بناهاي تاريخي ایران


بناها و اماكن مذهبي

مساجد قديمي

مسجد جامع كبير

مسجد جامع كبير كه در محله دباغان و در كناره غربي خيابان شهدا واقع شده است، از مهم ترين مسجدهاي قزوين است. اين مسجد نه تنها در قزوين، بلكه در سراسر ايران  منحصر به فرد و بي مانند است. گنبد و مناره هاي باشكوه، ايوان هاي بلند، گچ بري نفيس و ساختمان باشكوه آن نماينده و نشانگر بهترين سبك معماري دوره هاي سلجوقي و صفوي است.

    از گذشته مسجد آنچه دانسته است اين است كه اين مسجد در قرن هفتم هجري درهاي متعددي داشته است. پس از حمله مغول تا دوران صفويه از چگونگي وضعيت مسجد دو در دارد: يكي در شرق و ديگري در شمال غرب.

    حياط مسجد به شكل مربع مستطيل است و طول آن شرقي- غربي است. مساحت آن بيش از چهار هزار متر مربع است. در چهار جهت آن چهار ايوان بلند قرار دارد كه ايوان جنوبي آن بلندتر از ايوان هاي ديگر است. در دو سوي ايوان شمالي، دو مناره زيبا سر به آسمان كشيده است. در دو سوي هر ايوان، دو رواق طولاني ساخته شده است كه هر رواق به نام امام جماعت يا پيشنمازي كه سال ها در آن جا نماز گزارده، معروف شده است. رواق هاي شرقي از همه باريك تر و رواق هاي جنوبي از رواق هاي ديگر پهن تر و بزرگترند. همه اجزاي ساختمان مسجد، از كف حياط و ديوارها و پشت بام‌ها، با آجر ساخته شده اند. در وسط حياط مسجد حوض بزرگي قرار دارد.

    قديمي ترين بنايي كه امروزه در مجموعه ساختمان هاي مسجد جامع باقي مانده است بناي كوچك گنبد داري است كه به دهليز در شرقي مسجد راه دارد. اين بنا از خشت هاي بزرگ خام و گل ساخته شده و تاق هاروني و يا مقصوره كهن ناميده مي شود. اصل بناي اين تاق را به دوره پيش از اسلام نسبت مي دهند و چنين گفته مي شود كه به دستور هارون الرشيد در سال 192 هجري قمري، شالوده اين مسجد بر يك‌ آتشكده دوره ساساني بنا نهاده شده است.

   دومين بخش بناي مسجد از لحاظ تاريخي و زمان، ساختمان بناي گنبد آجري دو پوسته دوره سلجوقي و شببستان بي مانند آن در سمت غرب و جنوب تاق هاروني است كه در شمار يكي از شاهكارهاي هنري مكتب معماري اوايل قرن ششم هجري است. اين شبستان را «مقصوره خمارتاشي» گويند و امير «خمارتاش بن عبدالله عمادي» ساختمان آن را در سال 500 هجري قمري آغاز كرده و به سال 509 هجري قمري آن را به پايان رسانيده است. بر فراز مقصوره خمارتاشي، گنبد عظيمي قرار دارد.

   در اين مقصوره كتيبه هاي نفيسي با منتهاي ظرافت گچ بري شده اند. تعداد اين كتيبه ها پنج عدد است: اولين كتيبه به خط ثلث و در دو گنبد اجرا شده است. كه در آن نام سازنده مقصوره و مدت ساختمان نوشته شده است. كتيبه دوم به خط كوفي است و در آن خمارتاش آنچه را كه از قراء مزارع وقف اين مسجد كرده، نام برده است. كتيبه سوم به خط كوفي مارپيچي است و مشتمل بر سوره مباركه «بقره» است. كتيبه چهارم كه به خط نسخ ثلث است، شرح موقوفاني است كه خمارتاش از خود باقي گذاشته و محل مصرف آن ها را معين كرده است. كتيبه پنجم به خط نسخ كوفي است و آن وقف نامه و شرح تقسيم آب قنات خمارتاش است. امير خمارتاش در دو سوي مقصوره، دو شبستان ديگر نيز ساخته است كه امروزه به آتشكده معروف اند.

    ايوان وصفه بلندي كه در جلو شبستان گنبددار سلجوقي جاي دارند، در دوره صفويه و بهسال 1069 هجري قمري ساخته شده اند و به بناي سلجوقي متصل گرديده اند. اين ايوان به وسيله ساختمان يك نيم گنبد با جبهه اي پهن به پايه گنبد سلجوقي پيوند يافته است. محل اتكاي نيم گنبد كه مانند گنبد سلجوقي دو پوسته است، به شبستان چسبيده و با آن چفت و بست شده است.

   در راهروي اين ايوان كه به مصوره اتصال مي يابد، دو ستون عظيم قرار دارد كه بر هر يك از لوحه هايي از سنگ مرمر نصب گرديده است. مفاد لوح سنگي سمت راست مربوط به منع و لغو عوارض قپانداري دارالسلطنه قزوين به سال 1081 هجري قمري در دوره صفويه و ديگري مربوط به لغو و رفع متحملات ديواني در قزوين به سال 1238 قمري در دوره قاجاريه است.

   ايوان شمالي مسجد و دو مناره با شكوهي كه در دو سوي آن قرار دارند، با كاشي هاي رنگارنگ تزئين شده اند و به احتمال قوي از بناهاي دوره صفوي‌اند. كاشي هاي مناره ها و اين ايوان، با گذشت زمان، بارها فرو ريخته اند و مجدداً تعمير شده اند. در اين مناره ها، افزون بر زيبايي و شكوه خاص آنها، از نظ ساخت نيز فن آوري پيچيده اي به كار رفته است كه مانند منارجنبان اصفهان، چگونگي آن هنوز روشن نگرديده است.

ايوان غربي اين مسجد نيز از آثار دوره صفوي است و به سال 1081 هجري قمري ساخته شده است. مسجد جامع قزوين به مناسبت دارا بودن تاق هاروني از گنجينه آثار تاريخي مسجد جامع اصفهان قديمي تر است.

مسجد حيدريه

    اين مسجد در گذر بلاغي و جز محله پنبه ريسه است. راجع به تاريخ بنياد اين مسجد اطلاع درستي در دست نيست، ولي بي شك اين همان مسجدي است كه حمدالله مستوفي و امام رافعي آن را به نام «جامع اصحاب ابوحنيفه» معرفي كردخه اند. گچ بري هاي نفيس اين مسجد نيز مانند گچ بري هاي مسجد جامع كبير است و بعيد نيست كه گچ بري هاي هر دو مسجد كار يك هنرمند باشد.

    اين مسجد در زمان صفويه هم داير و آباد بوده، ولي به تدريج خواب شده است. در دوره قاجاريه با افزوده شدن ايواني در مقابل شبستان حجره هايي در اطراف آن، تا اندازه اي رونق گذشته خود را بازيافته است و عده اي از طلاب در آن سرگرم تحصيل بوده اند. از اين مسجد، تنها شبستان آن باقي مانده است.

مسجد النبي

    اين مسجد از حيث وسعت و عظمت بنا و شيوه ساختمان و استحكام پي ها و حسن سليقه اي كه در ساخت آن به كار گرفته شده است، يكي از مهم ترين مسجدهاي قزوين به شمار مي رود. آغاز بناي اين مسجد را به دوره صفويه نسبت مي دهند. اما چنين به نظر مي رسد كه پس از انقراض صفويه، در اثر عدم توجه، به صورت ويرانه اي درآمده و در دوره قاجاريه از نو بازسازي شده است.

    حياط مسجد به شكل مستطيل و طول آن از شمال به جنوب است. هر يك از جهات چهارگانه مسجد ايواني بلند در وسط دارد و دو گوشواره و سپس دو شبستان يا رواق در دو سوي آن بنا شده است. در دو بخش شرقي و غربي بنا، شبستان ها باريك تر، و در بخش هاي شمالي و جنوبي، پهن تر و بزرگترند. رواق ها يا شبستانهاي شمالي و جنوبي هر يك داراي چهار طاق نما، و رواق هاي شرقي و غربي داراي نه طاق نماي اند. هر يك از طاق نماها داراي ارسي سه چشمه اي بوده است كه امروزه بيش تر آنها فرسوده شده اند و به جاي آن ها، در چوبي كار گذاشته اند. در وسط حياط مسجد يك حوض بسيار بزرگ سنگي به شكل مربع مستطيل ساخته شده است كه براي وضو گرفتن از آن استفاده مي شود.

مسجد سنجيده

   اين مسجد كوچك در محله راه ري قزوين قرار دارد. تاق اين مسجد مخروطي شكل و بسيار بلند است. بناي مسجد بسيار قديم و باني آن نامعلوم است. اما سبك ساختمان آن نشان مي دهد كه بناي اوليه آن آتشكده اي بوده كه بعدها به مسجد تبديل شده است.

حسينيه اميني‌ها

   اين حسنيه در انتها و حاشيه غربي خيابان مولوي قزوين قرار گرفته است و بخشي از شانزده عمارت تو در تو و پيوسته اي است كه در سال 1275 هجري قمري به سرمايه مرحوم «حاج محمدرضاي اميني» از تاجران قزوين ساخته شده است.

از ديگر مسجدهاي قديمي قزوين مي توان از مسجد بي بي آمنه خاتون متعلق به دوره صفويه، مسجد زبيده و حليمه خاتون، مسجد سوخته چنار و مسجد محمديه متعلق به قرن سيزدهم هجري قمري نام برد.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *