مسجد کبود تبریز

يکي از شاهکارهاي معماري دوره اسلامي که در شهر تبريز قرار گرفته مسجد کبود است. اين بنا با نامهاي مختلف از جمله گوي مسجد (به ترکي همان مسجد کبود)، مسجد شاه¬جهان، عمارت و مسجد مظفريه معروف و مشهور بوده است. متاسفانه اين بنا در زلزله سال 1193ه¬ ق تبريز ويران شد تمام سقف فرو ريخت و تمامي ديوارها را خراب کرد ولي آنچه از اين بنا باقي مانده در نوع خود بي نظير است و به علت کاشيکاري معرق و تلفيق آجر و کاشي و رنگهاي بسيار متنوع کاشيها لقب فيروزه اسلام گرفته است. علاوه بر کاشيکاريها سردر بسيار بلندش توجه اکثر سياحان و باستانشناسان را به خود جلب کرده است. از قسمتهاي ديدني اين مسجد قسمتي از سقف است که طلا و لاجورد با يکديگر کار شده است و در نوع خود بي نظير است. در داخل مسجد قسمت شبستان کوچک سردابي است که در آن جاي دو قبر است که احتمال مي‌دهند از آن جهانشاه و همسرش باشد.

مسجد کبود (به ترکی آذربایجانی: Göy Məscid – گوی مچید) یا مسجد جهانشاه از مسجدهای تاریخی تبریز است.

این مسجد طبق کتیبهٔ سردر آن در سال ۸۴۵ هجری شمسی و در زمان سلطان جهانشاه مقتدرترین حکمران سلسله قراقویونلو و به دستور دختر او صالحه خانم بنا شده‌است. پاسکال کوست در کتاب خود (در سال ۱۲۲۰ شمسی) از این مسجد با عنوان مسجد سنی یاد می‌کند و اولیا چلبی در سفرنامه‌اش (در سال ۱۰۲۰ شمسی) تصریح می‌کند که شیعیان تمایلی به استفاده از این مسجد نداشته‌اند.

زلزله سال ۱۱۵۸ شمسی (۱۷۸۰ میلادی) آسیب فراوان به مسجد زد و در اثر آن گنبدهای مسجد فرو ریخت. تعمیرات و دوباره‌سازی مسجد به منظور حفاظت و بازسازی بخش‌های باقی‌مانده شامل طاق‌ها و پایه‌ها از سال ۱۳۱۸ آغاز شد و در ۱۳۵۵ کارهای ساختمانی آن به اتمام رسید بازسازی گنبد اصلی توسط مرحوم استاد رضا معماران انجام شد. بازسازی کاشیکاری داخلی و خارجی هنوز ادامه دارد.

تنوع و ظرافت کاشی‌کاری و انواع خطوط به‌کاررفته در آن و به‌خصوص به دلیل رنگ لاجوردی کاشی‌کاری‌های معرق آن سبب شده‌است که به «فیروزهٔ اسلام» شهرت یابد. سبک معماری این بنا به شیوه آذری است.از مصالح اصلی بکاررفته در این بنا آجر می باشد.مسجد کبود دارای صحن مربع شکلیست که حوضی برای وضودر آن قرار دارد و شبستانهایی نیز جهت پناهگاه مستمندان، و درس خواندن در آن وجود دارد.

سردر اصلی این مسجد که با کاشی‌کاری‌های معرق تزئین شده‌است، کتیبه‌ای دارد به خط رقاع که به سال ۸۷۰ (قمری) نصب شده‌است. این کتیبه و دیگر کتیبه‌های سردر مسجد به خط نعمت‌الله البواب خوشنویس مشهور سده نهم است و سرکاری و نظارت بر ساخت آن با عزالدین بن ملک قاپوچی بوده‌است. / منبع: ویکیپدیا

1. عبدلعلی کارنگ، آثار و ابنیه تاریخی شهرستان تبریز، جلد ۱، چاپ دوم ۱۳۷۴، صفحه ۲۸۱
2. مصاحب، غلامحسین. دائرةالمعارف فارسی. تهران: امیرکبیر، کتابهای جیبی، ۱۳۸۰
3.  «مجموعه “مسجد كبود” تبريز نمونه‌اي از معماري بديع اسلامي». خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در ۳۰ مارس ۲۰۰۸.
4.  «محمد فيض خواه:مسجد کبود تسليم مرگ شد». خبرگزاری میراث فرهنگی. بازبینی‌شده در ۳۰ مارس ۲۰۰۸.
5.  سبک‌شناسی معماری ایرانی. محمد کریم پیرنیا. نشر معمار. ۱۳۸۳. ص۲۰۵
6.  «مسجد کبود در تیشینه».
7.  Cəfər Qiyasi. «TƏBRİZ GÖY MƏSCİDİ» ‎(آذری)‎. Azerworld. بازبینی‌شده در ۳۰ مارس ۲۰۰۸.