پایگاه علمی سعید سان دانلود رایگان مقالات علمی کنفرانس و ژورنال
پت و مت (نام اصلی در زبان چک Kuťáci،… a je to!، Pat a Mat به معنی پات و مات در شطرنج) انیمیشنی ست که با استفاده از تکنیک لحظه‌ای (حرکت-توقف) در کشور چک ساخته‌شده است. این انیمیشن دارای دو شخصیت به نام‌های پت و مت است که توسط Lubomír Beneš و Vladimír Jiránek ساخته شده است.
این انیمیشن دو کاراکتر را نمایش می‌دهد که دچار مشکلات به وجودآمده توسط خود می‌شوند و سعی در تصحیح اشتباهات با استفاده از تمامی وسایل ممکن و غیرممکن و خرده‌ریزهای اطراف خود، دارند! که در نتیجه، مشکلات جدیدی به وجود می‌آید. در نهایت، هر دو اقدام به حل مشکل با روشهایی عجیب و غریب می‌کنند. در این پویانمایی کلیه ابزار و لوازم فنی که معمولاً برای انجام کارهای فنی و تأسیساتی لازم می‌شود از قبیل چکش، مته، انواع پیچ و مهره، گیره کار، مقیاس اندازه‌گیری و غیره در اندازه‌ای کوچک و با دقت زیاد ساخته شده و توسط شخصیت‌های پویانمایی مورد استفاده قرار می‌گیرند. پت و مت با اعتماد به نفس بالا و البته مهارت زیاد در کار با این ابزار فنی، کاملاً بی‌پروا به تخریب آنچه موجود است می‌پردازند و البته نتیجه کار هم کاملاً از قبل قابل پیش‌بینی است.
نکتهٔ خنده‌دار این مجموعه جایی است که علاوه بر خنده‌دار بودن نمایش، دیدگاهی خوش بینانه، نسبت به زندگی را ارائه می‌دهد. این دو شخصیت رؤیایی هرگز با به وجود آمدن مشکلات جدید، دلسرد نمی‌شوند وسعی در حل مشکل با روشهای تخیـُلی و نامتعارف، دارند. این مجموعه همین‌طور به‌خاطر موسیقی زیبایش که توسط پیتر اسکومال ساخته‌شده‌است، خاطرهانگیز است.
این دو کاراکتر نخست در سال ۱۹۷۶ در فیلم کوتاهی به‌نام Kuťáci (در انگلیسی The Tinkers) ظاهر شدند. بعداً، این دو در فیلم‌های کوتاه بیشتری ظاهر شدند و سریال‌های تلویزیونی خود را به نام: a je to (به انگلیسی: And that’s it) ساختند. این دو شخصیت، در سال ۱۹۸۹، پت و مت نامیده شدند و این برنامه نیز، به نام آنان نام‌گذاری شد. این مجموعه کم‌کم بین تمامی گروه‌های سنی محبوب شد. هرچند که در چکسلواکی سابق، ۳۵ قسمت اولیه این مجموعه تنها برای کودکان در قالب‌های ۷ دقیقه‌ای تولیدشده بود.
این مجموعه در سراسر دنیا محبوب شد و کشورهای سوئد، لهستان، یوگوسلاوی، ایسلند، آلمان، سوئیس، برزیل، فنلاند، هلند، کرواسی، نروژ، ایران، مجارستان و چند کشور دیگر، آن را نمایش دادند.
در سال ۱۹۹۳، در زمانی که کشور چکسلواکی، به چک و اسلواکی تقسیم شد، لوبومیر بنس (Lubomír Beneš) استودیوی خود را به نام AIF Studio در پراگ (تولید) و زوریخ (بازاریابی، فروش) افتتاح کرد و با تیم جدید خود ۱۴ قسمت دیگر از این مجموعه را تولید و تمامی ۴۹ قسمت را، راهی بازارهای جهانی کرد. وی درسال ۱۹۹۵، درگذشت.
در سال ۲۰۰۵، ۷۸ قسمت بطورکلی با استفاده از ایده‌های تیم جدید ساخته‌شد. در بین تیم جدید تولیدی مارک بنس Marek Beneš پسر لوبومیر بنس Lubomír Beneš نیز حضورداشت. در ایران این سریال همینه نامیده‌می‌شود؛و هم سریال و هم موسیقی آن بسیار محبوب هستند. در آبان ۱۳۸۷، پخش اتفاقی قسمت سانسور نشده‌ای از این مجموعه که شیوهٔ تهیهٔ مشروب الکلی از انگور را نشان می‌داد، باعث اخراج سه کارمند تلویزیون ایران شد.
ساده‌لوحی‌های پت و مت چیزی فراتر از سرگرمی و طنز بود
آن‌ها داشتند چیز مهمی را به ما یادآوری می‌کردند
احمق‌ها شجاع هستند یا شجاع‌ها احمق؟
احسان رضایی
خاطرات پت و مت، ماجراهای پت و مت، پت بی‌مت، یا چیزهایی شبیه این گذاشته‌اند مواجه بشوید. و همین، برای سنجیدن میزان محبوبیت یک کارتون کافی است. دیگر لازم نیست به فروش بالای عروسک‌های این کارتون در میان کودکان و جوانان و حتی بزرگسالان اشاره کنیم، یا آهنگ این کارتون که شنیدنش وقت به صدا درآمدن موبایل‌ها چیز عجیبی نیست، و یا عبارت‌های طعنه‌آمیز با ترکیب کلمات پت و مت و همینه، در وقت خرابکاری و دسته گل به آب دادن. اما چرا کارتون «پت و مت» با داشتن فقط دو کاراکتر و داستان‌هایی مشابه هم، هنوز هم دیدنی و دوست‌داشتنی و خاطره‌برانگیز است؟
ساده‌لوحی دوست‌داشتنی پت و مت، از همان چهره عروسکی‌شان پیداست. آن کله‌هاى تخم‌مرغى، صورت‌های تاس و بی‌مو، دماغ‌هاى گنده و شکم‌هاى چاق با سن و سالی که معلوم نیست. آن‌ها براى هر کار کوچک و بزرگی، باید فکر کنند. براى این کار هم لازم است که اول سرهاى بى‌مویشان را با انگشت‌هاى پهن‌شان خوب بخارانند. انگار که همه‌چیز را براى اولین بار است که تجربه مى‌کنند و تاکنون هیچ‌وقت با چنین مسأله‌اى مواجه نشده‌اند.
آن‌ها همیشه به دنبال راه‌حل بهتری مى‌گردند و گاهى هم آن را پیدا مى‌کنند. اما تا بیایند کارشان را انجام دهند، دمار از روزگار خودشان و بیننده درمی‌آید. دمار خودشان با آن غافلگیری پس از تمام شدن همه‌چیز درمی‌آید که با اتفاقى ناگهانی و غیرمنتظره می‌فهمند کارشان حسابی بیخ دارد؛ و دمار بیننده با روده‌بر شدن از خنده.
معمولا اولین چیزی که در مورد این دو شخصیت می‌گویند، بلاهت، حماقت، دست و پا چلفتی بودن،… سایر صفات قابل تمسخر و در بهترین حالت سادگی آن‌هاست. اما این سادگی و پخمگی، لایه پنهانی هم دارد. پت و مت در مواجهه با مشکلات، کارهایی را انجام می‌دهند که اکثر ما هیچ‌وقت به سراغ آن‌ها نمی‌رویم. چون بنا به تجربۀ خودمان یا دیگران، این کارها منطقی نیستند و به جواب نمی‌ر‌سند. و ما هرگز این تجربه‌ها را دوباره آزمایش نمی‌کنیم. فرق ما با این دو شخصیت احمق، در همین است. در تجربۀ مجدد و آزمایش دوبارۀ تجربه‌شده‌ها. پت و مت این کار را می‌کنند. آن‌ها جرأت کشف مجدد راه‌حل‌ها، حتی احمقانه‌ترین راه‌حل‌ها را دارند. پت و مت بیشتر از حماقت، شجاعت دارند.
تماشای کارتون پت و مت، به ما یادآوری می‌کند که بسیارى از تجربه‌هایى که ما از انجام آن‌ها پرهیز می‌کنیم، نه تنها خطرناک و ترس‌آور نیستند، بلکه مى‌توانند در جای خود بى‌نظیر و لذت‌بخش هم باشند. در ماجراهای پت و مت، از بارزترین شاخصه انسان معاصر خبری نیست، از ترس! پت و مت ترسی از «از دست دادن» ندارند. و همین است که ما آدم‌های غرق شده در تمدن ماشینی، آن‌ها را احمق فرض می‌کنیم. و خودمان را که همیشه ماتم از دست دادن دارایى‌هایمان، از شخصیت و آبرو گرفته تا ثروت و مادیات را داریم، باهوش و زرنگ به حساب می‌آوریم. اما پت و مت واقعا احمق نیستند. آن‌ها فقط شجاع‌اند.
درست است که خود موقعیت‌ها و اتفاقاتی که برای پتومت به وجود مى‌آید کمیک و خنده‌دار است، اما آن چیزی که این کارتون را دوست‌داشتنی مى‌کند، نه فقط همین اتفاقات و ماجراها، بلکه نوع برخورد بى‌خیال و راحت پتومت با آن وقایع است. این دو از هیچ چیز نمی‌ترسند و از هیچ اتفاقى ناراحت نمى‌شوند. آن‌ها به خودشان اجازه می‌دهند جلوى چشم میلیون‌ها نفر، همه‌چیز را همان‌طور که مى‌فهمند و درک مى‌کنند، تجربه کنند و براى رسیدن به هدفشان از امتحان هیچ روشى و انجام هیچ حرکتى ابا ندارند.
پت و مت، «بودن» را احساس مى‌کنند، تجربه مى‌کنند، شکست مى‌خورند و بعد از هر شکست، راه دیگرى را انتخاب مى‌کنند، بدون آن که حتى براى یک لحظه ناراحت شکست قبلی باشند. چیزى که براى انسان معاصر، بسیار اضطراب‌آور و نگران‌کننده است. پت و مت از شکست نمی‌ترسند. بارها و بارها روش‌هایشان به نتیجه نمی‌رسد. اما این دو عروسک، همچنان خونسرد باقی می‌مانند. آن‌ها عاشق حل مسأله هستند، نه رسیدن به جواب مسأله. خود کار و کوشش و تلاش و تجربه است که برای این دو فیلسوفِ به ظاهر احمق، اهمیت دارد. همین.
پت و مت، خوشبخت هستند و این خوشبختی را به بیننده منتقل می‌کنند. تماشای ماجراهای این دو، لذت خوشایند غریبی دارد. لذتى که از تماشاى زندگی و رفتارهای دو انسان بى‌تکلف و بى‌دلهره به دست می‌آید. انگار که بخشی گمشده از وجود خودمان را در این عروسک‌ها پیدا بکنیم. آن بخش از وجودمان که ترس را نمى‌شناسد و فقط مشغول تجربه کردن است و از این سرگرمى و رفتن مداوم به راه‌هاى مختلف خسته نمى‌شود. ماجراهای پت و مت، تجلی همین خواست و میل درونی همۀ ماست. و از همین است که این‌قدر دوست‌داشتنی و صمیمی است.
راجع به پت و مت و دلایل محبوبیت این دو عروسک پخمه و کچل، حرفهای دیگری هم می‌شود زد. می‌شود به ساخت خوب و حرفهای کار و ریزه‌کاری‌های فنی موجود در کارتون اشاره کرد. می‌شود از طنزپردازی عالی و پیدا کردن نمونه‌های دو نوع طنز موقعیت و توصیف در این کارتون بی‌کلام حرف زد. می‌شود از بی‌مکان و بی‌زمان بودن ماجراهای پت و مت گفت و این که یک‌جورهایی این دو شخصیت جهان‌وطن هستند و هر کسی می‌تواند در هر کجای جهان با آن‌ها رابطه برقرار کند. می‌شود… راستی تا حالا دقت کرده‌اید این پتومت چقدر همدیگر را دوست دارند و در فضای این کارتون چه رفاقت کمیابی را می‌توان سراغ گرفت؟
پخمه‌های خوشبخت
چک‌ها در انیمیشن و سینمای کودک و حتی عروسک‌سازی، سابقۀ طولانی و پرباری دارند. آن‌ها یرژی ترانکا را دارند که به «والت دیزنی چکسلواکی» معروف است و مهم‌تر از آن، پت و مت را.
اولین‌بار، پت و مت در سال 1976 ساخته شد. در اولین قسمت، پت و مت کلاه نداشتند. کلاه‌های این دو تا از قسمت دوم اضافه شد که سه سال بعد (1979) ساخته شد. پت آن یکی است که صورت گردتری دارد و همیشه زرد می‌پوشد و کلاه ساده به سر دارد، و مت آن دیگری که صورت کشیده، کلاه منگوله‌دار و بلوز بافتنی قرمز (و گاهی قهوه‌ای) دارد. این دو تا شخصیت البته در خارج از چکسلواکی و لهستان اسم‌های دیگری دارند. در آلمان پیتر و پاول هستند، در سوئیس سِپ و هایری، در برزیل زِکا و ژوکا، در هلند برادران بورمن، و در ایران خودمان هم که اسم نداشتند و کارتون را به نام «همینه» می‌شناختیم. که البته پر بیراه هم نبود. اسم کامل کارتون هست:« !PAT & MAT …and that’s it».
ایدۀ اولیه پت و مت، مالِ «لوبومیر بِنِش»، کارگردان این مجموعه بود. او بعدها می‌گفت ماجرای خرابکاری‌های پت و مت را از رفاقت قدیمی خودش و «ولادیمیر ژیرانِک»، عروسک‌ساز مجموعه و نفر دوم تیم سازندگان گرفته است. بنش تا زمان مرگش در 1995، 49 قسمت از پت و مت را ساخت.
قسمت اول پت و مت «تعمیرکارها» نام داشت. با استقبالی که از آن شد، بنش و ژیرانک به فکر ادامۀ کار افتادند. از 1979 تا 1985، به سفارش تلویزیون اسلواکی، قسمت‌های 2 تا 29 در کراتکی فیلم ساخته شد. تیم تهیه‌کنندگان کارتون، در سال 1989 خودشان کمپانی AIF را ساختند و قسمت‌های 30 تا 49 در آن‌جا ساخته شد. به سفارش کارخانجات مِرکور که این دو عروسک را برای تبلیغاتش می‌خواست، قسمت 50 را مارِک بنش، برادر لوبومیر در 1998 ساخت که هیچ‌وقت کامل نشد. او تیم را دوباره جمع کرد و از سال 2002 تا به حال، سریال را به قسمت 78 رسانده‌اند. در سری جدید پت و مت، که گاهی با عنوان «بازگشت پت و مت» هم خوانده می‌شود، پت و مت دیگر در آن خانۀ سبزرنگ قدیمی نیستند و به دو آپارتمان رفته‌اند و علاوه بر ماجراهای دسته گل به آب دادن‌های همیشگی، گاهی هم سربه‌سر هم می‌گذارند و با همدیگر دعوا و تقابل هم دارند.
برای کامل کردن حواشی پت و مت، به‌جز بنش و ژیرانک، باید از پِتر اسکومال هم نام برد که موسیقی معروف و خاطرهانگیز این مجموعه را ساخت و با همین یک کارش معروف شد.
نحوۀ ساخت پت و مت، از کارهای بسیار سخت عروسکی است. بنش با الهام از استادش یرژی ترانکا از همان ابتدا پت و مت را به صورت تک فریم یا stop-motion فیلم‌برداری کرد. در این روش، برای حرکت دادن عروسک‌ها از نخ یا میله‌های حرکت‌دهنده استفاده نمی‌شود. به جایش عروسک‌گردان‌ها خودشان به عروسک و فضای پیرامون حالت می‌دهند. پس از قرار دادن عروسک‌ها در حالت موردنظر، یک تصویر ثابت از آن‌ها گرفته مى‌شود و بعد عروسک‌گردان‌ها حرکتی مختصر به بدن عروسک مى‌دهند. دوباره یک تصویر دیگر گرفته مى‌شود، و همین‌طور تا آخر. بعد تصاویر ثابت پشت سر هم تدوین می‌شوند و به شکل انیمیشن درمی‌آیند. (در میان کارتون‌های جدید، «فرار جوجه‌ای» و «والاس و گرومیت» هم چنین تکنیکی دارند.) بنش با دقت و حوصله‌ای که داشت، برای هر یک ثانیه از کارتون، 24 فریم تصویر می‌گرفت که می‌شود برای هر قسمت 7 دقیقه‌ای پت و مت، 10080 فریم. با این وجود، همواره از نحوۀ ساخت این مجموعه به عنوان نمونه‌ای از یک تولید کم‌خرج و موفق نام برده می‌شود. معروف است که کل کمپانی انیمیشن AIF در شهر پراگ 100 مترمربع بیشتر وسعت ندارد. و میز تولید پت و مت هم چهار مترمربع بیشتر نیست.
