشارکی عالم و فقیه عالیقدر متوفی 1353 هـ.ق
ملا محمد جواد آدینه ای فیلسوف و حکیم گرانمایه متوفی 1339 هـ.ق
ملا لطف الله شمس الواعظین عالم جلیل و واعظ خبیر متوفی 1356 هـ.ق
محمد حسین میرزا خاقانی « فصیح » ادیب و شاعر توانا متوفی 1333 هـ.ق
میر محمد مهدی خلیقی پور هنرمند خطاط متوفی 1371 هـ.ق

 

 
تکیه بروجردی
تکیه بروجردی در جنوب اراضی تخت فولاد و در شرق تکیه ریزی قرار دارد. این تکیه پس از وفات فقیه و مجتهد عالیقدر حاج میرزا ابولحسن برجردی طباطبایی به سال 1348 ه.ق ایجاد گردید.
این تکیه صحن بزرگی داشته و در چهار طرف آن اتاق هایی توسط متمولین و تجار ساخته شده است که همگی تخریب شدند.بقعه آجری به سبک قاجاری با پلان هشت ضلعی در وسط تکیه قرار دارد،که با مشبک های آجری محصور شده است.
برخی مدفونین در این تکیه عبارتند از:
1-شیخ احمد بیدآبادی فقیه و مجتهد برجسته متوفی 1357 ه.ق
2-سید صدر الدین طاهلی کوپایی حکیم،مفسر و ادیب عالیقدر متوفی 1372 ه.ق
3-حاج شیخ ابوالقاسم زفره ای«حاج آخوند»عالم و جامع علوم معقول و منقول متوفی 1352 ه.ق
4-میرزا محمد تقی ادیب طوسی فاضل و ادیب و روزنامه نگار متوفی 1362 ه.ق
5-بانو ربابه الهی شهرکی عالم فاضله متوفی 1400 ه.ق
6-سید محمد صمصام از سادات کریم النفس متوفی 1359 ش
تکیه امین التجار
تکیه امین التجار در حاشیه خیابان سعادت آباد و جبهه غربی تکیه آقا محمد بیدآبادی از جمله تکایای اواخر دوره قاجار می باشد که توسط سید محمد علی امین التجار ( متوفی 1326هـ .ق) پدر بانو مجتهده امین ایجاد گردیده است. این تکیه از تکایای خصوصی تخت فولاد به شمار می آید و وسعت کمی دارد.
اهمیت تکیه امین التجار( تکیه امین) به واسطه وجود قبر عالمه پارسا بانو مجتهده نصرت بیگم امین می باشد. این یگانه دهر که از بزرگان علم و عرفان زمان خود بود، اول رمضان 1403هـ .ق مطابق23 خرداد1362ش چشم از جهان فرو بست و در آرامگاه خانوادگی شان( تکیه امین التجار) در تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد. بر سر مزار این عالمه بی همتا بقعه ای شکوهمند بنا گردیده است آجری با سردری مزین به کتیبه ای کاشیکاری مشتمل بر آیات قرآن و داخل بقعه نیز از تزئینات کاشیکاری برخوردار می باشد. سبک بنا که تلفیقی از معماری مدرن و سنتی می باشد، نماد حجاب و پوشش زن مسلمان است.
از دیگر آرمیدگان در این تکیه:
1-حاج میرزا حبیب ا… امین التجار متوفی 1369هـ .ق که از سیاست مداران و بزرگان اصفهان بوده و پنج دوره نمایندگی مردم اصفهان را در مجلس
عهده دار بوده است.
2-حاجیه خانم عفت الزمان افتخار امین متوفی 1397هـ .ق از زنان عالمه و دانشمند قرن چهاردهم و از شاگردان بانو امین صاحب کتاب « چهل حدیث امین

 
 
تکیه آقا حسین خوانساری
تکیه آقا حسین خوانساری ( قبه العلماء) در قسمت جنوب غربی گورستان تخت فولاد از زیباترین و بهترین تکایای تخت فولاد می باشد که از جهت شرقی به تکیه مادر شاهزاده ( شیخ محمد تقی رازی) و جهت غربی و ورودی آن به طرف خیابان فرعی مصلی می باشد. این تکیه به سال 1099 هـ .ق که آقا حسین خوانساری وفات یافت و در آنجا دفن شد، ایجاد گردید و به فرمان شاه سلیمان صفوی بقعه ای شکوهمند بر سر مزار این فقیه و عالم بلند مرتبه بنا شد که دارای سردر مقرنس کاری و گنبدی کاشی کاری شده می باشد و از زیباترین و نفیس ترین نمونه های معماری و هنری دوران شاه سلیمان به شمار می رود. در دوره قاجار این تکیه و بقعه توسط حاج محمد تقی تاجر نقشینه مرمت شد و تزئیناتی نیز در داخل بقعه همچون نقاشی هایی با موضوعات مذهبی در همین زمان انجام گرفته است. از دیگر عناصر هنری سنگ قبوری مرمرین که به خط ثلث و نستعلیق عالی حجاری شده اند.
به علت کثرت علمای مدفون در بقعه، آن را قبه العلماء یا گنبد العلماء هم می نامند . از جمله بزرگان مدفون در این تکیه:
1-آقا حسین خوانساری از مفاخر فقه و حکمت در عصر صفوی
2-آقا جمال الدین خوانساری فقیه و عالم برجسته عصر صفوی
3-ملا محمد باقر فشارکی
4-زین العابدین اشرف الکتاب خوشنویس عصر قاجار
5-میر عبدالعال نجات ادیب و شاعر

 
تکیه بید آبادی
مقبره آقا محمد بیدآبادی از جمله بقاع و تکایای جنوب غربی گورستان تخت فولاد که در اصل صحن شرقی تکیه خوانساری می باشد. پس از وفات آقا محمد بیدآبادی حکیم و عارف و فقیه برجسته اصفهان در به سال1198هـ .ق بنا به وصیت خودش در نزدیک قبر میر معصوم خاتون آبادی که قبر پدرش هم در آنجا قرار داشت به خاک سپرده شد. این عارف بلند نظر که بی اعتنای به ذخارف و ظواهر دنیوی بود وصیت نمود که بقعه و آرامگاهی بر سر مزارش بنا نگردد.
اما پس از 120 سال از رحلت وی در فاصله های 24-1319 به دستور میرزا سلیمان خان رکن الملک شیرازی بقعه ای چهارگوش و آجری بر سر مزارش بنا گردید. این بقعه با گذشت زمان دچار تخریب و فرسودگی شده بود.
در سال 1382هـ .ش از طرف مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد تجدید بنا و مرمت شد. کتیبه سنگ مزار آقا محمد بیدآبادی که به خط زیبای آقا محمد کاظم واله از جاذبه های هنری این تکیه می باشد.
این بقعه محل دفن بزرگانی می باشد همچون:
1-آقا محمد بیدآبادی عارف، فقیه و فیلسوف
2-ملا محمد رفیع گیلانی فقیه و عالم پدر آقا محمد بید آبادی
3-شیخ عبدالوهاب قاضی از سلسله مشایخ بیدآبادی
4-شیخ محمود مفید عالم و فقیه و مدرس فلسفه و حکمت و…

تکیه شیخ محمد تقی رازی(مادر شاهزاده)
از جمله تکایای ارزشمند و تاریخی تخت فولاد تکیه شیخ محمد تقی رازی یا مادر شاهزاده می باشد که در بخش جنوب غربی تخت فولاد و شمال تکیه خوانساری قرار گرفته است.
اصل تکیه به پیش از دوره قاجار می رسد که اسباب مرمت و تزئین و ساخت بقعه توسط آقا شیخ محمد تقی رازی فقیه و مجتهد عالیقدر متوفی 1248 ه.ق به خواست و وصیت مریم بیگم دایه سیف الدوله قاجار متوفی 1246 ه.ق انجام گرفت.
سبک معماری تکیه صفوی می باشد و مشتمل بر صحنی مربع شکل چهار ایوانه است و جبهه شمالی که سردر زیبای ورودی را نیز شامل می شود مهمترین جبهه بنا می باشد.
سر در که به صورت نیم هشتی به طرف بیرون کشیده شده مزین به مقرنس هایی زیبا و ظریف گچی و گره های آجری و معقلی زیبا است.
در جبهه غربی تنها ایوانی عنصر معماری است که در زیر آن فضایی می باشد سرداب گونه که چله خانه می نامندش. که قبر آقا میرزا جواد حسین آبادی فقیه و محقق متوفی 1312 ه.ق می باشد.
بقعه در مرکز صحن با پلان هشت ضلعی با هشت ستون سنگی حجاری شده و سقف آن گنبدی است مقرنس کاری شده،پیرامون بقعه با مشبک های آجری گرفته شده که نور از این مشبک ها به وجهی نیکو بر روی سنگهای زیبای قبور می تابد.
وجود الواح قبور ارزشمند به خط استادان بنام خوشنویسی از دیگر جاذبه های این تکیه است. این تکیه مدفن بزرگانی چون
1-شیخ محمد تقی رازی مدرس و مجتهد برجسته دوره قاجار و جد خاندان نجفی متوفی 1248 ه.ق
2-آقا سیدزین العابدین خوانساری عالم فاضل متوفی 1275 ه.ق
3-میرزا ابولحسن سلطان الاطباء طبیب حاذق متوفی 1269 ه.ق
4-حاج سید محمد جواد صدر عاملی عالم و فقیه عارف متوفی 1347 ه.ق
5-زهرا بیگم عاملی بانویی عالم و دانشمند
6-حاج محمد صادق تخت فولادی عارف ربانی متوفی 1290 ه.ق

 
تکیه بابارکن الدین
آرامگاه بابارکن الدین با گنبدی ترکین و فیروزه ای در حاشیه خیابان سعادت آباد با چشم اندازی زیبا، از عناصر شاخص معماری تخت فولاد به شمار می آید که بر سایر ابنیه موجود در تخت فولاد اشراف دارد.
بنای تکیه به عهد ایلخانان بر می گردد که محل عبادت و ریاضت بابارکن الدین عارف نامدار عصر ایلخانی بوده که پس از وفات به سال769هـ .ق در همان جا به خاک سپرده شده است و بقعه ای بر سر مزارش بنا گردیده که در عهد صفوی تجدید بنا و مرمت شده است.
سبک معماری بنا رازی و از نوع مرسوم عهد ایلخانی می باشد. بقعه با پلانی 5 ضلعی که صحنی مخمس با پنج ایوان همسان را شامل می شود که ایوان شرقی محل قبر بابارکن الدین می باشد. سقف بنا گنبدی دو پوش می باشد که پوش داخلی آجری مدور و پوش خارجی به صورت رک دوازده ترک که با کاشی های فیروزه ای، سیاه و سفید پوشیده و مزین به نقوش و طرح های اسلیمی می باشد.
سردر ورودی تکیه که در پیشخوان شمالی قرار گرفته دارای کتیبه ای است به خط ثلث محمد صالح مولوی اصفهانی. نمای بیرونی بقعه که به علت اضافه شدن پیشخوان شمالی، هفت ضلعی می باشد به صورت طاق نماهایی با لچکی های منقوش و کاشی کاری شده چشم را می نوازد. اتاق هایی در طرفین پیشخوان ورودی و سنگابی مکعب شکل در مقابل اتاق ضلع شرقی قرار دارد.
بنایی آجری به سبک معماری صفوی در جبهه شمالی تکیه که برخی آن را چله خانه
می نامند از دیگر جاذبه های ان تکیه می باشند.
این تکیه مدفن بزرگانی است همچون:
-مسعود بن عبدا… بیضاوی، عارف برجسته قرن هشتم متوفی 769 هـ .ق
-میرزا حسن خان جابری انصاری مورخ، محقق و ادیب متوفی 1376هـ .ق
-ملا محمد علی نوری مازندرانی عالم و عارف جلیل القدر، متوفی 1253هـ .ق
-ملا حسن نائینی آرندی عارف کامل و عالم ربانی متوفی 1270هـ .ق
-جواد مجدزاده صهبای کرمانی ادیب و فرهنگی، متوفی 1364هـ .ق

 
تکیه خاتون آبادی
از جمله تکایای ارزشمند بازمانده از عصر صفوی تکیه خاتون آبادی می باشد که خصلت مسجد و مدرسه را هم داراست.
این تکیه توسط میر محمد اسماعیل خاتون آبادی از بزرگ ترین علماء و حکمای عهد صفوی بنا گردید. وی در این تکیه اقامت نموده و به تدوین و تألیف تفسیر بزرگ قران پرداخت و پس از وفات به سال 1116هـ .ق در همان حجره ای که مدرسش بود، دفن گردید.
ضلع غربی این تکیه از چند طبقه تشکیل شده: طبقه زیرین به صورت سردابی محل قبر حاج میرزا حسین نایب الصدر از فقها و مجتهدین عالیقدر متوفی 1326هـ .ق و طبقه همکف به صورت صحنی با حجره هایی در اطراف که اتاق اصلی و محل قبر خاتون آبادی در جبهه غربی قرار دارد. طبقه فوقانی قبر به صورت اتاقی بزرگ و و مصفا و سه ایوانه که بر بالای حجره اصلی و مرقد خاتون آبادی قرار گرفته و گنبد بقعه نیز بر روی همین اتاق واقع شده است. این گنبد که از نوع گنبدهای پیازی شکل می باشد کاشیکاری زیبایی دارد و تداعی کننده گنبد زیبای مدرسه چهارباغ است. در ضلع جنوبی، مسجد تکیه به صورت شبستانی با محراب مقرنس کاری شده، قرار گرفته است.
این تکیه از ضلع جنوب شرقی از طریق دالانی به تکیه آغاباشی که از تکایای عهد قاجار و مدفن دراویش پاقلعه ای که از اعقاب خاتون آبادی هستند، راه دارد.
از دیگر مدفونین این تکیه:
– میر محمد باقر خاتون ابادی ملاباشی، از مجتهدان طراز اول زمان شاه سلطان حسین و متوفی 1127هـ .ق.

تکیه سیدالعراقین
تکیه سیدالعراقین واقع در ضلع شرقی تکیه خاتون آبادی در محور تاریخی میر فندرسکی-واله از تکایای زیبا و مصفای تخت فولاد می باشد که در دوره معاصر ایجاد شده است.
این تکیه پس از وفات فقیه و مجتهد و مدرس برجسته میر سید عبدالحسین خاتون آبادی ملقب به سیدالعراقین در سال 1350 ه.ق احداث شد و آرامگاهی در وسط تکیه بر سر مزار این عالم برجسته بنا گردید . بقعه دارای پلان هشت ضلعی است که چهار وجه آن با مشبک آجری و چهار وجه به طور کامل با آجر ساخته شده و سقف آن با معماری زیبا شامل یک گنبد مرکزی و چند طاق چشمه ضربی می باشد.
این تکیه از لحاظ بناها و حجره ها ی موجود پر تراکم ترین تکیه تخت فولاد به شمار می رود که بخش اعظم این اتاق ها از بین رفته و در حال حاضر نیز چند بنا و بقعه در آن به چشم می خورد.از جمله آرامگاه استاد جلال تاج اصفهانی که به صورت چهار طاقی با گنبدی زیبا می باشد و آرامگاه خاندان نیک پی در جبهه جنوبی تکیه با دو گنبد زیبا یکی هرمی شکل و پوشیده از کاشی های مزین به نقوش اسلیمی و دیگری مدور آجری که در حال حاضر این بنا مرمت شده وبه گنجینه سنگ نبشته های تخت فولاد تبدیل شده است .
از مدفونین در این تکیه :
میر محمد صادق خاتون آبادی فقیه و مجتهد عالیقدر متوفی 1348 ه.ق
شیخ محمدرضا حسام الواعظین ادیب،واعظ و هنرمند خطاط متوفی 1381 ه.ق
عباس خان شیدا شاعر وادیب متوفی1369 ه.ق

تکیه تویسرکانی
تکیه تویسرکانی از جمله تکایای دوره قاجاریه می باشد که در جبهه غربی کاروانسرای ملک روبه روی گنبد رکن الملک واقع شده و اولین تکیه ای است که در محور واله-میرفندرسکی قرار گرفته است.
این تکیه برای میرزا عبدالغفار تویسرکانی از علما و مدرسین برجسته اصفهان در قرن سیزدهم هجری متوفی 1319 ه.ق بنا گردیده است. تکیه بصورت صحنی مربع مستطیلی بوده با حجره هایی در اطراف و بقعه ای در وسط که در حال حاضر حجرات تکیه تخریب شده اند.ورودی آن به صورت هشتی در جانب شمال شرقی رو به کوچه واله قرار داشته است.بقعه به سبک متعارف قاجار با پلان هشت ضلعی ساخته شده و دهانه های آن را با مشبک آجری گرفته اند و گنبدی کوتاه سقف آن را پوشانده است و کف آن با کاشی های فیروزه ای پوشیده شده است.
حوض که از جمله عناصر معماری تخت فولاد به شمار می رود در جبهه شمالی تکیه قرار گرفته است.
این تکیه مدفن عالمان و هنرمندان برجسته ای همچون:
-آیت الله میر سید علی نجف آبادی از مدرسین برجسته اصفهان متوفی 1362 ه.ق
-حاج سید محمد علی مبارکه ای عالم،خطیب و ادیب عالیقدر متوفی 1365 ه.ق
-حاج میرزا حبیب الله نیر،ادیب و شاعر معروف متوفی 1379 ه.ق
-میرزا عبدالحسین قدسی شاعر ادیب و هنرمند خوشنویس متوفی 1366 ه.ق
-میرزا حسن قدسی،ادیب عالم و استاد خوشنویسی متوفی 1377 ه.ق

 
تکیه آباده ای
تکیه حاج محمد جعفر آباده ای از جمله تکایای دوره قاجار می باشد که در سمت راست خیابان فیض، چسبیده به ضلع جنوبی مسجد رکن الملک واقع شده است.
محل تکیه جزو باغ بزرگ واله بود که رکن الملک این قسمت را از بازماندگان وی خریداری نمود و به سال1324هـ .ق دستور ساخت بقعه ای برای محمد جعفر آباده ای فقیه و مجتهد برجسته (متوفی 1280هـ .ق) که در آن محل مدفون بود را صادر کرد.
این تکیه شامل بقعه ای در وسط و دو صحن شرقی و غربی است و حجراتی که در اطراف صحن ها ایجاد شده است. تکیه آباده ای از نمونه های عالی معماری دوره قاجار است.
سردر ورودی تکیه مزین به کتیبه ای است به خط میرزا فتح ا… جلالی و اشعار طغرل اصفهانی و وجود نمونه های بی نظیر هنر کاشیکاری، خوشنویسی و آجرکاری از جلوه های هنری این تکیه می باشد.
تکیه آباده ای مدفن معاریف و بزرگان فقه و وعظ و خطابه می باشد.
از جمله:
-حاج محمد جعفر آباده ای مجتهد عالیقدر صاحب آثاری همچون« فقه جعفری و نقود المسائل و…»
-میرزا محمود صدر المحدثین از وعاظ معروف و از آزادیخواهان عصر مشروطه متوفی1332
-شیخ محمد حسن یزدی عالم و از وعاظ بی نظیر صاحب کتاب« سیف الواعظین و الذاکرین» متوفی1286
-میرزا اسدا… اشتری، ادیب و محقق فرزانه متوفی 1395هـ .ق
 
مسجد رکن الملک
مسجد رکن الملک از جمله بناهای ارزشمند تخت فولاد می باشد که به دست میرزا سلیمان خان رکن الملک شیرازی از رجال سیاسی و خوشنام عهد قاجار در فاصله سالهای 1318 تا 1325 ه.ق در کنار باغ والهیه سمت غربی ابتدای دروازه تخت فولاد بنا گردید.
این مسجد بزرگ و زیبا از دو بخش تشکیل شده است:
بخش اول مشتمل بر صحنی چهار ایوانه است با شبستانی در شمال غربی و گنبد خانه ای در جنوب غربی و ایوانی مقابل گنبدخانه که جبهه شمال شرقی صحن را تشکیل می دهد.
گنبد که از نوع دو پوش می باشد با کاشی های خشتی لاجوردی مزین به نقوش اسلیمی پوشیده است.
بخش دوم شامل صحنی کوچکتر که سر دری زیبا دارد با کاشی های رنگ به رنگ و نقوش و کتیبه های زیبا که نظر هر بیننده ای را جلب می کند. آب انبار مشهور رکن الملک نیز در کنار همین صحن قرار گرفته است.
در بین دو صحن بقعه ای به صورت اتاقی کوچک قرار دارد که آرامگاه رکن الملک شیرازی متوفی 1331 ه.ق می باشد و بر سردر آن تصویری از رکن الملک نقاشی و کاشیکاری شده است.
مسجد رکن الملک را می توان نخستین عمارت با شکوه تخت فولاد محسوب کرد.

تکیه واله
این تکیه از جمله زیباترین تکایای تخت فولاد محسوب می شود که بر بخشی از باغ نگارستان یکی از چهارباغ صفوی بنا گردیده است. این تکیه توسط محمد حسین خان صدر حاکم اصفهان برای آقا محمد کاظم واله شاعر و خوشنویس بزرگ آن زمان که بسیار مورد علاقه محمد حسین خان بود بنا گردید و باغ والهیه نام گرفت. آقا محمد کاظم پس از بنای این باغ روزگار خود را در آن سپری نمود و اینجا محفلی برای شاعران و هنرمندان بود.
آقا محمد کاظم واله بنایی زیبا در وسط باغ جهت آرامگاه خود ایجاد نمود که به صورت سکویی هشت ضلعی بود با هشت ستون سنگی با نقوش اسلیمی که به ظرافت تراشیده شده بود و گنبدی آجری که در حوالی سال 1350 شمسی به کاشی فیروزه ای مزین شد.
واله اصفهانی سنگ قبری زیبا به خط تعلیق برای خود آماده نمود که پس از مرگ بر روی مزارش قرار گرفت.
در گلویی داخلی گنبد اشعاری از طلعت اصفهانی که در رثای واله سروده شده به خط استاد حبیب ا… فضائلی گچبری شده است.
در جبهه غربی باغ، مجموعه اتاق هایی به سبک معماری قاجاری ساخته شده که محل اقامت و عبادت واله بوده است.
 
تکیه فاضل سراب
نخستین تکیه در محدوده شمالی تخت فولاد تکیه فاضل سراب است که در باغ انارستان از باغات چهارگانه صفوی قرار داشته و مدفن عالم فقیه علامه محمد بن الفتاح تنکابنی متوفی 1124هـ .ق می باشد. این تکیه شامل صحنی با حجره ها و اتاق هایی در پیرامون و بقعه ای در وسط که اتاق ها در اثر گذر زمان تخریب شده اند .بقعه بنایی آجری می باشد با پلان هشت ضلعی که بر روی سکویی ساخته شده و از هر سو دهانه های آن باز می باشد و گنبدی عرقچین که از نمونه های جالب معماری بقعه های موجود در تخت فولاد می باشد، بر روی بنا قرار گرفته است.
ورودی تکیه سردری زیبا داشت که تخریب شده بود و اخیراً توسط مجموعه تخت فولاد مرمت و تجدید بنا شد. به واسطه وجود مزار علما و بزرگان محله جوباره که از اعقاب خاندان فاضل سراب می باشند، به تکیه جوباره ای نیز معروف است.
از جمله مدفونین در این تکیه:
-میرزا محمد مهدی جوباره ی فقیه و عالم، متوفی 1325هـ .ق
-میرزا محمد مهدی خان مازندرانی «شحنه»، ادیب شاعر متوفی 1247هـ .ق
-سید عطاء ا… درب امامی عالم و فقیه، متوفی1395 هـ .ق
-استاد حسین خطایی مینیاتوریست و نقاش، متوفی 1395 هـ .ق
-میرزا حسن آتش شاعر و ادیب، متوفی1349 هـ .ق
 
                           

تکیه شهشهانی
تکیه شهشهانی از جمله تکایای اواخر دوره قاجار است که در ابتدای جانب شمال شرقی تخت فولاد قرار گرفته و بنا به گزارش منابع، اولین تکیه پس از دروازه تخت فولاد ، تکیه شهشهانی می باشد .
این تکیه به لحاظ نوع معماری از نمونه های منحصر به فرد معماری آرامگاهی تخت فولاد به شمار می رود .
پلان خارجی تکیه چهارگوش و صحن وداخل به صورت هشت ضلعی منظمی طراحی شده است .
هشت حجره در هشت وجه تکیه قرار داشته که در ارتباطی تنگاتنگ با بقعه که در مرکز تکیه قرار داشت ، بودند . بقعه نیز پلانی هشت ضلعی داشت و از هر وجه به یکی از حجرات راه داشت .
تکیه از طریق هشتی با فضای خارج ارتباط برقرار می کرد . در حال حاضر تنها بقعه ، بر جای مانده و حجرات و حصار وهشتی همگی تخریب شده اند .
این تکیه پس از وفات آقا میر سید محمد شهشهانی به سال 1278 هـ.ق شکل گرفت و بزرگان دیگری هم در آنجا مدفون شده اند از جمله :

1-حاج میرزا بدیع موسوی درب امامی عالم ادیب و فقیه مجتهد متوفی 1318 هـ.ق
2-میرزا عبد الحسین صنیع همایون هنرمند نقاش و استاد قلمدان سازی متوفی 1341 هـ.ق
3-ملا مهدی شاه طوری فقیه و عالم فاضل متوفی 1319 هـ.ق

 
تکیه جهانگیر خان قشقایی
تکیه جهانگیرخان قشقایی از جمله تکایای دوره قاجار در محدوده لسان الارض می باشد.این تکیه پس از وفات فقیه عالیقدر آقا سید محمد ترک خویی به سال 1266 ه.ق و دفن وی در این بخش از تخت فولاد شکل گرفت و پس از دفن حکیم جهانگیر خان قشقایی به سال 1378 ه.ق،اهمیت فراوان یافته و مورد توجه علماء و مردم قرار گرفت.
در این تکیه بقعه و آرامگاهی وجود نداشت و قبر حکیم جهانگیر خان بر روی سکویی برجسته در جبهه شرقی تکیه واقع شده بود که در سال 1378 ه.ش به منظور تجلیل از مقام والای این حکیم و عارف بلند مرتبه آرامگاهی آجری با پلان هشت ضلعی به سبک مدرن بر سر مزارش بنا گردید. سر در بقعه مزین به کتیبه ای به خط بنایی بر زمینه کاشی لاجوردی است که نام و تاریخ وفات جهانگیر خان قشقایی را بر آن حک نموده اند.در انتهای ضلع شرقی تکیه بقعه ای کوچک با ستون های سنگی و گنبدی زیبا قرار دارد که آرامگاه روزنامه نگار و ادیب گرانمایه احمد عرفان متوفی 1371 ه.ق می باشد.
از دیگر مدفونین این تکیه :
سید محمد جواد مسائلی فقیه و عالم فاضل متوفی 1340 ه.ق
سید محمد نجم اصفهانی عالم و مفسر قرآن متوفی 1347 ه.ق
نورالله نور شرق ادیب فاضل و روزنامه نگار متوفی 1331 ه.ق
سید محمد گلستانه استاد و هنرمند خوشنویس متوفی 1351 ه.ق
 
تکیه ابولمعالی کلباسی
تکیه کلباسی واقع در شمال شرقی گورستان تخت فولاد از تکایای دوره قاجار می باشد که بعد از فوت حاج میرزا ابوالمعالی کلباسی از علمای عالیقدر اصفهان، به سال 1315هـ .ق توسط حاج میرزا احمد ملا باشی شاگرد و داماد وی ایجاد گردید و بقعه ای آجری به سبک معمول دوره قاجار با پلان هشت ضلعی بنا گردید. این بقعه دارای مشبک آجری می باشد که در ساخت آن ها نهایت دقت و ظرافت اعمال گردیده است. تکیه شامل بقعه ای در وسط و اطاق هایی بر گرداگرد بود که بعد از سال 1378ش در ساماندهی و محوطه سازی آن توسط مجموعه ، فرهنگی تاریخی و مذهبی تخت فولاد، اتاق ها برچیده شد و بقعه هم مرمت گردید.
لازم به ذکر است به علت اینکه قبر حاج محمد حسین خراسانی کرباسی جد مرحوم کلباسی در تخت فولاد (شمال غرب تکیه خواجویی) قرار داشت وی نیز در نزدیکی قبر جدش به خاک سپرده شد.
تکیه کلباسی از جمله تکایایی است که محل آرام گرفتن بسیاری از علما می باشد همچون:
میرزا ابوالمعالی کلباسی متوفی 1315 ق فقیه و عالم برجسته/ میرزا ابوالهدی کلباسی متوفی 1356 ق از فقها و علمای برجسته/ میرزا عبدالرحیم کلباسی و… .
حاج شیخ محمد حسین اشنی، شیخ نور الدین اشنی، سید حسن کاشانی سلطان الواعظین، استاد علی بدیع الصنایع و… .
                            
 
تکیه فاضل هندی
از جمله تکایای اواخر عهد صفوی که در بخش جنوب غربی لسان الارض واقع شده و در حال حاضر در حاشیه شرقی خیابان فیض قرار دارد، تکیه فاضلان یا فاضل هندی می باشد.
پس از درگذشت عالم و فقیه برجسته عهد صفوی بهاء الدین محمد فاضل اصفهانی به سال1131هـ .ق و دفن وی در این قسمت، تکیه ایجاد گردید که به علت آشوب و هرج و مرج حاکم بر اصفهان در پایان حکومت صفویان و شرایط نامساعد سیاسی آن زمان، آرامگاهی برای این عالم نامدار ساخته نشد و پس از آن این محل آرامگاه بسیاری از عالمان و بزرگان بود از جمله ملا محمد نائینی معروف به فاضل نائینی که پس از دفن وی، این تکیه فاضلان نام گرفت.
در سال1375هـ .ش به همت مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد بقعه ای چهارگوش با گنبدی عرقچی بر روی سکویی، بر سر مزار این فقیه بی همتا بنا گردید. گنبد این بنا پوشیده از کاشیهایی به رنگ فیروزه که با نقوش هندسی و کاشی های رنگی تزئین شده است و جلوه ای خاص در تخت فولاد دارد. در پیرامون ستون های گنبد، آیاتی در تقدس علم و علما به خط زیبای استاد حبیب ا… فضائلی بر زمینه کاشی لاجوردی نقش بسته است. این تکیه مدفن بزرگانی همچون:
-ملا محمد نائینی، عالم و فقیه متوفی 1263هـ .ق
-آقا سید محمدرضا خراسانی، متوفی 1397هـ .ق ، عالم محقق و رئیس حوزه علمیه اصفهان
-میر محمدحسین حسینی میرمحمد صادقی، متوفی 1288هـ .ق عالم و فقیه کامل
-آقا سیدزین العابدین طباطبایی ابرقویی، متوفی1372هـ .ق عالم و عارف وارسته
-سیدعلی جهاد اکبر، متوفی 1369هـ .ق مدیر روزنامه جهاد اکبر
                            

 
تکیه درویش عبدالمجید
در محوطه جنوب تکیه میر و مقابل جلوخان ورودی آن آرامگاه درویش عبدالمجید طالقانی نابغه خطاطان شکسته نویس و ادیب و عارف متوفی 1185 هـ.ق قرار دارد . مقبره این هنرمند نامی تا اوایل قرن چهاردهم شمسی در زیر خاک مدفون بود تا آنکه توسط استاد جلال الدین همایی از زیر خاک بیرون کشیده شد . پیرامون قبر درویش عبدالمجید هیچ قبر قدیمی به چشم نمی خورد و قبورهمگی متعلق به قرن چهادرهم هجری می باشند . البته احتمال بر این است که برخی از شاگردان و مریدان او در اطراف وی مدفون باشند ولی مدرکی در این خصوص در دست نیست . قدمت تکیه به دوره زندیه می رسد .
از دیگر مدفونین بنام در این تکیه محمد امین می باشد که از چهره های ناشناخته علم عرفان در قرن یازدهم هجری بوده است .

تکیه ملا اسماعیل خواجویی
از جمله تکایایی که در قسمت لسان الارض واقع شده تکیه ملا اسماعیل خواجویی می باشد که به واسطه وجود تعداد بیشماری از عالمان حوزه حکمت و فلسفه، از اهمیت بالایی برخوردار می باشد.
این تکیه پس از وفات ملا اسماعیل خواجویی از بزرگ ترین علما و حکمای عصر افشاریه که بیشترین آثار و رسالات علمی را بین علمای مدفون در تخت فولاد دارد، به سال 1173هـ .ق و دفن وی در این بخش از تخت فولاد ایجاد شد. این تکیه بقعه و آرامگاه مخصوص نداشت البته پیرامون مزار خواجویی چهار طاقی هایی وجود داشته از جمله چهار طاقی مربوط به کتابفروش خوانساری که از بین رفته اند.
در سال 1378هـ .ش پس از ساماندهی و محوطه سازی تکیه خواجویی توسط مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد بقعه ای آجری بر سر مزار مولی اسماعیل خواجویی بنا گردید.
از جمله بزرگان مدفون در این تکیه:
-ملا علی اکبر اژه ای عالم و فقیه برجسته متوفی 1232هـ .ق
-حاج محمد حسن خراسانی کلباسی متوفی 1190هـ .ق از فقهای برجسته
-میرزا محمد شمس الکتاب متوفی 1367هـ .ق خوشنویس و هنرمند
-ملا محمد ابراهیم جدلی متوفی 1199هـ .ق از علمای بزرگ و برجسته و استاد ملا علی نوری
                    
 
معمارى تکیه کازرونی
طرح بقعه در سال 1336ه.ق. توسط تاجر خوشنام و نیکوکار حاج محمّدحسین کازرونى ریخته شد و با معمارى آقا سیّد میرزا درب‏امامى اجرا و احداث گردید و بعد از دفن مرحوم گزى یعنى سه سال بعد در این بقعه، بناى تکیه و بقعه به اتمام رسید.

بقعه
بقعه شامل یک پلان هشت‏ضلعى است که بر روى سکویى به ارتفاع 55 سانتى‏متر در وسط تکیه قرار گرفته است. بناى بقعه به صورت هشت‏ضلعى متساوى با پنجره‏هاى مشبک آجرى مى‏باشد که عرض هریک برابر با 325 سانتى‏متر است واندازه‏ى هریک از اضلاع هشت‏ضلعى ایوان بقعه 520 سانتى‏متر و ارتفاع دیوارهاى بقعه از کف ایوان بقعه تا لب بام 455سانتى‏متر است. در ورودى بقعه نیز در سمت شمالى آن واقع شده است که اندازه‏ى این در 130 سانتى‏متر عرض و 270 سانتى‏مترطول مى‏باشد.در داخل بقعه 7 شاه‏نشین متساوى وجود دارد که در هریک از آنها قبورى قرارگرفته‏اند، عرض شاه‏نشین‏ها 170 سانتى‏متر و ارتفاع آنها 350

بقعه تکیه کازرونى
دیوارهاى این شاه‏نشین وظیفه‏ى مهمّ تحمّل بار گنبد را انجام مى‏دهند. ارتباط دیوارها با گنبد این بقعه توسط کاربندى‏ها صورت مى‏گیرد که این نوع پوشش نیز به نوبه‏ى خود وظیفه تحمّل بار سنگین گنبد را نیز به عهده دارد. تنها تزیین روى گنبد وکاربندى‏ها عبارتند از: چند ردیف کاشى فیروزه‏اى بر روى آن است که در یک ردیف از ابتداى زیر گنبد شروع و تا نقطه مرکزى گنبد ادامه مى‏یابد، عنصر اصلى تزیین گنبد آجرهاى سنّتى با ملاط گچ است. ارتفاع بقعه از کف تا زیر گنبد 6 متر است. از مشاهیر مدفون در این بقعه مى‏توان میرزا محمدهاشم کلباسى، میرزا محمدمهدىکازرونى، فرزند حاج محمدحسین، سیّد مرتضى خراسانى، سیّد سیّد محمدباقردرچه‏اى، سیّد مهدىدرچه‏اى، شیخ عبدالکریم گزى، شیخ محمدحسن عالم نجف‏آبادى، و شیخ اسماعیل معزّى را نام برد. اتاق حاج ملاّ حسین‏علىصدّیقین در ضلع جنوبى بقعه، اتاقى با پلان مستطیلى شکل وجود دارد که بالاترینموقعیت مکانى را در این اتاق به خود اختصاص داده است. اتاق بدون هیچ‏گونه تزیینات هنرى داراى چند کتیبه از جمله آیه‏الکرسى، زیارت عاشورا، زیارت وارث، زیارت اهل قبور مى‏باشد که بر دیوارهاى آن نقش بسته است. تعداد سیزده قبر در ایناتاق قرار دارد که برخى مشاهیر آن عبارتند از:
سیّد محمود موسوى درب‏امامىدرب‏امامى ، شیخ محمدباقرصدّیقین، ، شیخ ملاّ حسین‏على
صدیقین، شیخ محمدباقرفقیه‏ایمانى، ، شیخ هبه‏اللّه هرندى، و حسین منتصرمیرزا.

آرامگاه آیت الله صدیقین و بزرگان مدفون در جوارش
اتاق صدیق‏الاطبأء
در کنار اتاق مرحوم صدیقین، حجره‏ى دکتر سیّد محمدصادق صدیق‏الاطبأء15 قرار گرفته است، تعداد پنج سنگ قبر در آن قرار دارد که همگى متعلّق به خاندان صدیق‏الاطبأء(صدیق لقمانى) بوده و در بیرون از اتاق نیز چندین نفر از این خاندان(در صحن تکیه) مدفونند.

اتاق خاندان بنکدار اتاق خاندان بنکدار
در ضلع غربى تکیه، اتاق بزرگى وجود دارد که اُرُسى آن نظر بیننده را به خود جلب مى‏کند و داراى دو هشتى ورودى است که گنبد مرکزى آن در آستانه ورودى اتاق قرار دارد، فضاى داخلى اتاق عبارت است از یک اتاق بزرگ با گنبد مرکزى و
اندرونى کنار آن که شش قبر از خاندان بنکدار در خود جاى داده است.